چهار تغییر مهم بورس و فرابورس در فرآیند عرضه اولیه
روزنامه هفت صبح، احمدرضا نجفی | خرید عرضه اولیه کمی سخت‌تر شده. حالا دیگر کارگزاری‌ها خودشان به صورت خودکار برایتان عرضه اولیه نمی‌خرند و از این پس هر کس باید خودش و با دست خودش سفارش خرید عرضه اولیه را ارسال کند. اتفاقی که باعث می‌شود سهام عرضه اولیه صرفا در اختیار سهامداران فعال بورس قرار بگیرد. این تنها یکی از تغییرات مهم در فرآیند عرضه اولیه است. قرار است از این به بعد سهام شرکت‌هایی که عرضه اولیه آنها ریسک بالایی دارد، صرفا در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری قرار بگیرد.
همچنین از این به بعد قیمت ارزشگذاری شده توسط کارشناسان، در اطلاعیه عرضه اولیه سهام منتشر می‌شود تا همه بدانند سهامی که می‌خرند دقیقا چقدر ارزش دارد و قیمت در نظر گرفته شده برای آنها تا چه حد به صرفه است. با افزایش فاصله بین کف و سقف قیمت عرضه اولیه و همچنین در نظر گرفتن قیمت مبنا، احتمالا قیمت کشف شده در فرآیند عرضه اولیه دیگر سقف قیمت در نظر گرفته شده نباشد و بتوان سهام شرکت‌های تازه وارد را با قیمت پایین‌تر خرید.
یک: لغو خرید خودکار عرضه اولیه توسط کارگزاری‌ها
کارگزاری‌ها دیگر کاری از دستشان بر نمی‌آید. آنها طبق دستورالعمل سازمان بورس، دیگر به صورت خودکار برای مشتریانشان سفارش عرضه اولیه ثبت نمی‌کنند و دوران سود کاملا بی‌زحمت به پایان رسیده. حالا باید زحمت خرید سهام عرضه اولیه را خودتان بر عهده بگیرید. برای این کار کافی است نماد مورد نظر را در دیده‌بان سامانه معاملات جست‌وجو کنید و سفارش خرید را با حجم و قیمت مورد نظر وارد کنید.
پیش‌بینی می‌شد این اتفاق باعث شود آمار مشارکت در عرضه‌های اولیه کاهش چشمگیری داشته باشد، ولی اطلاعات عرضه اولیه سهام کیمیاتک در روز چهارشنبه نشان می‌دهد حدود ۲۰۰هزار نفر از سهامداران بورس کار ثبت سفارش خرید عرضه اولیه را به کارگزاری‌ها واگذار کرده‌اند. در عرضه اولیه قبلی حدود دو میلیون و ۸۰۰هزار نفر شرکت کرده بودند که با لغو سفارش خودکار کارگزاری‌ها، این رقم در عرضه اولیه کیمیاتک به دو میلیون و ۶۰۰هزار نفر کاهش پیدا کرد که نشان می‌دهد بخش عمده سهامدارانی که در عرضه اولیه سهام شرکت‌ها حاضر هستند، فعال محسوب شده و به سامانه معاملاتشان سر می‌زنند.
با لغو خرید خودکار عرضه اولیه، شاهد اختلال در سامانه معاملات اغلب کارگزاری‌ها در روز چهارشنبه بودیم. موردی که حتی روی ارزش معاملات روزانه بورس تاثیر منفی گذاشت. چراکه بیش از پنج میلیون سفارش خرید در یک روز به سفارش‌های معمول بورس اضافه شد و سامانه‌ها توانایی پشتیبانی از این حجم ارسال سفارش را نداشتند. احتمال تکرار این اتفاق در عرضه اولیه‌های بعدی بالاست.
دو: شرکت‌های پرریسک نصیب صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌شود
دستورالعمل جدید فرابورس ایران برای عرضه اولیه شرکت‌های پرریسک از این هفته اجرا می‌شود. حآفرین اولین شرکتی است که سهامش با روش جدید عرضه اولیه خواهد شد و بر اساس آن صرفا کدهای خاص می‌توانند در فرآیند عرضه اولیه شرکت کنند. قرار است روز دوشنبه پنج درصد از سهام شرکت ریل‌پرداز نوآفرین با نماد حآفرین عرضه اولیه شود و صندوق‌های سرمایه‌گذاری ETF و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک می‌توانند سفارش خود را با حداکثر حجم ۷۴میلیون سهم با قیمتی در بازه ۲۷۳ تا ۳۳۳تومان ارسال کنند.
بعد از اینکه کشف قیمت سهام حآفرین توسط صندوق‌ها انجام شد، معاملات ثانویه آن آغاز می‌شود و سهامداران حقیقی می‌توانند حآفرین را از صندوق‌ها بخرند. این روش قرار است برای شرکت‌هایی که عرضه اولیه آنها پرریسک به حساب می‌آید، به کار گرفته شود. روشی که انتقادات زیادی به همراه داشته است.
سه: انتشار قیمت ارزشگذاری در اطلاعیه عرضه اولیه
اطلاعیه عرضه اولیه سهام شرکت‌ها پیش از این صرفا شامل اطلاعات مربوط به ثبت سفارش بود اما در تغییرات جدید، قیمت کارشناسی‌شده و ارزشگذاری سهام شرکت در اطلاعیه عرضه اولیه عنوان شود تا همه بدانند سهام شرکت تازه‌وارد دقیقا چقدر می‌ارزد. این ارزشگذاری توسط شرکت‌های فعال حوزه مالی انجام می‌شود و پیش از این هم جزو فرآیند پذیرش سهام شرکت‌ها بوده، ولی بر اساس تغییرات جدید علاوه بر انتشار اطلاعیه ارزشگذاری در سامانه کدال، قرار است قیمت ارزشگذاری در اطلاعیه عرضه اولیه هم بیاید. قیمت نهایی ارزشگذاری برای عرضه اولیه فجهان ۵۶۱تومان اعلام شد و بازه مجاز قیمت هر سفارش ۴۵۰ تا ۵۵۰تومان بود که نشان می‌دهد P/NAV این نماد در همان روز اول عرضه چندان چنگی به دل نمی‌زند.
چهار: واگذاری کشف قیمت به شرکت‌کنندگان
همه‌چیز سقف قیمت نیست. پیش از این همه عادت کرده بودیم که صرفا سقف قیمت اعلام شده در اطلاعیه عرضه اولیه را به عنوان قیمت نهایی سهام شرکت در نظر بگیریم اما اخیرا علاوه بر سقف و کف قیمت مجاز برای ثبت سفارش، قیمت مبنا هم اعلام شده است. این موضوع هم در عرضه اولیه فرابورس و هم در عرضه اولیه بورس قابل مشاهده است. بر این اساس نقطه صفر تابلو در روز اولیه همان قیمت مبنا خواهد بود و سقف و کف قیمت با فاصله مشخص از قمیت مبنا تعیین می‌شوند.
موضوعی که می‌تواند نقطه پایانی بر سلطنت سقف قیمت بر عرضه‌های اولیه باشد و احتمال کشف قیمت بر اساس تقاضای شرکت‌کنندگان را افزایش می‌دهد. به خصوص که فاصله کف و سقف قیمت عرضه اولیه از ۱۰درصد به ۲۰درصد افزایش پیدا کرده است. درمورد شرکت‌هایی مثل فجهان که قیمت در نظر گرفته شده برای عرضه اولیه فاصله بسیار کمی با قیمت ارزشگذاری دارد، این امکان وجود دارد که قیمت کشف شده در فرآیند عرضه اولیه پایین‌تر از سقف قیمت باشد. به همین خاطر شرکت‌کنندگان نه بر اساس قیمت اعلام شده توسط بورس یا فرابورس بلکه بر اساس تحلیل خودشان باید قیمت ثبت سفارش را انتخاب کنند.
