چرا قیمت نفت در تمام دنیا ناگهان سقوط کرد؟
روزنامه هفت صبح، علی رستگار | پاسخ به ۵ پرسش پرتکرار این روزها در مورد کاهش بی‌سابقه قیمت نفت در بازارهای جهانی .بازارهای نفت دنیا روز دوشنبه شاهد یک اتفاق بی‌سابقه در تاریخ بودند. قیمت نفت آمریکا برای تحویل در ماه آینده میلادی تا منفی ۳۹٫۵ دلار سقوط کرد. قبل‌تر آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده بود که یک افت سنگین در پیش است اما اینکه در یک روز ۳۲۰درصد قیمت نفت پایین بیاید اتفاق غیرمنتظره‌ای بود. در ادامه به پنج پرسش کلیدی در مورد این رویداد عجیب پاسخ می‌دهیم از جمله اینکه آیا این قضیه به نفت ما هم ربط دارد؟
* یک: چرا قیمت نفت اینقدر سقوط کرد؟
اول این نکته را در نظر داشته باشید که کل ماجرای منفی شدن قیمت نفت مربوط به نفت غرب تگزاس و آن هم برای تحویل ماه آینده است. در مورد قیمت روز نفت در جاهای دیگر ماجرا متفاوت است. در واقع شکل دقیق صورت مسئله این است که چرا قیمت هر بشکه نفت پایه تگزاس اینترمدیت در تحویل ماه مه و در بازارهای آتی معاملات جهانی به منفی ۳۹ دلار و ۵۵سنت رسیده؟ جواب این سوال کاهش چشمگیر تفاضای نفت در پی شیوع کروناست چون خیلی از صنایع و سفرها در جهان متوقف شده.
پیش‌بینی قبلی آژانس بین‌المللی انرژی این بود که تقاضا به یک سوم سال پیش می‌رسد اما با توجه به توافق اخیر اوپک برای کاهش تولید بعضی تصور می‌کردند تا حدودی این مسئله خنثی شود که نشد. الان آمریکا خودش روزانه ۱۲میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و چون انبارهای ذخیره‌سازی آمریکا به خصوص اوکلاهاما پر شده دیگر تفاضایی برای نفت وجود ندارد. از طرفی چون طی دو ماه گذشته و در جریان مجادلات روسیه و عربستان روزانه ۳۰میلیون بشکه نفت مازاد بر نیاز به بازارها سرازیر شده، نفت آمریکایی‌ها روی دستشان مانده.
بعضی رسانه‌ها تخمین زدند فقط ۱۶۰میلیون بشکه نفت در جهان روی نفتکش‌ها معطل مانده. در نتیجه برای معاملات آتی بازار سرمایه، تولیدکننده‌ها مجبور هستند نفت را رایگان عرضه کنند و حتی مبلغی هم به عنوان پاداش به خریداران بپردازند چون خودشان عملا امکان ذخیره‌سازی نفت‌ها را ندارند یا هزینه نگهداری برایشان گران‌تر تمام می‌شود.
* دو: چه کشورهایی متضرر می‌شوند؟
در درجه اول آمریکا از این ماجرا متضرر شده چون گفتیم این کشور روزانه ۱۲میلیون بشکه نفت تولید دارد که الان مشتری‌ای برای آن وجود ندارد. یک ضربه دیگر به اقتصاد آمریکا این است که الان تولید نفت شیل برای آمریکا مقرون به صرفه نیست. نفت شیل با کمک فرآیندهای شیمیایی و صنعتی تولید می‌شود و هزینه بالایی دارد.
بنابراین وقتی قیمت نفت پایین باشد تولید آن اصلا مقرون به صرفه نیست. بنابراین آمریکا الان چاره‌ای ندارد جز اینکه تولید نفت شیل را متوقف کند و این به معنی بیکاری خیلی از کارگران و مهندسان آمریکایی است. اصلا همین دعوای اخیر عربستان و روسیه هم که عربستان تولید نفتش را بالا برد تا قیمت نفت کاهش پیدا کند خواسته یا ناخواسته به آمریکا هم آسیب رساند چون وقتی قیمت نفت در جهان پایین می‌آید بلافاصله تولید نفت شیل بی‌معنا می‌شود.
شاید به همین خاطر هم بود که ترامپ به ماجرا ورود کرد و اوپک پلاس اعلام کرد میزان تولید نفتش را ۹٫۷میلیون بشکه کاهش می‌دهد. سایر کشورهای نفتی هم کمابیش از این ماجرا متضرر می‌شوند. به طور مثال عربستان روزانه بین ۱۱ تا ۱۲میلیون بشکه تولید نفت دارد و بودجه این کشور وابستگی شدیدی به نفت دارد. به طوری که سال پیش بودجه‌شان را بر اساس نفت ۸۳دلاری بسته بودند که خب محقق نشد.
با این حال در این شرایط و صرفا در مورد تولید نفت اگر بحث کنیم عربستان از آمریکا و روسیه کمتر متضرر می‌شود چون گفته می‌شود تولید یک بشکه نفت تنها ۲٫۸۰دلار برای عربستان هزینه دارد و این رقم برای شرکت اکسون موبیل آمریکا ۱۶ دلار و برای رزنفت روسیه ۲۰دلار است.کشورهایی مثل عراق هم که ظرفیت کافی برای پالایش داخلی نفت را ندارند از این ماجرا خیلی ضرر می‌کنند.
* سه: چه کشورهایی سود می‌برند؟
پاسخ این سوال در یک کلام چین است. این کشور بزرگ‌ترین واردکننده نفت در جهان است و جالب اینکه سه روز پیش خبری منتشر شد مبنی بر اینکه در سه ماه ابتدایی امسال چین بیش از ۱۲۷میلیون و ۱۹۰هزار تُن نفت خام وارد کرده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵درصد افزایش نشان می‌دهد. هرچند شاخص‌های اقتصادی این کشور به علت کرونا فعلا کاهش داشته اما چینی‌ها در حال پُر کردن ذخایرشان هستند و احتمالا در دوران بعد کرونا به سرعت بر مدار رشد اقتصادی برمی‌گردند. به طور کلی کشورهایی که ظرفیت بیشتری در خشکی و دریا برای ذخیره نفت داشته باشند برنده این بازی هستند.
* چهار: برای نفت ایران چه اتفاقی افتاده؟
ایران به علت شرایط تحریم عملا صادرات خاصی ندارد و طبعا کاهش قیمت نفت خیلی آسیبی به اقتصاد ایران نمی‌زند. هیچ آمار رسمی و دقیقی از صادرات نفت ایران در شرایط فعلی وجود ندارد اما بعضی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه را تخمین می‌زنند. جهانگیری معاون رئیس جمهور دیروز با اشاره به همین مسئله گفت ایران با برنامه‌ریزی‌های قبلی توانسته خودش را برای شرایط حذف درآمدهای نفتی تطبیق دهد. حالا سوال اینجاست قیمت نفت ما هم یعنی منفی شده؟ خیر. چون قیمت نفت ایران تابع قیمت نفت برنت است.
نفت برنت یا دریای شمال معیار اصلی است که قیمت نفت اوپک و ایران به آن نزدیک است. نفت وست تگزاس یا WTI آمریکا که الان منفی شده معمولا در شرایط عادی هم حدود ۱۰ دلار ارزان‌تر از نفت برنت است. علت تفاوت قیمت این دو نوع نفت بیشتر به شرایط ذخیره کردن آن برمی‌گردد. هرچقدر تولید‌کننده نفت در خشکی محصور باشد مشکل پر شدن ذخایرش جدی‌تر است و در نتیجه باید نفت را ارزان‌تر بدهد که روی دستش نماند. خلاصه مطلب اینکه الان نفت ایران را اگر کسی بخواهد قیمت آن حدود همان قیمت نفت برنت یعنی ۲۰ دلار است.
* پنج: چرا قیمت بنزین کاهش پیدا نمی‌کند؟
قیمت بنزین در کشورهای خارجی به طور مستقیم تابع قیمت نفت است. به خصوص در آمریکا که همین حالا اثر کاهش قیمت نفت روی بنزین خودش را نشان داده. قیمت بنزین در بازارهای جهانی این روزها برای هر گالن (حدود ۴٫۵ لیتر) به ۰٫۶۷ دلار رسیده (به پول ما حدود لیتری ۲۲۰۰ تومان). این درحالی است که یک ماه پیش قیمت هر گالن بنزین در بازارهای جهانی بیش از سه برابر این مقدار بود. بعضی شهروندان ایرانی ساکن آمریکا روایت کردند قیمت عرضه بنزین در جایگاه‌ها هم در تگزاس به ۱٫۵۹دلار برای هر گالن رسیده (یعنی هر لیتر با دلار ۱۵هزار تومانی حدود ۵۳۰۰تومان).
در ایران همیشه مدافعان افزایش قیمت بنزین می‌گفتند که ما باید قیمت بنزین را معادل قیمت فوب خلیج فارس عرضه کنیم تا مصرف سوخت پایین بیاید و جلوی قاچاق آن گرفته شود. اصلا با همین استدلال هم قیمت بنزین پارسال بالا رفت. خب حالا در شرایط فعلی قیمت فوب خلیج فارس هم که به لیتری کمتر از ۲۰ سنت (۳۰۰۰ تومان ) رسیده آیا قیمت بنزین در کشور ما هم نباید کاهش پیدا کند؟ جواب این سوال را ما نمی‌دانیم.
