چرا جنگل‌های زاگرس می‌سوزند؟

روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی | درست از اول خردادماه امسال با شعله کشیدن آتش در جنگل‌های گچساران، سریال آتش سوزی در جنگل‌های زاگرس شروع شد. حالا نه تنها هنوز آتش سوزی جنگل‌های گچساران مهار نشده بلکه منطقه خائیز در استان کهگیلویه و بویراحمد و منطقه شکار ممنوع کوه سیاه در استان بوشهر هم طعمه آتش شده‌اند. چند آتش سوزی پراکنده در خوزستان هم گزارش شده که پیش‌بینی می‌شود وضعیت وخیمی پیدا کنند.

اینطور که مقامات محلی و استانی می‌گویند وضعیت در خائیز از بقیه مناطقی که درگیر آتش سوزی هستند، به مراتب بدتر است تا جایی که فرماندار کهگیلویه وضعیت منطقه حفاظت شده خائیز را بالاتر از بحران خوانده و از مدیریت بحران کشوری خواسته وارد عمل شود.محمدعلی آروس گفته نه تنها نیروی انسانی و تجهیزات کافی برای مهار آتش وجود ندارد بلکه عده‌ای از نیروها در محاصره آتش قرار گرفته‌اند و اگر آب و بنزین برای دستگاه‌های دمنده به منطقه نرسد، جان خود آنها هم در خطر خواهد بود.

دو روز پیش بالاخره دو بالگرد از سمت استان فارس به‌ سمت کوه سیاه بوشهر رفت تا بتواند این منطقه را از شعله‌های آتش برهاند ولی آنطور که «مهتاب بذرافکن» فعال و پژوهشگر محیط زیست بوشهر می‌گوید: «هر دو هلیکوپتر دچار نقص فنی شدند و نتوانستند کوه سیاه را از دهان آتش بیرون بکشند و آتش به سمت دیگر مناطق استان رفت.»

«محمد داسمه» وکیل و فعال محیط زیست شناخته شده این منطقه شب‌جمعه از وقوع آتش‌سوزی بسیار وحشتناکی در این منطقه خبر می‌دهد و می‌گوید: «شعله‌های آتش آنقدر زیاد است که هیچ کاری از دو محیط‌بان و سه جنگلبان حاضر در منطقه برنمی‌آید و همه به تماشای رقص آتش در خائیز نشسته‌اند.» او از رقص آتش بین دو استان خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد خبر می‌دهد و می‌گوید: «توده‌های آتش در دره بالا می‌آیند با باد به سمت دهدشت می‌روند و دوباره به سمت علمدار و بهبهان برمی‌گردند.»

به‌گفته داسمه، آتش ابتدا چند نقطه کوچک از خائیز را زخم زده بود اما آنقدر بی‌توجهی شد که آتش از بهبهان گذشت و به دهدشت و کهگیلویه و بویراحمد رسید. حساب کتاب‌های او می‌گوید «بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ هکتار از مراتع و جنگل‌های بهبهان و دهدشت طعمه حریق شده است. حالا هیچ کاری از کسی برنمی‌آید نه دمنده‌ای وجود دارد نه تجهیزات اطفای حریق. صدها هکتار از اراضی منطقه در حال سوختن است و ما در کنار دو محیط‌بان و سه جنگل‌بان به تماشای آتش نشسته‌ایم!»

عبدالستار جلالی، رئیس اداره منابع طبیعی بهبهان در پاسخ به اعتراض منتقدان می‌گوید: «۱۰ آتش‌کوب در اختیار جنگل‌بانان قرار دادیم.» فعالان می‌گویند آتش‌سوزی در ارتفاع قرار دارد و امکان بردن آتش کوب‌ها وجود ندارد علاوه بر آن نمی‌توان به ۵۰متری شعله‌ها نزدیک شد. جلالی همچنین درباره حضور بالگردها می‌گوید، توانسته است مجوز حضور را بگیرد.

امیر سرتیپ نوذر نعمتی جانشین فرمانده نیروی زمینی ارتش هم اعلام کرده که در ادامه روند مهار آتش سوزی جنگل‌های خوزستان از روز گذشته گردان بلیات تیپ ۳۹۲ زرهی با حضور در مناطق جنگلی خسرج به مهار آتش سوزی پرداخته است. رئیس‌جمهور هم در گفت‌و‌گوی تلفنی جداگانه با وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بر ضرورت به‌کارگیری تمام امکانات و تجهیزات برای مهار آتش سوزی در جنگل‌های استان کهگیلویه و بویراحمد و همچنین برنامه ریزی برای جلوگیری از تکرار حوادث مشابه تاکید کرده است.دیروز تصاویر حیواناتی که نتوانسته‌اند خودشان را از آتش نجات بدهند و جسد سوخته‌شان به جا مانده،از صحنه‌های دلخراش فضای مجازی بود.

*** چرا جنگل‌های زاگرس می‌سوزند؟
* یک: عوامل انسانی
بعضی وقت‌ها آتش سوزی‌ها دلایل انسانی عجیبی دارند مثل همین مورد تازه آتش سوزی در جنگل‌های خائیز که اختلافات طایفه‌ای دلیل آتش افروزی بوده است و اینطور که رئیس اداره منابع طبیعی بهبهان گفته، مظنونان حادثه بعد از دستگیری اعلام کرده‌اند که «اختلاف بر سر مرتع دام» باعث شده آنها دست به آتش زدن زمین‌های همدیگر بزنند. البته این اولین بار نیست که جنگل‌ها قربانی انتقامجویی شخصی آدم‌ها می‌شوند، اسماعیل کهرم فعال محیط زیست و استاد دانشگاه می‌گوید:

«منطقه کهگیلویه و بویر احمد یک ساختار ایلیاتی و طوایفی و خان خانی دارد؛ متأسفانه در این منطقه طوایف به دلیل بروز برخی اختلافات دست به آتش زدن زمین‌های یکدیگر یا مناطقی مانند «خائیز» و «دیل» می‌زنند.» آمارها می گویند هر سال نزدیک به ۱۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس در آتش می‌سوزند و دلیل اغلب این آتش سوزی‌ها سهل انگاری و انتقامجویی آدم‌هاست که به شکل‌های مختلفی اتفاق می‌افتد؛ از به آتش کشیدن زمین‌های همدیگر تا رها کردن آتش بعد از روشن کردن آن در جنگل گرفته و آتش زدن مزارع بعد از
برداشت محصول…

* دو: وزش باد و گرمای هوا
ممکن است بگویید آدم‌ها در جنگل‌های البزر هم آتش راه می‌اندازند چرا آنقدر که شاهد آتش سوزی‌های سنگین در جنگل‌های زاگرس هستیم، جنگل‌های شمال ایران نمی‌سوزند؟ جواب این است که وضعیت جغرافیایی جنگل‌های غربی کشور به مراتب مستعدتر است چون نه تنها دمای هوا در این جنگل‌ها بالاتر و بارش در فصل گرم کمتر است بلکه در همین فصل‌هایی که زمین و آسمان مستعد آتش سوزی است، وزش بادهای سنگین هم شروع می‌شود و همین موضوع کاری می‌کند که آتش به سرعت گسترش پیدا کند.

* سه: صاعقه
رعد و برق عامل دیگری است که در جنگل‌های زاگرس آتش به راه می‌اندازد. هوای گرم، باد مناسب، گیاهان خشک و… همه چیز منتظر یک جرقه است و ابرها این جرقه را به شکل صاعقه در اختیار سایر عوامل قرار می‌دهند تا یک آتش‌سوزی شدید راه بیفتد.

* چهار: گیاهان تازه یک ساله
در یکی دو سال گذشته عامل دیگری هم به سایر عوامل گسترش آتش در جنگل‌های زاگرس اضافه شده است و آن رویش بسیار زیاد گیاهان تازه یک ساله است که به مدد بارش‌های خوب در فصل سرد، سر و کله شان پیدا شده و بهترین سوخت برای زبانه‌های آتش محسوب می‌شوند. از طرفی، شیوع کرونا باعث شده بود که رفت و آمد انسان‌ها به طبیعت کمتر شود و مراتع و دشت‌ها و مجال بیشتری برای کامل کردن پوشش گیاهی‌شان داشته باشند. چند وقت پیش محمد درویش، فعال محیط زیست در این مورد هشدار داده و اعلام کرده بود که به همین دلیل، امسال شاهد آتش سوزی‌های بیشتری خواهیم بود.

* پنج: چرا جنگل‌های زاگرس مهم‌اند؟
جنگل‌های زاگرس در ۱۱ استان ایران واقع شده‌اند و مساحتی شش میلیون هکتاری دارند. این جنگل‌ها ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهند. ۴۰ درصد آب شیرین ایران هم در محدوده زاگرس تشکیل می‌شود. ایرنا در گزارش خود درباره جنگل‌های زاگرس هشدار داده است که « اگر این جنگل‌ها از بین بروند، ضمن کاهش منابع آبی، گستره بالایی از خاک این منطقه که در طول هزاران سال گذشته تشکیل شده است، در اثر سیلاب از نابود خواهد شد.» از طرفی این جنگل‌ها نقش بسیار زیادی هم در پالایش آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های نفتی در استان‌های همجوار دارند.

* شش: خسارت به تومان
قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور به مهر گفته است که آتش سوزی در هر هکتار از مناطق جنگلی زاگرس ۵۶ میلیون تومان و در هر هکتار اراضی ۱۷میلیون تومان خسارت وارد می‌کند. یعنی سالانه نزدیک به دو هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان از آتش سوزی در زاگرس، خسارت روی دست اقتصاد به جا می‌ماند.