چرا تلفات کرونای ایران چهار برابر ترکیه است؟
روزنامه هفت صبح، گروه ویژه | چرا نسبت مرگ و میر در میان بیماران کرونایی در ایران نسبت به کشورهای دیگر بیشتر است؟ این سوال را چند باری هفتصبح مطرح کرد اما هیچگاه با پاسخ مشخص و دقیقی از سوی مسئولان روبهرو نشد. حالا این سوال آرام آرام افکار عمومی را نیز درگیر کرده و کشور ترکیه به عنوان یک نمونه مثال در مقابل ایران مطرح میشود.
کشوری که هم از نظر جمعیت شبیه ایران است (۸۴ میلیون) و هم از نظر سیستم درمانی و پزشکی. با این وجود کشور ترکیه از نظر میزان نرخ مرگ و میر بیماران کرونایی تفاوت فاحشی با ایران دارد. در هفته گذشته با وجود مبتلا شدن حدود روزی هزار نفر به کرونا در کشور ترکیه، میزان مرگ بیماران کرونایی روزانه حدود ۱۵ تا ۱۷ نفر است (۱٫۵ تا ۲ درصد مبتلایان، جان خود را از دست میدهند).
در ایران اما در هفتهای که گذشت، حدود ۲۵۰۰ مبتلای جدید در روز ثبت شد که به طور متوسط روزی ۲۰۰نفر جان خود را از دست دادند (۷٫۵ تا ۸ درصد مبتلایان، جان خود را از دست میدهند). در آمار کلی مبتلایان نیز این تفاوت آماری کاملا مشهود است. از ابتدای ورود کرونا، ایران تا به حال ۳۰۰هزار مورد مبتلا داشته که از میان آنها ۱۶٫۳۰۰نفر جان خود را از دست دادهاند.
کشور ترکیه ۲۳۰هزار مبتلای ثبت شده دارد که از میان آنها ۵٫۷۰۰نفر جان خود را از دست دادهاند. این آمار نشان میدهد ممکن است در سیستم درمانی ترکیه برخی روشها به کار گرفته میشود که در ایران از آنها غفلت شده است. همین موضوع سوژه یک پزشک داروساز ایرانی به نام «مصطفی نوریزاده» شده که در کشور ترکیه در حال تدریس است.
او در لایوهای اینستاگرامی خود که با حضور دکتر «محمدرضا هاشمیان» رئیس بخش مراقبتهای ویژه بیمارستان مسیح دانشوری و پزشکان بیماریهای عفونی کشور ترکیه انجام میدهد، از دو طرف ماجرا میخواهد که روشهای درمانی خود را توضیح دهند و تفاوتهای پروتکلهای درمانی را بررسی کنند. لایوهایی که اطلاعات خوبی به زبان ساده میدهند و میتوانیم بفهمیم داستان از چه قرار است. در این گزارش، یکی از مصاحبههای مفصل او که در حدود ۶۰ دقیقه است را برایتان آوردهایم اما قبل از آن چند نکته کلیدی این گفتوگوها را شرح میدهیم.
*** چند نکته کلیدی از تهران تا آنکارا
* یک: یکی از نکات مهمی که در این گفتوگوها مشخص میشود این است که برگ برنده ایران در زمینه بیماری کرونا؛ داروی «رمدسیویر» است. تولید این دارو از هفته دیگر به طور گسترده در کشور آغاز میشود اما هنوز کشور ترکیه نتوانسته این دارو را وارد کند. ایران اما از همان ابتدا این دارو را از کشور چین وارد کرد و حالا نیز توانسته فرمول آن را از همان کشور دریافت و تولید آن را آغاز کند. رایزنیهای کشور ترکیه با چین اما تاکنون به موفقیت نرسیده است.
* دو: تفاوت بعدی پروتکلها در داروی «فاویپیراویر» است. این دارو در کشور ترکیه از همان ابتدا به بیماران داده میشود اما در ایران جزو پروتکلها قرار ندارد. ادله هر دو کشور نیز منطقی است. وزارت بهداشت ایران میگوید چون تاثیر پذیری این دارو از سوی سازمان بهداشت جهانی هنوز تایید نشده، ایران نیز آن را جزو پروتکلهای درمانی قرار نداده است. وزارت کشور ترکیه میگوید اما تاثیر عملی این دارو را در بیماران کرونایی کشور خود دیده، به همین دلیل در پروتکلها از آن استفاده میکند. همچنین در ایران همچنان از داروی «کلترا» و «هیدروکسی کلروکین» استفاده میشود اما در کشور ترکیه کنار گذاشته شده است.
* سه: نوع درمان بیماران کرونایی از دیگر تفاوتهاست. در ایران به بیماران سرپایی گفته میشود بدون داروی خاصی در منزل به مدت دو هفته استراحت کنند. در کشور ترکیه اگر بیماران سرپایی حتی نشانههای کوچکی از کرونا داشته باشند، به آنها داروی «فاویپیراویر» داده میشود و اصولا کسی بدون داروی مناسب به خانه فرستاده نمیشود. کلیه افرادی که در منزل استراحت میکنند نیز باید در روزهای اول، سوم و پنجم استراحت به مراکز درمانی مراجعه کرده و چکاپ شوند.
* چهار: یکی دیگر از تفاوتها در درمان استانی است. در کشور ترکیه هر بیمار باید در استان خودش درمان شود و اگر بیمارستان تشخیص دهد که آن بیمار نیاز به درمان بیشتری دارد، خودش آن را به مرکز دیگری منتقل میکند. مثلا کسی نمیتواند از جنوب ترکیه خودش به طور شخصی به بیمارستانی در آنکارا یا استانبول برود. در ایران اما اینگونه نیست و همه میتوانند به بیمارستان مسیح دانشوری یا امام خمینی مراجعه کنند.
* پنج: تشخیص درست بیماران بد حال از خیلی بد حال جزو دیگر تفاوتهاست. ادامه گزارش را بخوانید تا ماجرا دستتان بیاید.
*** در لایو چه گذشت؟
در ادامه، یکی از این لایوها که میان دکتر محمدرضا هاشمیان و دکتر yesim yildoz (متخصص عفونی بیمارستان غازی آنکارا) و متخصص عفونی دیگری از همان بیمارستان برگزار شد را مرور میکنیم.
* دکتر محمدرضا هاشمیان: مشکلی که ما در ایران داشتیم این بود که داروهای ضد ویروس را همکاران ما قبول نداشتند. داروی «رمدسیویر»را از اسفندماه شروع کردیم. اولین«رمدسیویر»را خودم تزریق کردم؛ قبل از این که حتی تاییدیه نهایی آن بیاید. آن را کشور چین به ما هدیه کرده بود. تا هفته گذشته «رمدسیویر»وارد بازار ایران نشد اما از هفته پیش در دسترس قرار گرفته است.
در رابطه با داروی «فاویپیراویر» اعتقاد بسیاری از پزشکان ایرانی این است که نباید از آن برای درمان کرونا استفاده کرد. نتیجه یک تحقیقات هم به تازگی به دستمان رسیده که داروی «فاویپیراویر» نه تنها سودی برای بیماران کرونایی نداشته بلکه در برخی مواقع ضرر هم داشته است. ما اعتراض کردیم به آن آزمایش زیرا مشاهدات عینی ما نشان میداد بیمارانی که این دارو را به موقع و در زمان مناسب استفاده کرده بودند، جواب گرفتهاند. ترکیه نسبت به این دو دارو چه کار میکند؟
* پزشکان ترکیهای: از زمانی که پاندومی کرونا شروع شد دو تا انتخاب دستمون بود: «کلروکین» و «فاویپیراویر». چون «فاویپیراویر» که دولت ترکیه وارد کرده بود، کم بود و نمیدانستیم این مشکل چه زمانی قرار است برطرف شود، به بیمارانی که حال بهتری داشتند، «کلروکین» تجویز میکردیم. به مریضهایی که مشکلات آن بیشتر بود و حالشان خوب نبود، «فاویپیراویر» میدادیم.
تا الان اما در ترکیه مطالعه و تحقیقی وجود نداشته که اثربخشی این دو دارو را بررسی کند. داروی «کلترا» را هم فقط برای چند خانم باردار تجویز کردیم که هیچ تاثیری از آن ندیدیم. در حال حاضر «فاویپیراویر» در کشور ترکیه زیاد شده و معمولا به بیمارانمان این دارو را میدهیم و راضی هستیم. چون آنتی ویروسهای دیگر تاثیری مانند «فاویپیراویر» را ندارند اما یک مطالعه آماری درباره این دارو در اختیار نداریم.
* دکتر محمدرضا هاشمیان: این خیلی خوب است که در زمان وقوع بحرانی مانند کرونا که هنوز داروهای آن ساخته نشده از داروهایی که در دسترسمان هست، استفاده کنیم. داروی «کلترا» را میدانیم که دیگر در دنیا هیچ تاییدیهای ندارد و به زودی هم از پروتکلهای درمانی ایران کنار خواهد رفت. در ایران برای تجویز هر دارو باید ابتدا مطالعات بالینی انجام شود و سپس انجام شود. همانطور که گفتم نتایج تحقیقاتی که به تازگی منتشر شده نشان میدهد در ایران «فاویپیراویر» هیچ تاثیری نداشته است. البته درباره بیماران کلیوی، کبدی و افراد باردار از همان ابتدا منع مصرف وجود داشت. سوال من این است که در ترکیه چگونه این دارو بدون مطالعات بالینی تجویز میشود؟
* پزشکان ترکیهای: وقتی پاندومی در ترکیه آغاز شد، ما مجبور بودیم این دارو را تجویز کنیم چون داروی دیگری نداشتیم. همچنین مطالعات جهانی نشان میداد که این دارو اثر دارد ولی درباره داروهای دیگر هیچ مطالعه جهانی یا منطقهای صورت نگرفته بود. اتفاق خوبی که در کشور ترکیه افتاد این بود که یک کمیته کرونا زیر نظر وزارت بهداشت ترکیه تشکیل شد که حدود ۴۰ نفر از اساتید و متخصصان شاخههای مختلف پزشکی در آن عضو هستند. متخصصان عفونی، متخصصان بخش مراقبتهای ویژه (آیسییو)، بیماری عفونی کودکان، بیماری عفونی بزرگسالان و… جزو افراد اصلی این کمیته هستند.
* دکتر محمدرضا هاشمیان: در ایران تصمیمگیری درباره تجویز یا عدم تجویز داروهای کرونا مانند «فاویپیراویر» یا هر داروی دیگر دست متخصصان گوارش، ریه و هماتولوژی و آنکولوژی است. تصمیمگیری در خصوص «فاویپیراویر» هیچ وقت دست متخصصان آیسییو و یا صرفا عفونی نبوده است. این موضوع باعث ایجاد برخی ناهماهنگیها شده است و مطالعات صرفا از یک نگاه و زاویه خاص پزشکی بوده که ممکن است جهتگیری علمی هم داشته باشد. پزشکان عفونی استفاده از «فاویپیراویر» را دارای تاثیر میدانستند که با نگاه آن کمیته و نتایج مطالعات آنها تفاوت داشت. البته در حال حاضر پزشکان عفونی ایران استفاده از «رمدسیویر»را ترجیح میدهند زیرا نتایج آن مشخص شده و تاثیرات آن به مراتب از «فاویپیراویر» بیشتر است.
* پزشکان ترکیهای: ما در ترکیه برای تجویز این دارو از خود بیماران و بستگانش اجازه میگرفتیم و همه شرایط را توضیح میدادیم. اگر اجازه میدادند و برگه را امضا میکردند، سپس آن را تجویز میکردیم.
* دکتر محمدرضا هاشمیان: برای من عجیب است چرا درباره این موضوع در کشور ترکیه مطالعاتی انجام نشده است؟
* پزشکان ترکیهای: مطالعات انجام شده ولی فعلا نتایج آن بیرون نیامده است.
* دکتر محمدرضا هاشمیان: به نظرتان نتایج خوبی در میآید؟ زیرا در ایران همه تجویزها و پروتکلها وابسته به مطالعات است. اجازه نداریم بدون مطالعات درباره داروها نظر بدهیم.
* پزشکان ترکیهای: در کشور ترکیه، اطلاعات درمان و نتایج آن توسط وزارت بهداشت از بیمارستانها جمعآوری و در اختیار کمیته کرونا قرار میگیرد. زمانی که تجویز یک دارو ادامه پیدا میکند یعنی آن دارو از نظر تجربی نتیجه خوبی داشته و بیمارستانها نتیجه گرفتهاند. درباره «فاویپیراویر» این موضوع صدق میکرد و پس از تجویز آن مشاهده میکردیم که حتی حال بیماران بدحال نیز بهبود پیدا میکند. در حال حاضر اگر کسی کرونا بدون علامت داشته باشد به او هیچ دارویی نمیدهیم اما به همه بیماران با علامت داروی «فاویپیراویر» را تجویز میکنیم که از نتایج آن بسیار راضی هستیم. این دارو بنا بر تصمیم کمیته کرونای کشور ترکیه ابتدا از کشور ژاپن وارد شد. الان خود ترکیه هم آن را تولید میکند.
* دکتر محمدرضا هاشمیان: ما این دارو را از چین وارد کردیم و نسخه ژاپنی آن در ایران هیچ وقت وجود نداشت. سوال من این است که آیا داروی «فاویپیراویر» فقط به بیماران بستری شده در بیمارستان میدهند یا برای بیماران کرونایی سرپایی نیز آن را تجویز میکنند؟ این سوال بسیار مهم است.
* پزشکان ترکیهای: برای بیمارانی که در بیمارستان بستری شدهاند یا آن افرادی که سیتیاسکن انجام دادهاند و مشخص شد که ریه آنها درگیر شده داروی «فاویپیراویر» تجویز میشود اما بیمارانی که هیچ مشکلی ندارند و در خانه هستند فقط از راه دور تحت مراقبت هستند و این دارو داده نمیشود.
* دکتر محمدرضا هاشمیان: ما در ایران بیمارانی داریم که در سیتیاسکن مشخص میشود که مقداری ریه درگیر است اما نشانهای ندارند و به خانه فرستاده میشوند تا دوره ۱۴ روزه طی شود. آیا در ترکیه برای این دست از بیماران نیز داروی «فاویپیراویر» تجویز میشود؟ یا فقط بیماران بستری شده در بیمارستان؟
* پزشکان ترکیهای: حتی اگر بیماری به مقدار خفیفی ریهاش درگیر شده باشد و بخواهد در منزل استراحت کند نیز داروی «فاویپیراویر» تجویز میشود.
* دکتر محمدرضا هاشمیان: برخی تستهای آزمایشگاهی که برای بیمارانی که این دارو را مصرف میکنند، باید انجام شود. آزمایشهایی مانند تست کبدی و… جزو این آزمایشها هستند. آن دسته از بیمارانی که به منزل میروند، چگونه این تستها را انجام میدهند و تحت نظر هستند؟
* پزشکان ترکیهای: برای بیماران کرونایی که نه علائم دارند و نه بیماری زمینهای، آن آزمایشها انجام نمیشود. بیمارانی که علائم ندارند اما بیماریهای زمینهای مانند دیابت، سرطان و… دارند یا سنشان بالا هست، چند روز در بیمارستان بستری میشوند و آزمایشها گرفته میشود. اگر حالشان مساعد بود به خانه فرستاده میشوند. آن دسته از بیمارانی که داروی «فاویپیراویر» مصرف میکنند در روزهای اول، سوم و پنجم باید آن آزمایشها را انجام دهند.
* پزشکان ترکیهای: در ایران داروی «فاویپیراویر» وارد پروتکلهای درمانی کرونا نشده است؟
دکتر محمدرضا هاشمیان: به طور رسمی هنوز وارد پروتکلها نشده اما احتمالا به زودی وارد خواهد شد. البته آن دسته از پزشکان مانند من که به این دارو علاقه داریم آن را تجویز میکنیم. در ایران بسیاری از پزشکان این دارو را به هیچ وجه قبول ندارند و میگویند مریض خود به خود خوب میشود. مرتبا میگویند آنهایی که قرار است خوب شوند؛ اگر «فاویپیراویر» نگیرند هم خوب میشوند و تاثیری در درمان ندارد.
پزشکان ترکیهای: در ترکیه به این دلیل «فاویپیراویر» به همه داده نمیشد چون به مقدار کافی در دسترس نبود. حالا در حال تولید این دارو هستیم و به زودی برای همه بیماران کرونایی «فاویپیراویر» تجویز خواهد شد. زیرا این دارو مانع از تکثیر شدن ویروس میشود و باید در همان مراحل اولیه به بیمار داده شود. یعنی قبل از آنکه بیمار حالش بد شود و کارش به آیسییو بکشد.
* دکتر محمدرضا هاشمیان: من فکر میکنم بزرگترین تفاوت پروتکل درمانی ایران و ترکیه در همین موضوع است. کشور ترکیه داروی «فاویپیراویر» را از همان ابتدای ابتلای بیماران به کرونا تجویز میکند اما در ایران این کار موکول میشود به انتهای بیماری و در ابتدا تلاش میشود که بیمار مبتلا تا حد ممکن بدون استفاده از دارو درمان شود. شاید بهتر باشد وزارت بهداشت ما نیز از تجربههای کشورهای اطراف ایران مانند ترکیه نیز استفاده کند تا بتوانیم زودتر برخی پروتکلهای درمانی را اجرا کنیم.
*** قیمت «فاویپیراویر» و «رمدسیویر» بالاخره چند؟
سید حیدر محمدی مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو در مورد قیمت داروی فاویپیراویر گفت: قیمت هر عدد از این دارو ۱۹ هزار تومان است و تنها در بیمارستانها توزیع میشود.
در حال حاضر فاویپیراویر مورد نیاز سیستم درمان از محل تولید داخل تأمین میشود و داروهای موجود در بازار قاچاق و یا تقلبی هستند.
مدیرکل داروی سازمان غذا و دارو با بیان اینکه نیاز تهیه دارو در بازار آزاد نیاز کاذب است، عنوان کرد: موارد مصرف این دارو تنها برای بیماران بستری در بخش مراقبتهای ویژه است که سازمان غذا و دارو در حد نیاز سیستم درمان، این دارو را تأمین کرده است.
به گزارش فارس، او درمورد داروی رمدسیویر نیز گفت: نرخ داروی رمدسیویر وارداتی حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است و نمونه تولید داخل آن حداقل یک سوم نمونه وارداتی خواهد بود که بهزودی پس از انجام مراحل پایانی قانونی، وارد بازار دارویی کشور خواهد شد.
به گفته محمدی به محض افزایش ظرفیت تولید داروی رمدسیویر در داخل، واردات آن قطع میشود.