چرا باید مستند «ساختن یک قاتل» را تماشا کنید؟
روزنامه هفت صبح، کسری ولایی | یک: یازده سپتامبر، قاتلان سریالی، نهنگها، لیگ بسکتبال، پاگُنده، سرقت آثار هنری، تاریخ موسیقی و…؛ کافی است موضوع را انتخاب کنید، بعدش یک سریال مستند جذاب و تحسینشده دربارهاش پیدا میشود که همین چند هفته قبل بیرون آمده باشد. مستند همیشه سهم قابلتوجهی از برنامهسازی برای تلویزیون را به خودش اختصاص میداد، اما در دنیای بعد از نتفلیکس و استریمهای آنلاین خیلی چیزها تغییر کرد، ازجمله الگوی مستندسازی.
نسل جدید مستندها در گرفتار کردن بینندگان دستکمی از درامها ندارند و این ادعا بهراحتی از روی آمار تماشا و امتیاز منتقدان و کاربران اثبات میشود. نباید فراموش کرد که یکی از محصولات تاثیرگذار در راه انداختن این موج جدید «ساختن یک قاتل» (با عنوان اصلی Making a Murderer) بود که همچنان تماشای آن تکاندهنده است، مخصوصا در این اوضاع و احوال.
دو: سال ۲۰۱۶، وقتی که «پساحقیقت» بهعنوان واژه سال انتخاب شد، کلی شرح و تفسیر لازم بود برای فهماندن موضوع. الان دنیا به سمتی رفته که دیگر برای همه تبدیل شده به واقعیت روزمره. اخبار جعلی از سروکولمان بالا میرود و چنان واقعیت در رسانهها جعل و گم میشود که دیگر اسمش را نمیشود شعبدهبازی گذاشت، چون با وجود کاربران شبکههای اجتماعی همه در همزدن این گرداب شریکیم. پس دیدن «ساختن یک قاتل» همچنان جواب میدهد؛ مشاهده تلاش برای بیرون کشیدن واقعیت از زیر یک عالم تناقض، دروغ سازمانیافته و جنایات قانونی.
سه: «ساختن یک قاتل» توسط تیمی دو نفره و طی ۱۰سال تحقیق و جمعآوری اطلاعات ساخته شده. سریال مستندی که همان زمان پخش تحسین گسترده منتقدان و توجه رسانهها را به همراه داشت و در میان بینندهها هم طرفداران زیادی پیدا کرد. قضیه، بازخوانی یکی از جنجالیترین پروندههای جنایی آمریکاست، ماجرایی که سالها سوژه رسانهها بود و حالا در این مستند بیست ساعته، حقایق و ناگفتههای تازهای از آن افشا میشود.
چهار: اخبار جرم و جنایت، همیشه یکی از خوراکهای اصلی رسانهها بوده و هست. لازم نیست راه دور برویم، میشود به محبوبیت صفحه حوادث روزنامهها در کشور خودمان اشاره کرد. در آمریکا قضیه جدیتر است و بخش زیادی از سوژههای تلویزیونی از دل دادگاهها و ادارههای پلیس محلی بیرون میآید.
رسانهها جنبههای مختلف یک جنایت را به تصویر میکشند و مردم همزمان که سرگرم میشوند، خودشان را جای هیات منصفه میگذارند. به همین ترتیب یک محکوم به قتل، کلانتر یا وکیل ظرف چند روز میتواند در سراسر کشور ستاره شود و در کانون توجه قرار بگیرد. شخصیتها و ماجراهایی که بارها در قالب فیلم و سریال به تصویر کشیده شدهاند.
پنج: یکی از همین ستارههای بدشانس، استیون اوری است. کارگری ساده از شهر کوچک مَنِتواک که به جرم تجاوز میافتد پشت میلههای زندان و زندگیاش تباه میشود. اما بعد از اقدامات «پروژه بیگناهی» (پروژه حقوقی و غیرانتفاعی که اواخر دهه نود شکل گرفت و با استفاده از آزمایش دیانای، حکم خیلی از پروندههای جنایی مشکوک را تغییر داد و صدها بیگناه را از زندان آزاد کرد) معلوم میشود که بیگناه بوده و از زندان آزادش میکنند. کنجکاوی رسانهها و پافشاری وکلای اوری نشان میدهد که مقامات محلی کاملا از بیگناهی اوری آگاه بوده و بر مبنای غرضهای شخصی زندگی استیو را سیاه کردهاند.
شش: استیو به دلیل روحیه مقاوم و رویکرد انسانیاش پس از آزادی، به چهره محبوب رسانهها تبدیل میشود و سعی میکند که به زندگی عادی برگردد. در مقابل دستگاه قضایی و پلیس محلی زیر فشار شدید قرار میگیرند. یک سال بعد از آزادی اوری، درست زمانی که شکایت وکلای استیو به نقطه بحرانی رسیده، استیو به جرم قتل یک دختر جوان بازداشت میشود. همه در نگاه اول تصور میکنند که برای اوری پاپوش دوختهاند تا جلوی شکایت ۳۶ میلیون دلاری او را بگیرند و از ادامه روند تخریب وجهه پلیس هم جلوگیری شود.
تمام شواهد علیه استیو است و جای هیچ تردیدی باقی نمیماند. در پس چهره ساده و بیآزار استیو قاتلی بیرحم و خونسرد پنهان شده یا توطئهای بزرگتر در کار است؟ «ساختن یک قاتل» با زیر و رو کردن تمام اسناد و مدارک بهجامانده از این پرونده و گفتوگو با افراد درگیر، سعی دارد تا به این سوال پاسخ دهد.
هفت: حتی اگر خود این پرونده برای شما جذابیت نداشته باشد، نمیتوانید از کنار ساخت و پرداخت سریال عبور کنید و همچنین تصویر تکاندهندهای که از پشت پرده عدالت نشان میدهد. سازندگان سریال با کنار هم قرار دادن تصاویر ویدئویی خام از بازجوییها، ریتم و تعلیق سینمایی ایجاد کردهاند. علاوه بر اینکه تماشای ویدئوهای واقعی، به نوبه خود تجربه متفاوتی محسوب میشود، بعضی از لحظات واقعا حیرتانگیز است؛
مانند وقتی که مسئولان پرونده اوری سالها بعد درباره اقدامات خود جواب پس میدهند یا تلاش پلیسها در بازجویی برای زیر فشار گذاشتن متهم. بعد از موفقیت فصل اول سریال که موج اجتماعی برای عفو و آزادی اوری را به همراه داشت، فصل دوم سال ۲۰۱۹ بر روی نتفلیکس منتشر شد که به سراغ پرونده دوم اوری بعد از آزادی و تاثیر آن روی زندگی خانوادگی و بهویژه برادرزادهاش برندن میرود که به جرم مشارکت در قتل و همکاری با استیون محکوم شده است.
هشت: پیش از رفتن به سراغ «ساختن یک قاتل» و تعقیب ماجرای آن، باید در نظر داشته باشید که سریال پر است از اصطلاحات حقوقی و قضایی و به دلیل حجم زیاد اطلاعاتی که در مسیر داستان بهشان ارجاع داده میشود، تماشای سریال تمرکز بیشتری میطلبد و در بعضی مواقع مکث طولانی یا بازگشت به عقب هم لازم میشود. در مرور این پرونده طولانی، شاید هر جمله یا هر عکس بعدا به کلید حل معمایی بزرگتر تبدیل شود. اگر دنبال پیدا کردن حقیقت و اجرای عدالت هستید و به نظرتان در دنیای معاصر چنین چیزی دیگر ممکن نیست، «ساختن یک قاتل» را از دست ندهید.