چرا اکثر سهامداران از عرضه اولیه ناامید شده‌اند؟
روزنامه هفت صبح، گروه بازار | امروز یکشنبه شاهد عرضه اولیه وسپهر، نماد گروه مالی سپهر صادرات در بازار فرابورس هستیم. قرار است پنج میلیارد و ۴۰۰میلیون سهام این شرکت در بین خریداران تقسیم شود و هر کس می‌تواند از ساعت یک تا پنج بعدازظهر برای خرید حداکثر هزار و ۱۰۰سهم این شرکت با قیمت هزار و ۱۰تومان سفارش ثبت کند.
بعضا پیش‌بینی می‌شود سهم هر نفر از شرکت‌کنندگان در این عرضه اولیه حدود یک میلیون تومان باشد. شاید جالب باشد بدانید اگر این شرکت یک‌سال پیش به بورس می‌آمد، دیگر عرضه اولیه آن در حد یک میلیون تومان نبود و ممکن بود به هر سهامدار رقمی حدود ۱۰میلیون تومان سهام تخصیص پیدا کند. با توجه به اینکه عرضه اولیه‌ها بازدهی حدود دوبرابری دارند، در چنین شرایطی هر سهامدار می‌توانست ۱۰میلیون تومان سود کند.
اما با توجه به وضعیت فعلی عرضه‌های اولیه، نهایت سود مورد انتظار از وسپهر حدود یک میلیون تومان است. تغییرات شرایط عرضه اولیه در یکی، دو سال اخیر باعث چنین اختلافی در بازدهی آنها شده. در این گزارش به سراغ این تغییرات رفته‌ایم تا ببینیم چه عواملی در این مدت باعث شده‌اند خیلی‌ها از عرضه اولیه ناامید شوند.
*** افزایش چشمگیر خریداران عرضه اولیه در سال ۹۹
آمار مشارکت در عرضه اولیه در طول دو سال گذشته، بیشتر از ۵۰برابر شده است. اولین عرضه اولیه سال ۹۷ مربوط به نماد سپ متعلق به شرکت پرداخت الکترونیک سامان‌کیش بود که حدود ۱۰۰هزار نفر در آن شرکت کردند. آمار مشارکت در عرضه‌های اولیه عموما در یک مدار صعودی قرار دارد. اغلب کسانی که در بورس فعال هستند، حداقل در عرضه اولیه‌ها شرکت می‌کنند و همین مورد باعث می‌شود زمانی که سهامداران جدید به بورس می‌آیند، عموما شاهد افزایش مشارکت در عرضه‌های اولیه هستیم.
مگر اینکه یک شرکت سهام ارزنده‌ای نداشته باشد و برای همین آمار مشارکت برای خرید آن کاهش پیدا کند. تعداد مشارکت‌کنندگان عرضه اولیه از حدود ۱۰۰هزار نفر در ابتدای سال ۹۷ به حدود ۳۳۰هزار تومان در پایان این سال رسید و تعداد خریداران عرضه اولیه در این سال تقریبا ۳٫۳برابر شد. سال ۹۸ سال شگفتی‌ها بود. تا پایان این سال تعداد خریداران عرضه اولیه به حدود یک میلیون و ۶۰۰هزار نفر رسید و شاهد ۴٫۸برابر شدن تعداد مشارکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه بودیم.
این روند صعودی در سال ۹۹ سرعت بیشتری به خود گرفته، طوری که در نیمه اول امسال که امروز به پایان می‌رسد، تعداد مشارکت‌کنندگان در عرضه اولیه بپیوند به پنج میلیون و ۶۰۰هزار نفر رسید. این یعنی در نیمه سال ۹۹ تعداد خریداران تقریبا ۳٫۵برابر شده است و اگر با همین سرعت پیش برویم، ممکن است تا پایان سال شاهد ۹برابر شدن تعداد خریداران عرضه اولیه نسبت به ابتدای ۹۹ باشیم.
*** کاهش ارزش عرضه اولیه از ۴۴۰ به شش هزار تومان
۵۰برابر شدن تعداد خریداران عرضه اولیه، باعث شده سهم هر نفر از سهام شرکت‌هایی که تازه وارد بورس می‌شوند، کاهش چشمگیری داشته باشد. تا جایی که در عرضه اولیه سهام شرکت تهیه و توزیع غذای دناآفرین فدک با نماد گدنا نهایتا به هر نفر تنها شش هزار تومان سهم تعلق گرفت. حتی اگر قیمت سهام گدنا سه‌برابر شود، تنها ۱۲هزار تومان برای سرمایه‌گذاران سود خواهد داشت.
کاهش ارزش عرضه‌های اولیه در ماه‌های اخیر حواشی زیادی در بین سهامداران بورس داشته است و خیلی‌ها از شرکت در عرضه اولیه ناامید شده‌اند. در سال ۹۸ میانگین ارزش سهام عرضه اولیه برای هر خریدار تقریبا ۳۰۰هزار تومان بود. همچنین مشارکت‌کنندگان در عرضه اولیه شرکت‌هایی که در سال ۹۷ وارد بورس شدند، به طور میانگین در هر عرضه اولیه حدود ۴۴۰هزار تومان سهام نصیبشان شد.
*** تاثیر ریزش بورس بر مشارکت عرضه اولیه
تعداد خریداران عرضه اولیه همیشه صعودی نیست. خیلی‌اوقات پیش می‌آید که سهامداران بورس تمایلی به خرید سهام شرکت تازه‌وارد را ندارند. این مورد می‌تواند گران بودن سهام، نداشتن نقدینگی یا حتی خروج سهامداران از بورس باشد؛ اتفاقی که در آخرین عرضه اولیه مربوط به نماد ثامید افتاد. با اینکه آمار خریداران در عرضه اولیه بپیوند تا پنج میلیون و ۵۷۰هزار نفر افزایش پیدا کرده بود، این رقم در آخرین عرضه اولیه به پنج میلیون و ۱۸۰هزار نفر کاهش پیدا کرد و این مورد نشان می‌دهد دست‌کم ۳۹۰هزار نفر در روزهای ریزش بورس، علاقه‌ای به خرید عرضه اولیه نداشتند.
*** تغییرات بازدهی عرضه اولیه در دو سال اخیر
خرید سهام شرکت‌های تازه‌وارد یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای سود کردن در بورس است. اغلب آنها در روزهای ابتدایی ورودشان به بورس افزایش قیمت چشمگیری پیدا می‌کنند که به آن سود اولیه می‌گویند. این سود مداوم ممکن است صرفا یک ماه ادامه داشته باشد، اما در برخی موارد بازدهی بدون وقفه روزهای اول تا چندماه ادامه‌دار بوده.
برای مثال شرکت پگاه گیلان، ۱۱ اردیبهشت‌ماه با نماد غگیلا وارد بورس شد و با وجود گذشت پنج ماه، همچنان روند صعودی آن متوقف نشده و از قیمت هزار و ۲۵۱تومان به هزار و ۶۰۷تومان رسیده و تقریبا ۲۸درصد بازدهی داشته است. روند آرام سهام این شرکت باعث شده با وجود ادامه‌دار بودن صعود پنج‌ماهه، هنوز بازدهی چندانی نصیب سهامداران نشود. رکورددار بازدهی در بین عرضه‌های اولیه سال ۹۹ مربوط به نماد وپویا متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری پویا است که روند صعودی آن برای ۵۴روز کاری ادامه داشت و با بازدهی ۳۲۶درصدی توانست سرمایه خریداران عرضه اولیه را بیش از چهاربرابر کند.
هرچند اخیرا شاهد کاهش بازدهی عرضه‌های اولیه هستیم. از نیمه دوم مردادماه که روند بورس نزولی شده، خیلی از سهامداران قید شرکت‌های تازه‌وارد را هم زدند و به سود در حد ۶۰ تا ۸۰درصد اکتفا کردند، طوری که روند صعودی سهام ثبهساز تنها ۲۶روز ادامه پیدا کرد و نهایتا خیلی از سهامداران آن را با سود ۸۱درصدی فروختند.
شاید تعجب کنید، اما باید بگویم در سال ۹۷ روند صعودی عرضه‌های اولیه نهایتا یک ماه طول می‌کشید و برخی از آنها حتی در یکی، دو هفته بعد از ورود به بورس با کاهش قیمت روبه‌رو می‌شدند. عموما عرضه‌های اولیه در سال ۹۷ به طور میانگین ۳۰درصد سود به همراه داشتند. در سال ۹۸ شرکت‌های تازه‌وارد بین ۲۰ تا ۳۰روز بعد از عرضه اولیه به روند صعودی ادامه می‌دادند و در پایان حدود ۷۰ تا ۱۰۰درصد بازدهی داشتند.
در سال ۹۹ مدت‌زمان بازدهی مداوم عرضه‌های اولیه بین یک تا پنج ماه متغیر بوده و عموما حدود ۲۰۰درصد بازدهی داشته‌اند؛ البته به‌جز آنهایی که اخیرا با ریزش بورس، بازدهی کمتری نصیب سرمایه‌گذاران کردند. اگر نگاه بلندمدت به عرضه اولیه داشته باشید، بازدهی بیشتری نصیبتان خواهد شد. برای مثال شرکت‌هایی که در سال ۹۷ وارد بورس شدند، عموما تا دو، سه هفته بعد سود ۳۰درصدی برای سهامداران داشتند.
اما آنهایی که دستشان به فروش عرضه اولیه نرفته و سهامشان را تا امروز نگه داشته‌اند، به طور میانگین هزار و ۱۰۰درصد سود نصیبشان شده. این یعنی سرمایه آنها در دو سال تقریبا ۱۲برابر شده است. همچنین آنهایی که هنوز سهام عرضه اولیه سال ۹۸ را نگه داشته‌اند و به سود اولیه آنها اکتفا نکرده‌اند، حالا به طور میانگین بازدهی ۳۳۸درصدی نصیب سرمایه‌شان شده و پولشان را بیش از چهاربرابر کرده‌اند.
*** هجوم شرکت‌ها برای ورود به بورس
افزایش تعداد سهامداران بورس، شرکت‌ها را هم برای ورود به این بازار ترغیب کرده است، طوری که هر سال شاهد افزایش شرکت‌های تازه‌وارد در بورس بودیم. سال ۹۶ تنها ۱۴شرکت وارد بورس شدند و به همین تعداد شاهد عرضه اولیه بودیم. این رقم در سال ۹۷ به ۲۱شرکت رسید و در سال ۹۸ سهامداران بورس شاهد ۲۳ عرضه اولیه بودند. در شش ماه اول امسال ۲۱بار شاهد عرضه اولیه بودیم.
با وجود اینکه تازه به نیمه سال رسیده‌ایم، به اندازه کل سال ۹۷ شرکت جدید وارد بورس شده است. تازه باید توجه داشته باشید که اسفندماه عموما اوج ورود شرکت‌ها به بورس است و به همین علت احتمالا در سال ۹۹ ممکن است تعداد عرضه‌های اولیه به دوبرابر رقم فعلی برسد. بااین‌حساب هرچند ارزش عرضه‌های اولیه کم شده، اما بالا رفتن تعداد آنها می‌تواند برای سهامداران تازه‌وارد امیدوارکننده باشد.
*** عرضه اولیه از صف‌نشینی تا بوک‌بیلدینگ
سهام شرکت‌هایی که وارد بورس می‌شوند، به طور مساوی بین همه خریداران تقسیم می‌شود. این روش اصطلاحا بوک‌بیلدینگ نام دارد و در آن فرقی نمی‌کند شما دقیقا در چه زمانی سفارش را ثبت کنید. صرفا در مهلت تعیین‌شده همه سفارش‌ها جمع‌آوری می‌شود و هر کس می‌تواند تا سقف معینی سهام بخرد. شرایط طوری است که شما می‌توانید کار ثبت سفارش را به کارگزارتان بسپارید تا به صورت خودکار برای شما عرضه اولیه بخرد.
قبلا شرایط به همین راحتی نبود. اولین عرضه اولیه به روش بوک‌بیلدینگ در دی‌ماه سال ۹۵ برای نماد پاکدیس انجام شد و از مرداد سال ۹۶ تمام شرکت‌های تازه‌وارد با این روش در بورس عرضه اولیه شدند. قبل از این تاریخ شرایط طوری بود که یک سقف قیمت برای هر نماد مشخص می‌شد و در زمان شروع ثبت سفارش، هر کس زودتر موفق به ارسال سفارش می‌شد می‌توانست عرضه اولیه بخرد. در آن روش کسانی که سرعت اینترنت بالاتری داشتند یا دستشان در ارسال سفارش سریع‌تر بود، موفق به خرید عرضه اولیه می‌شدند.
قدیمی‌های بازار به خوبی یادشان می‌آید که در روزهای عرضه اولیه با چند سیستم وارد سایت کارگزاری‌ها می‌شدند و به محض آغاز مهلت عرضه اولیه، سفارش خود را ارسال می‌کردند. آنهایی که سفارششان دیرتر ارسال می‌شد، نهایتا دست‌خالی می‌ماندند. در بین تغییرات عرضه اولیه طی چندسال گذشته، این مورد تا حد زیادی به نفع سهامداران بوده و خیال آنها را بابت شریک شدن در سود عرضه اولیه راحت کرده است.
