يك شفاف‌سازی هلندی از سهامداران ديجی‌كالا
روزنامه هفت صبح| در چند ماه اخير، بحث سرمايه‌گذاران داخلي و خارجي ديجي‌كالا، ميان كاربران فضاي مجازي به موضوعي پرابهام تبديل شده است. پيگيري اين مسئله به حدي رسيده كه مدتي پيش يكي از ساكنين ايراني هلند، به آدرس يكي از سرمايه‌گذاران خارجي ديجي‌كالا رفت و ادعا كرد كه اينجا خبري از اين شركت نيست. گروهي اين شركت استارتاپي را به همكاري با نهادهاي حاكميتي ايران متهم كردند و عده‌اي هم دیجی‌کالا را ابزار دخالت غربی‌ها در کشور دانستند.
نتيجه اين فشارها اين شد كه مدتي پيش حميد محمدي، يكي از مديرعاملان ديجي‌كالا درباره ساختار سهام‌داري اين شركت يك توئيت بنويسد تا مقداري شفاف‌سازي كرده باشد. حالا سه رسانه اروپايي درباره سهامداران اين فروشگاه آنلاين تحقيقاتي انجام داده‌اند كه نشان مي‌دهد ديجي‌كالا به حاكميت وابستگي ندارد و سرمايه‌گذار‌هاي خارجي آن واقعي هستند.
فایننشال دیلی یک روزنامه اقتصادی معتبر هلندي است که به‌تازگی با پلتفرم روزنامه‌نگاری تحقیقی اينوستيكو و يك روزنامه اقتصادی بلژیکی به نام «دوتايت» تحقیقاتي روی دیجی‌کالا و سرمایه‌گذاران خارجی آن انجام داده است. تحقیقات نشان می‌دهد شرکت بین‌المللی IIIC وجود خارجی داشته و در اکوسیستم استارتاپی ایران بیش از 270 میلیون یورو سرمایه‌گذاری کرده است. همچنین بررسی‌‌ها، سندی از وابستگی حاکمیتی دیجی‌کالا یا سرمایه‌گذارهای آن نشان نمي‌دهد.
گزارش آن‌ها براساس گفت‌وگو با چند ده سهامدار نوشته شده است، اما دیجی‌کالا و سرآوا اعلام کردند که به‌دلیل قوانین رسانه‌ای در ایران نمي‌توانند پاسخگوي سؤالات این رسانه‌ها باشند. در روزنامه فایننشال نوشته شده یک گروه سرمایه‌گذار اروپایی که یک خانواده میلیاردر بلژیکی اسپولبرگ هستند، چند صد میلیون یورو روی دیجی‌کالا که از آن با عنوان «رقیب منطقه‌ای آمازون در ایران» یاد کرده، سرمایه‌گذاری کرده است. این روزنامه این سرمایه‌گذاری را در ابتدا یک موقعیت طلایی نامیده که اکنون در یک بن‌بست سیاسی گرفتار شده است.
ساختار شرکت IIIC
در اين گزارش نوشته شده «گروهی از سرمایه‌گذاران اروپایی که یکی از آن‌ها صندوق سرمایه‌گذاری ثروتمندترین خانواده بلژیکی است، در کشور هلند شرکتی به ثبت رساندند که از فرصت طلایی سرمایه‌گذاری در ایران بهره‌مند شوند.»
آن‌ها با یک بازار بزرگ نوظهور با حدود 80 میلیون جمعیت و ضریب نفوذ 80درصدی دسترسی به اینترنت روبه‌رو بودند که به‌تازگی شکوفا شده بود. در همین راستا، حدود 270 میلیون یورو را سال 2016 (پیش از خروج آمریکا از برجام) در اکوسیستم استارتاپی ایران سرمایه‌گذاری کردند.این تعاونی سرمایه‌گذاری بین‌المللی اینترنتی، حدود 33 درصد سهام دیجی‌کالا و 15.5 درصد سهام گروه کافه بازار و دیوار را در اختیار گرفت.
در این گزارش ساختار شرکت IIIC هم مورد بررسی قرار گرفته؛ صندوق «پستاشیو» متشکل از 50 سرمایه‌گذار از لندن با سهم 37درصدی، شرکت سهامی عام پامگرنت متشکل از 400 سرمایه‌گذار اروپایی با سهم 29درصدی، شرکت سرمایه‌گذاری فوباس با مالکیت «سعید رحمانی» و سهم 13درصدی، صندوق ورلینوست خانواده اسپولبرگ با سهم 12درصدی و شرکت سرمایه‌گذاری گاروست متعلق به «آرین بکر»، مؤسس بزرگ‌ترین پلتفرم مارکت‌پلیس لهستان، با سهم 9درصدی اعضای این شرکت را تشکیل می‌دهند.
به گفته سخنگوی IIIC، این شرکت در 2015 به‌منظور سرمایه‌گذاری در بخش فناوری ایران با توجه به چشم‌انداز توافق برجام تأسیس شد. البته شرایط در سال 2018 تغییراتی اساسی كرد. با اين حال، IIIC همچنان به آینده ایران و آینده اقتصاد دیجیتال این کشور باور دارد و به تعهداتش به کارآفرینان محلی وفادار باقی مانده است.
وابستگی دیجی‌کالا به نهادهای حاکمیتی
به گزارش این روزنامه هلندی، سرمایه‌گذاران IIIC برای صحبت در مورد سرمایه‌گذاری‌شان در ایران بسیار محتاط‌‌اند. آن‌ها می‌گویند هیچ تمایلی ندارند تا درگیر جنگ رسانه‌ای بین ایران و غرب شوند. یکی از سهامداران IIIC به «فایننشال دیلی» گفته است فرقي ندارد چگونه به اتهامات عليه ديجي‌كالا و سهامدارانش پاسخ دهید؛ شرایط به‌قدری دوقطبی است که از هر دو طیف مورد حمله قرار می‌گیرید.
در این گزارش به موضوع افشای اطلاعات کاربران هم اشاره شده است: «به گفته یکی از سرمایه‌گذاران، دیجی‌کالا برای افشای اطلاعات کاربرانش از سوی برخی نهادهای امنیتی تحت فشار است، اما تاکنون چنین اقدامی انجام نداده است.» این روزنامه همچنین مدعی شده که «سپاه هیچ‌گونه کنترل مالی یا نفوذ در دیجی‌کالا ندارد، اما با ارعاب و جدا کردن این شرکت از سرمایه‌گذاران خارجی‌اش سعی در تملک آن دارد.»
در بخش دیگری از این گزارش، به تلاش‌های سرآوا به‌منظور عرضه اولیه سهام دیجی‌کالا در بازار بورس اشاره می‌شود که بنا به دلایلی جلوی آن گرفته شده است. گفته شده با روی‌کارآمدن ترامپ و وضع تحریم‌های جدید علیه ایران، اوضاع تغییر پیدا کرده است.مجموعه این اتفاق‌ها دلیلی برای سرمایه‌گذاران به‌منظور تغییر ساختار سهامداری می‌شود. سهامداران ایرانی سهام خود را با سرمایه‌گذاران IIIC در سرآوا مبادله می‌کنند. با این كار، اروپایی‌ها از طریق IIIC به‌طور مستقیم در دیجی‌کالا سهامدار می‌شوند.
با تجدید ساختاری که در سال 2019 تکمیل شد، آن‌ها امیدوارند که سرمایه‌گذاری‌ها از تشدید احتمالی تحریم‌های اروپا در امان بماند.روزنامه FD می‌نویسد فشار نهادها روی سرآوا با دستگیری (مجدد) مدیر امور خارجی این شرکت، «عماد شرقی»، در ژانویه 2021 به اتهام جاسوسی و گردآوری اطلاعات نظامی اوج می‌گیرد. براساس اعلام برخی منابع، رحمانی هم از تهران به لندن رفته است و جرأت بازگشت به کشورش را ندارد. به گزارش این روزنامه، «سعید رحمانی» در گفت‌وگوی خود با این رسانه مدعی شده است که به جاسوسی برای دولت‌های غربی متهم شده؛ اتهامی که او صریحاً آن را تکذیب می‌کند.
سرمایه‌گذاری پنهاني اروپایی‌ها در ایران
از آنجایی که سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها در ایران حساس و زیر ذره‌بین است، یکی از سرمایه‌گذاران IIIC به نام ورلینوست بلژیکی، پیش‌‌تر آن را علنی نکرده است. ورلینوست برخلاف دیگر سرمایه‌گذاری‌هایش که روی وب‌سایت آن اعلام شده، سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا را اعلام نکرده است. گزارش‌های سالانه ورلینوست هم تنها مشارکت آن در IIIC را از طریق شرکت کوفینترا در سال 2020 میلادی بیان می‌کند، اما توضیح بیشتری یا اشاره به ایران در گزارش نیامده است.
از طرفي اين روزنامه به تراکنش‌های مالی داخلی شرکت و پرداخت‌های IIIC دسترسي پيدا كرده است. شرکت کوفینترا از طرف صندوق سرمایه‌گذاری ورلینوست متعلق به ثروتمندترین خانواده بلژیک، در IIIC سرمایه‌گذاری کرده است. نام اين خانواده ثروتمند اسپولبرگ است که یکی از سهامداران عمده ای‌بی اینبو، بزرگ‌ترین شرکت آبجوی دنیاست.
نقش رحمانی در سرمایه‌گذاری‌هاي خارجی
فایننشال دیلی در تحقیقات خود «سعید رحمانی» را به‌عنوان یکی از افراد مؤثر در سرمایه‌گذاری خارجی در ایران معرفی می‌کند. رحماني يك ایرانی با تابعیت بریتانیا است که هم‌زمان با مذاکرات برجام به ایران سفر کرد.رحمانی در آن سال‌ها یکی از مدیران ارشد شرکت نسپرس بود. نسپرس یک شرکت بزرگ رسانه‌ای متعلق به آفریقای جنوبی است که در شرکت‌های تکنولوژی سراسر دنیا، مانند تنسنت چین مالک وی‌چت، سرمایه‌گذاری کرده.
در آن دوران به دلایل شرایط تحریم و بالاگرفتن تنش‌های سیاسی ایران و غرب، نسپرس جرأت سرمایه‌گذاری در ایران را پیدا نمی‌کند. با این‌حال رحمانی که شخصاً استارتاپ‌های ایرانی را بررسی کرده بود، پس از مخالفت نسپرس برای سرمایه‌گذاری در ایران، از آن‌ها جدا می‌شود، به ایران می‌آید و شرکت سرمایه‌گذاری «سرآوا» را به کمک سرمایه‌گذاران ایرانی تأسیس می‌کند تا در استارتاپ‌های تکنولوژی‌محور ایران سرمایه‌گذاری کند.
رحمانی در سال 1391 توانست سرمایه‌گذاران بخش خصوصی ایران را متقاعد به سرمایه‌گذاری در بخش استارتاپی کند و سرآوا در اسفند 1391 متعهد به سرمایه‌گذاری 13 میلیارد تومانی (5 میلیون دلار در آن زمان) روی دیجی‌کالا شد که تا سال 1394 این اتفاق افتاد.بااین‌حال رحمانی اهمیت جذب سرمایه و دانش خارجی به‌منظور سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های ایرانی را می‌دانست.
او شخصاً با تلاش خود سرمایه‌گذاران مجرب اروپایی را به سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های ایرانی دعوت کرد که نتیجه آن به سرمایه‌گذاری IIIC ختم شد؛ یک سرمایه‌گذاری بین‌المللی که حالا با مشکلات مختلفی روبه‌رو است و باعث به‌وجودآمدن فشارهایی به مجموعه دیجی‌کالا شده.
