وضعیت بازار کار؛ پیرمردان دوشغله و جوانان بیکار
روزنامه هفت صبح | در گزارشی که به‌تازگی دیوار در مورد وضعیت بازار کار ایران در سال ۹۹ منتشر کرده، نکته‌های جالب زیادی دیده می‌شود. موضوعی که به اهمیت این گزارش اضافه می‌کند این است که با مرور اطلاعات آن می‌توان تا اندازه زیادی به تاثیر همه‌گیری کرونا روی بازار کار پی برد.
گزارش می‌گوید در سال ۹۹، برای اولین‌بار از سال ۸۴، نرخ بیکاری تک‌رقمی شده است. این بخش از گزارش دیوار در سایر گزارش‌های مربوط به اشتغال هم جلب توجه کرده و خیلی‌ها می‌پرسند که چطور ممکن است در سالی که اغلب مشاغل با بحران مواجه بوده‌اند نرخ تک‌رقمی بشود؟ کارشناسان جواب را در بخش دیگری از همین گزارش می‌بینند، آنجا‌که آمده به‌طور خالص یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر از بازار کار خارج شده‌اند، یعنی در پرسش‌های آماری اعلام کرده‌اند که به‌دنبال شغل نیستند که این‌هم از عوارض بحران است. ۶۳درصد کسانی‌که به شکل موقت یا دائم از بازار کار خارج شده‌اند، زنان بوده‌اند.
این گزارش در مورد اشتغال زنان در سال ۹۹ نکته دیگری هم دارد؛ اینکه از هر سه شاغلی که به اجبار شغل‌شان را از دست داده‌اند، دو نفر زن بوده‌اند. گزارش می‌گوید که ۸۱درصد زنان به دلیل «مسئولیت‌های شخصی یا خانوادگی» دنبال کار نیستند.طبق این گزارش، بیشترین نرخ بیکاری در کشور مربوط به افراد ۲۰ تا ۲۵ساله است. در این سال ۴۲درصد افراد بیکار تحصیلات دانشگاهی داشته‌اند و در میان آنها رشته فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشترین نرخ بیکاری را ثبت کرده است.
در این گزارش آمده است از کل جمعیت حدوداً ۸۳ میلیونی ایران در سال ۹۹، ۷۵درصد آنها یعنی ۶۲ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر در سن کار بودند که ۴۱درصد آنها از لحاظ اقتصادی فعال هستند، البته این درصد در میان زنان و مردان اختلاف فاحشی دارد. نرخ مشارکت اقتصادی مردان در مناطق شهری ۶۷درصد و زنان ۱۳.۵درصد است. در مناطق روستایی هم این نرخ برای مردان ۷۳درصد و برای زنان ۱۵درصد است. در استان‌های مرکزی، بوشهر و فارس بیشترین اختلاف در نرخ مشارکت مردان و زنان دیده می‌شود.
بیشترین نرخ بیکاری متعلق به استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری و کرمانشاه بوده است. در بیشتر استان‌ها زنان بیشتر از مردان بیکار بوده‌اند اما در استان‌های آذربایجان غربی و زنجان، نرخ بیکاری مردان بالاتر بوده. بیشترین زنان بیکار هم در استان‌های کرمان و یزد سکونت داشته‌اند.
تحصیلکرده‌ها بیکارترند
دیوار در گزارش خود به نرخ بیکاری و مشارکت اقتصادی به تفکیک مدرک تحصیلی هم پرداخته است. در این گزارش می‌بینیم ۴۲درصد از افراد بیکار کسانی هستند که مدرک دانشگاهی دارند. در حالی‌که در سال ۸۴ تنها ۲۰درصد از افراد دارای مدرک دانشگاهی بیکار بوده‌اند.
جالب اینکه همچنین زنان دارای تحصیلات دانشگاهی بیشتر از زنان دیگر بیکارند. نرخ بیکاری زنان دانشگاهی ۲۰درصد و نرخ بیکاری کل زنان ۱۵.۶درصد ذکر شده است.
در این میان، ۲۵درصد زنان دارای مدرک کارشناسی در سال ۹۹ بیکار بوده‌اند؛ برابر با بیش از نیمی از کل زنان بیکار. دیوار می‌گوید برای مردان با مدارک تحصیلی مختلف، نرخ بیکاری تفاوت چندانی نداشته است.علاوه بر این، زنانی با مدرک دکتری تخصصی در سال ۹۹ بیکارتر شده‌اند. در سال ۹۸، پنج درصد این افراد بیکار بوده‌اند اما در سال ۹۹ این نسبت به ۱۳درصد رسیده است. در همین حال این نرخ برای مردان از چهار درصد به کمتر از دو درصد رسیده است.
نرخ بیکاری در بین افراد با مدرک کاردانی بیشتر از دیگر مقاطع بوده است. بیش از نصف زنان بیکار، مدرک کارشناسی دارند اما بیشترین مردان بیکار، مدرک دیپلم یا پیش‌دانشگاهی و راهنمایی یا متوسطه داشتند.بیش از یک‌سوم کل بیکاران و حدود نیمی از مردان در رشته های مهندسی ساخت و تولید تحصیل کرده‌اند. زنان بیکاری که در رشته‌های بازرگانی، علوم اداری و حقوق تحصیل کرده‌اند هم بیشترین سهم را در میان زنان بیکار داشته‌اند؛ حدود یک‌سوم.
۷۳درصد از شاغلان در سال ۹۹ مدرک دانشگاهی مرتبط نداشته‌اند. البته سهم افراد شاغل دارای مدرک دانشگاهی مرتبط در سال‌های اخیر مرتب افزایش یافته و از ۱۴درصد در سال ۸۴ به ۲۷درصد در سال ۹۹ رسیده است.داده‌های دیوار نشان می‌دهد افراد شاغل به‌طور متوسط، ۴۶ ساعت در هفته کار می‌کنند. متوسط ساعات کاری در هفته برای مردان ۴۸ ساعت و برای زنان ۳۴ ساعت است. طبق قوانین کار در ایران هر شاغل تمام‌وقت باید هفته‌ای ۴۴ ساعت کار کند اما بخش بزرگی از جمعیت شاغل کشور یعنی ۶۶درصد، بیشتر از ساعات کاری قانونی در هفته (۴۴ ساعت) کار می‌کنند. ۷۲درصد مردان و ۳۶درصد زنان بیشتر از ۴۴ ساعت در هفته کار می‌کنند.
۸۵درصد شاغلان کشور در بخش خصوصی فعالیت می‌کنند. ۵۸درصد این افراد در گروه‌های «کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری»، «تولید صنعتی» و «عمد‌ه‌فروشی و خرد‌ه‌فروشی؛ تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتورسیکلت» مشغول کار هستند. در میان ۱۵درصدی که در بخش دولتی کار می‌کنند گروه‌های «اداره امور عمومی و دفاع؛ تامین اجتماعی اجباری» و «آموزش» بیشترین شاغلان را به‌خود اختصاص داده‌اند.
مردان در بیشتر گروه‌های شغلی، اکثریت مطلق را در اختیار دارند؛ به‌عنوان مثال ۹۹.۲درصد شاغلان گروه «ساختمان» مرد هستند. با این حال زنان در برخی گروه‌ها مانند «آموزش»، «فعالیت‌های مربوط به سلامت انسان و مددکاری اجتماعی» و «هنر، سرگرمی و تفریح» نقش بیشتری داشته‌اند. در این سال نسبت به سال ۹۸ بیشترین رشد تعداد زنان شاغل، مربوط به گروه «سلامت انسان و مددکاری اجتماعی» بوده است.
دوشغله‌ها
در سال ۹۹، حدود ۲.۹درصد از شاغلان کشور شغل دوم داشته‌اند. زنان دوشغله، ۱.۳درصد زنان شاغل و مردان دوشغله، ۳.۲درصد مردان شاغل را تشکیل می‌دهند. ۹۳درصد افراد دوشغله مرد هستند.افراد دوشغله به‌طور متوسط ۵۳ ساعت در هفته کار کرده‌اند. نسبت زیادی از افراد دوشغله در گروه کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری مشغول بوده‌اند و استان‌های گیلان، خراسان شمالی و اردبیل بیشترین دوشغله‌ها را در میان استان‌های کشور داشته است. عجیب اینکه در بین گروه‌های سنی مختلف افراد بالای ۶۹ سال بیشتر از همه دوشغله بوده‌اند و ۲۵ تا ۳۲ ساله‌ها از همه گروه‌های سنی کمتر دوشغله بوده‌اند.
