وداع با محمدعلی کریمخانی که دیروز درگذشت
روزنامه هفت صبح | قطعات موسیقایی مذهبی بخش مهمی از فرهنگ عمومی مردم مارا تشکیل می‌دهند که خودشان را در مناجات‌ها و مداحی‌ها به نمایش می‌گذارند. قطعاتی که مرحوم موذن‌زاده اردبیلی برای ما به یادگار گذاشت یا ربنای مشهور محمدرضا شجریان از این دست آثار جاودان هستند که تولید هرکدام از آنها فرایندی پیچیده و نبوغ آسا را پشت سر گذاشته است و ثمره نوعی الهام و بی‌تابی روح هنرمند هستند.
قطعه آمدم ای شاه پناهم بده از محمدعلی کریمخانی نمونه‌ای درخشان از این قطعات موسیقایی مذهبی است که می‌تواند با اقشار مختلف مردم به شکلی صاعقه‌آسا ارتباط برقرار کند و ترکیبی حیرت‌انگیز از فرهنگ مذهبی اصیل ایرانی را به‌نمایش می‌گذارد. روز دوشنبه محمدعلی کریمخانی، خواننده قطعه «آمدم ای شاه، پناهم بده» در سن ۷۲سالگی درگذشت. ممکن است با اینکه بارها صدای او را از تلویزیون و از همه بیشتر در آهنگ‌های پیشواز موبایل شنیده باشید هیچ تصویری از این مداح در ذهنتان نباشد.
این مناجات‌خوان و مداح اهل قزوین عادت به حضور مقابل دوربین‌های رسانه‌ها نداشت و اولین بار در ۵۷ سالگی اثر مهم خود را به صورت رسمی ضبط کرد. آوازی مناجات گونه که در رثای امام رضا (ع) خوانده شده است . از روزی که خبر مرگ محمدعلی کریمخانی منتشر شده افراد با مواضع‌گیری مختلف و متضاد، برای او سوگواری کرده و یادش را گرامی داشتند که نشان می‌داد در سال‌های گذشته برخلاف بسیاری از مداحان، جبهه‌های فکری مختلف تحت تاثیر صدای او قرار گرفته‌اند.
خود این مداح هم به همین ترتیب از سختگیری‌ها و محافظه‌کاری‌های رایج بسیاری از مداحان به دور بود. چنانچه بعد از انتشار خبر فوت او، یکی از خبرنگاران فرهنگ و هنر در توئیتر خود نوشت: « سال ۹۳ از محمدعلی کریمخانی پرسیدم سبک و صدای چه خواننده‌هایی را دوست دارد؟ و پاسخ داد:« ام کلثوم، محمدرضا شجریان، سلیم مؤذن زاده. »
همچنین همایون شجریان پیش از این یک بار در یکی از کنسرت‌های خود با ادای احترام به این مناجات خوان گفته بود که در کنسرت سی، آواز «من کجا باران کجا» را بر اساس آواز استاد کریمخانی تنظیم کرده بود. او همچنین گفته بود که «چندین سال قبل که صدای او را شنیده بودم مبهوت شدم. کارهای او را دنبال و این آواز را بر اساس قواعدی که ایشان خوانده بودند طراحی کردم.»
شجریان ادامه داد: «در ادامه استاد محمد اصفهانی وقتی ارادت من را متوجه شدند خاطره‌ای تعریف کردند از سال‌ها قبل که در شرکت ما همراه با استاد کریمخانی ملاقاتی با پدرم داشتند. پدر، استاد کریمخانی را نمی‌شناختند و گفتند وقتی او می‌خواند تمام شیشه‌های اتاق می‌لرزید. پدر می‌گوید سبک اوج‌خوانی باید شکلی باشد که شنونده احساس ضعف نکند و این در صدای کریمخانی مشهود است.»
در سال ۱۳۸۶ آریا عظیم نژاد براساس مناجات محمدعلی کریم خانی آوازی کلاسیک را با صدای خود استاد کریمخانی تنظیم کرد که در سال ۱۳۸۹ با پخش از صداو سیما به شهرت هرچه بیشتر این مداح اصیل ایرانی کمک کرد. کریمخانی پیش از ضبط، این مناجات نامه را در مراسم مختلف می‌خواند اما برای اولین بار از سوی محمد اصفهانی به آریا عظیمی نژاد معرفی و اینگونه شناخته شد.
اصفهانی حدود ۱۰ سال پیش در مصاحبه‌ای گفته بود که کریمخانی به نوعی کشف او محسوب می‌شود. او سال ۱۳۶۴ برای اولین بار این صدا را می‌شنود و با آن آشنا می‌شود. سال‌ها بعد هنگام همکاری با رادیو این مداح را به مسئولان رادیو معرفی می‌کند. او روایت کرده است: « قرار شد کریمخانی در رادیو آزمون بدهد.
این آزمون در سبزه میدان ارگ و در یک جای دنج انجام شد و او دو بیتی را خواند؛ در حالی که ساعت ۱۰ صبح بود و صبح خواندن برای خواننده کار بسیار سختی است. اما هنگامی که همان نیم بیت اول را با صدایش شنیدند گفتند: کافیه برویم استودیو.» اصفهانی همچنین اظهار کرده است که «صدای محمدعلی کریمخانی صدایی تکرار ناپذیر با حجمی عجیب است و روحیه‌ای خطرپذیر و خطر کننده دارد.» بسیاری از هنرمندان از این نظر او را با مرحوم موذن زاده مقایسه می‌کنند و معتقدند که این دو نفر تنها نوحه‌خوانانی هستند که توانایی اجرای مرصع خوانی دارند.
شعر مشهوری که این روزها از آن بسیار حرف زده می‌شود، متعلق به یکی از شعرای معاصر، حبیب‌الله چایچیان (۱۳۰۲-۱۳۹۶) متولد تبریز است و البته تنها دو بیت از کل این شعر از سوی این مداح خوانده شده. شاعر آن در روایت ماجرای سرودن این شعر پیش از این گفته بود که آن را هنگامی که با مادر بیمارش که امیدی به زنده ماندن او نبود در زیارت حرم امام رضا سروده است.
شهرت در تاجیکستان
محمدعلی کریمخانی زاده شهر نرجه از توابع شهرستان تاکستان استان قزوین بود که از کودکی خواندن آواز در مجالس مذهبی را آغاز کرد. یکی از ویژگی‌های خاص محمدعلی کریمخانی در خوانندگی، صدای بلند او بوده که حتی تا دهه هفتم زندگی از توان آن کم نشد. آواز کریمخانی بعد از انتشار از مرزهای ایران هم خارج شد. در اوایل دهه نود خواننده تاجیکستانی مشهوری به نام دولتمند خالف، مناجات نامه مشابه دیگری با همان ملودی در ستایش امام رضا خواند که در این کشور شهرت زیادی پیدا کرد.
شعر این مناجات نامه اگرچه شباهت زیادی به « آمدم ای شاه پناهم بده» مرحوم چایچیان دارد اما درواقع این شعر سروده محمود حبیبی کسبی ( شاعر ایرانی متولد ۱۳۶۰) بوده که با همان مضمون و در همان وزن سروده شده است. حتی با وجود شباهت زیاد ملودی، در شناسنامه این کار نوشته شده که ساخت آن را آهنگساز تاجیکی به نام طویجان آتابای برعهده داشته است.
