واکسن‌های ایرانی کرونا در آزمون صداقت
روزنامه هفت صبح، نگین باقری| از وقتی که واکسیناسیون عمومی در دنیا شروع شد، زمان زیادی لازم نبود بگذرد تا اولین عوارض آنها یکی‌یکی رو شود. فایزر، مدرنا و اخیرا آسترازنکا در این مدت خیلی شفاف عوارضشان را اطلاع‌رسانی کردند. از آن‌طرف شرکت‌هایی هم که دیدند کارشان نتیجه نخواهد داشت، در وسط راه فعالیتشان را متوقف کردند. مثل کجا؟ واکسن انستیتو پاستور فرانسه.
هر دو این حرکت‌ها یک برخورد صادقانه و اخلاقی با مردمی بود که برای رسیدن واکسن لحظه‌شماری می‌کردند. در ایران، ما ۱۲ پروژه واکسن داشتیم که چهار پروژه اول از همه مهم‌تر و جلوتر هستند. هنوز چهار شرکت واکسن‌سازی ایرانی مراحل تزریق و واکسیناسیون خود را عمومی نکرده‌‌اند، اما هر چهار شرکت در گفت‌وگو با هفت‌صبح تضمین می‌کنند که بعد از عمومی شدن این کار، اگر واکسنشان عارضه‌ای داشته باشد، آن را به صورت عمومی و شفاف اطلاع‌رسانی کنند.
*** تجربه اطلاع‌رسانی اولین عارضه اسپوتنیک
اولین عارضه‌ای که با اسپوتنیک برای پزشکان ایرانی پیش آمد، در گناباد اتفاق افتاد. یکی از پزشکان بعد از تزریق واکسن خونریزی داخلی کرد. واکنش مسئولان وزارت بهداشت هم اینطور بود که عوارض اتفاق طبیعی است و باید بررسی کنند که این ماجرا عارضه واکسن بوده یا نه. علاوه‌بر اسپوتنیک، ما در ایران چهار واکسن پیشرو داریم که برای جان زنده به‌در بردن عملا به همین چهارتا نیازمندیم.
در زودترین حالت، دو واکسن خردادماه به تولید عمومی می‌رسند و هیچ‌کدام از آنها تماما خصوصی نیستند، اما بااین‌حال اگر حدودا مهرماه به واکسیناسیون عمومی برسیم، ممکن است به‌خاطر فضای رقابتی، حاضر به اطلاع‌رسانی عوارض خود نشوند. برای اینکه شش ماه دیگر چنین اتفاقی نیفتد، از همین امروز نظر آنها را درباره اطلاع‌رسانی شفاف و دقیق عوارض جویا شدیم.
*** کووایران: صددرصد اطلاع‌رسانی می‌کنیم
اول به اسم واکسن برکت شناخته می‌شد. از یک روز به‌بعد دیگر آن را کووایران یا کووبرکت نامیدند. در برخی از اخبار هم مسئولان آن را با ترکیبی از هر دو اسم؛ یعنی کووایران برکت، صدا می‌زنند.
* سازنده: ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره) و مؤسسه برکت سازنده اصلی این واکسن هستند. محققان این پروژه انصافا چهره رسانه‌ای‌تری تا محققان پروژه‌های دیگر واکسن کرونا دارند. تمام یک‌سال و چندماه گذشته بارها با مینو محرز که دبیر مطالعات و پژوهش این واکسن بوده آشنا شده‌ایم و در رسانه‌ها او را دیده‌ایم. اولین پروژه واکسنی که وارد مرحله بالینی شد، همین کووبرکت، ببخشید کووایران یا نمی‌دانم کووبرکت- ایران بود.
* آخرین وضعیت: در حال طی کردن فاز اول و دوم بالینی.
* زمان تولید عمومی: انتهای خردادماه امسال
* تضمین می‌کنید که عوارض آن را اطلاع‌رسانی کنید؟ مینو محرز، چهره سرشناس واکسن کووپارس در پاسخ به این سوال به هفت صبح اینطور می‌گوید: «صددرصد. اصلا واکسن زمانی مجوز می‌گیرد و به مرحله بعد می‌رود که در مرحله قبل، نداشتن عارضه آن اثبات شده باشد. ما در مطالعه‌مان به این نتیجه رسیدیم که واکسن برکت هیچ عارضه‌ای نخواهد داشت، بااین‌حال وقتی در تعداد زیاد واکسیناسیون شروع می‌شود، ممکن است عوارض خفیفی باز هم داشته باشد که آنها هم گزارش خواهد شد. سیستم بهداشتی کشور ما وظیفه دارد عوارض همه واکسن‌ها، حتی واکسن‌های خارجی را هم ثبت کند. اگر از نظر علمی ثبت شد، قطعا اطلاع‌رسانی هم خواهد شد.»
*** انستیتو پاستور: اعتبار ۱۰۰ سالهمان را خراب نمی‌کنیم
انستیتو پاستور سه مدل واکسن درست می‌کند. یکی از آنها واکسن همکاری ایران و کوباست و هنوز درباره واکسن‌های دیگر به صورت عمومی اطلاع‌رسانی نکرده.
* سازنده: یک طرف این قرارداد انستیتو پاستور است و طرف دیگر دولت کوبا.
* وضعیت کنونی: در حال طی کردن فاز سوم بالینی
* زمان تولید عمومی: ابتدای خردادماه امسال
* تضمین می‌کنید که عوارض آن را اطلاع‌رسانی کنید؟ دکتر علیرضا بیگلری، رئیس انستیتو پاستور می‌گوید که به طور کلی عارضه هیچ واکسنی در هیچ‌جای دنیا امکان ندارد که مخفی بماند. او در جواب اینکه تا امروز برخی از شرکت‌های واکسن‌سازی خارجی متهم به پنهان‌کاری شده‌اند، می‌گوید: «پایین بودن کارایی واکسن با عوارض جانبی واکسن دو موضوع کاملا متفاوت است. بعد هم موسسه معتبری مانند انستیتو پاستور نمی‌آید اعتبار ۱۰۰ ساله خود را با پنهان‌کاری خراب کند. دوم اینکه کارآزمایی واکسن‌ها در اغلب کشورها زیر نظر مستقیم چند تیم مستقل پیش می‌رود و با این روش دیگر عوارض حتما اطلاع‌رسانی خواهند شد.»
علاوه‌بر او، دکتر کاظم باعثی، مجری یکی دیگر از همین پروژه‌هایی که هنوز به صورت رسمی از سوی انستیتو پاستور رونمایی نشده، توضیح می‌دهد: «باید به دو شکل در فرایند واکسیناسیون عمومی پایش داشته باشیم: اول اینکه در دانشگاه طرح‌هایی بنویسند که روی واکسن سنجش و پایش شود. دوم اینکه خود ما به عنوان سازنده باید واکسن را به طور مداوم پایش کنیم. این کار در همه شرکت‌های واکسن‌سازی انجام خواهد شد. در این روش ما سیستم ایمنی افراد را می‌سنجیم و واکسن را پایش خواهیم کرد.»
*** کووپارس: واکسن نمی‌سازیم تا فقط بگوییم توانستیم
آنها اولین گروهی بودند که گفتند واکسنشان احتمالا ۷۰ درصد ایمنی خواهد داشت. این واکسن دو دوز تزریقی و یک دوز استنشاقی دارد که از این جهت با بقیه واکسن‌ها متفاوت است.
*سازنده: دانشگاه علوم پزشکی ایران و موسسه تحقیقات واکسن و موسسه سرم‌سازی رازی
* آخرین وضعیت: در حال طی کردن فاز نخست کارآزمایی بالینی
* زمان تولید عمومی: نیمه مرداد
* تضمین می‌کنید که عوارض آن را اطلاع‌رسانی کنید؟ دکتر سعید کلانتری از محققان اصلی این واکسن است. او در جواب به این سوال می‌گوید: «ما برای همین هستیم که اولا جلوی این عوارض را بگیریم، دوما اگر روزی به‌خاطر عارضه‌ای از ساخت آن جلوگیری کردیم، درباره این موضوع اطلاع‌رسانی کنیم. نه فقط برای ما، بلکه در همه موسسات، تیم اجرایی از سازنده جداست. به‌خاطر همین هم ما ذی‌نفع واکسن نیستیم؛ بلکه مستقل از سازنده هستیم و برایمان مهم نیست که به هر قیمتی بخواهیم واکسن بسازیم. واکسن نمی‌سازیم که فقط بگوییم توانستیم این کار را بکنیم. درعوض می‌خواهیم واکسنی تولید کنیم که هم موثر و هم ایمن باشد. اگر غیر از این باشد، حتما اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.»
*** واکسن فخرا: مسئله پول نیست
قرار بود اول اسم آن سپند باشد، اما بعدا به نام واکسن شهید فخری‌زاده، فخرا نام گرفت. فخرا دیرتر از بقیه وارد این صف شد و احتمالا دیرتر هم به تولید عمومی برسد.
* سازنده: وزارت دفاع، میلاد دارونور و مرکز تحقیقات فناوری بن یاخته دارند
* آخرین وضعیت: در حال طی کردن فاز اول کارآزمایی بالینی
* زمان تولید عمومی: انتهای مردادماه امسال
* تضمین می‌کنید که عوارض آن را اطلاع‌رسانی کنید؟ یکی از مسئولان این پروژه از مرکز تحقیقات فناوری بن یاخته در جواب به این سوال که چه تضمینی برای اطلاع‌رسانی عوارض واکسن دارید، اینطور می‌گوید: «واکسن فخرا بر اساس تکنولوژی واکسن سینوفارم تولید می‌شود و تکنولوژی‌اش دهه‌هاست در ایران بدون هیچ ریسکی استفاده شده است. کارآزمایی‌های بالینی واکسن‌ها برای همین انجام می‌شوند که افراد از جنس‌ها و گروه‌های مختلف آن را تست کنند تا ملاحظات آن یادداشت شود.
بعد هم این ملاحظات طی اطلاع‌رسانی به همه منتقل خواهد شد. اطلاع‌رسانی نکردن این عوارض از نظر اخلاق پزشکی ایراد دارد و اصلا نهادهای نظارتی مجوز آن را در این صورت نخواهند داد؛ مثلا در همان مرحله اول سه‌ماه‌ونیم طول کشید که بعد از آزمایش حیوانی، اجازه مرحله بعد به ما داده شود. بااین‌حال وزارت بهداشت در رسیدن به واکسن عجله هم دارد و به‌خاطر اینکه اولین‌بار است با این سرعت دارد مجوز می‌دهد، از رخ دادن عوارض وحشت زیادی دارند و وسواس زیادی به خرج دادند.
این موضوع باعث شد که شاکله گایدلاینی که سازمان غذا و دارو برای مجوز دادن از آن استفاده می‌کند، شاکله اف‌دی‌ای آمریکا باشد، اما قوانین و تبصره‌هایی هم از گایدلاین‌های استرالیا و اتحادیه اروپا در آن گنجانده‌اند. به همین خاطر وقتی این گایدلاین‌ها را پاس می‌کنیم، احتمال خطا در ما هم کمتر می‌شود. در شرایط عادی اگر واکسن تولید می‌شد، مسائل مادی بیشتر مطرح بود. اما امروز دیگر وضعیت اورژانسی است و مسئله پول نیست، پس به همین خاطر سختگیری وزارت بهداشت برای اطلاع‌رسانی عوارض هم بیشتر شده است.»
