هیدروکسی کلروکین؛ درمانگر کرونا یا قاتل کشنده؟

روزنامه هفت صبح| چند روز پیش یکی از متخصصان بیمارستان مسیح دانشوری اعلام کرد ‌ ۲۵ نفر از بیماران مبتلا به کرونا که در این بیمارستان بستری بوده‌اند، سکته مغزی کرده‌اند. انجمن سکته مغزی ایران در بیانیه‌‌ای با اشاره به افزایش «عوارض و ناتوانی‌های ناشی از سکته مغزی» اعلام کرد ‌ گزارش‌های «نگران‌کننده از نقش احتمالی کرونا در افزایش سکته مغزی به خصوص در افراد جوان» وجود دارد. هفت‌صبح این گزارش را منتشر کرد.

چند روز بعد نامه‌ای از یک متخصص به دستمان رسید که در آن احتمال ارتباط بین سکته مغزی و استفاده از داروی هیدروکسی کلروکین که برای درمان بیماران مبتلا به کرونا تجویز می‌شود، مطرح شده بود. دکتر مهدی عرفانی‌راد برای هفت‌صبح نوشت: «این دارو (هیدروکسی کلروکین) یک عارضه جانبی بسیار مهم و مخرب و ناتوان کننده به نام آریتمی قلبی ایجاد می‌کند. به دنبال آریتمی استعداد ایجاد لخته خون در قلب بالا می‌رود.

لخته‌های خون ایجاد شده همراه خون پمپاژ می‌شوند و از قلب به طرف مغز، ریه و باز هم خود قلب رفته و باعث ایجاد سکته در اعضای مزبور می‌شود. در حال حاضر این دارو از پایه‌های اصلی درمان کرونا می‌باشد. البته ناگفته نماند که این الگوی درمان همراه چند عدد داروی دیگر متاسفانه اقتباس از تجربیات کشور چین و تایلند در درمان کرونا است که خود کشورهای مزبور خیلی از مقالات خود را در این زمینه پس گرفته و آنها را مردود اعلام کرده‌اند.»

دکتر عرفانی‌راد در نهایت هم توصیه‌هایی برای پزشکان و بیماران که گزارش هفت‌صبح را می‌خوانند داشت: «کسانی که با این دارو به نوعی مرتبط هستند درمان‌های پیشگیری کننده از ایجاد لخته خون و همچنین مصرف زیاد مایعات و افزایش تحرک و اجتناب از بی‌تحرکی در بستر را در دستور کار قرار دهند.»
البته دکتر عرفانی‌راد اولین کسی که نیست که در مورد عوارض این دارو هشدار می‌دهد. هیدروکسی کلروکین به طور کلی داروی جنجالی تمام ماه‌های گذشته بوده است.

*** کلروکین چیست؟
کلروکین، ترکیبی از ماده «کنین» است که از درختان «اکالیپتوس» به دست می‌آید و این دارو قرن‌هاست که از آن برای درمان «مالاریا» استفاده می‌شود. داروی کلروکین با نام‌های تجاری متعدد در کشورهای مختلف به فروش می‌رسد و از جمله این ‌نام‌ها «نیواکین» یا «ریزوکین» است‌ اما هیدروکسی کلروکین، دارویی است مشتق شده از کلروکین اما سمی بودن آن کمتر است، این دارو در فرانسه با نام تجاری «پلاکونیل» شناخته می‌شود و از آن برای درمان التهاب مفاصل، روماتیسم و لوپوس استفاده می‌شود.

*** بحث‌وجدل‌های علمی
سه تحقیق انجام شده یکی در چین و دو مورد دیگر در فرانسه نشان می‌دهد که این دو دارو در درمان برخی مبتلایان به کرونا نتایج مثبتی داشته است.این دارو ‌ روی ۱۳۴ نفر در بیمارستان‌های مختلف چین آزمایش شد و نتیجه آن این بود که کلروکین تاثیر مثبتی بر روند درمان داشته است.در فرانسه هم «دیدیه رائولت» پزشک و دانشمند فرانسوی، داروی هیدروکسی کلروکین را ‌ روی چند مبتلا امتحان کرده است.
پس از نخستین تحقیق و آزمایش ‌ روی ۲۰ مبتلای به کرونا، شامگاه جمعه دومین آزمایش ‌ روی ۸۰ مبتلا انجام شد که همگی آنها با استفاده از ترکیب داروی «هیدروکسی کلروکین» و «آزیترومایسین» درمان شدند.

آزیترومایسین یک آنتی‌بیوتیک شناخته شده است که برای از بین بردن عفونت‌های باکتریایی ثانویه استفاده می‌شود.رائولت همراه تیمش از انستیتوی بیمارستان دانشگاه «Mediterane Infinixion» در شهر مارسی نوشت: ما تأثیر استفاده از هیدروکسی کلروکین و آزیترومایسین را در درمان کو‌وید۱۹ تایید می‌کنیم.اما بسیاری از دانشمندان و همچنین سازمان جهانی بهداشت بر محدود بودن این دو تحقیق تاکید و اعلام کردند ‌ این دو تحقیق بدون رعایت اصول علمی متداول انجام شده و از جمله انتخاب مبتلایان به صورت رندومی، انجام آزمایش‌ها بدون اینکه شرکت‌کنندگان و پزشکان بدانند چه کسی تحت درمان قرار دارد و انتشار نیافتن در یک مجله علمی دارای کمیته مستقل رعایت نشده است.

از دیگر شواهد پیچیده بودن این موضوع، مطالعه بالینی است که در چین انجام شده و نتایج آن در ۶ مارس (۱۶ اسفند) منتشر شد. این آزمایش ‌ روی ۳۰ مبتلا نشان داد که دو داروی یاد شده تاثیر خاصی ‌ روی آنها نداشته است.«کریستوف دانور» مدیرعلمی انستیتوی پاستور معتقد است: هیچ مطالعه و تحقیقی وجود ندارد که چیزی را در مورد اثربخشی بر موجودات زنده اثبات کند.«مارک لوکوی» هم توضیح داد: این سوالات به این معنا نیست که هیدروکسی کلروکین هیچ تاثیری در درمان کووید۱۹ ندارد، بلکه برای درک بهتر این موضوع، باید تاثیر این دارو با استفاده از آزمایش‌های بالینی مورد ارزیابی علمی قرار بگیرد.

«پیتر پیتس» مسئول سابق سازمان غذا و داروی آمریکا به خبرگزاری فرانسه گفته: «مصرف این داروها، عوارض جانبی زیادی دارد؛ از حالت تهوع، استفراغ و ایجاد لکه‌ها در پوست گرفته تا بیماری‌های چشمی، اختلالات قلبی و عصبی و … پس در نتیجه استفاده بیش از حد از آنها ممکن است خطرناک و حتی کشنده باشد اما تبلیغاتی که در خصوص استفاده از این دارو می‌شود، باعث شده که مردم بدون راهنمایی پزشک و سرخود آن را استفاده کنند.

هفته جاری یک شهروند آمریکایی بر اثر مصرف نوعی کلروکین موجود در ماده‌ای که برای تمیز کردن آکواریوم استفاده می‌شود، جان خود را از دست داد. دو شهروند نیجریه‌ای هم بعد از مصرف مقدار زیادی از داروی ضد مالاریا به بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان منتقل شدند.»«مایکل آکرمان» پزشک قلب و عروق درآمریکا، از امید بستن بر تاثیر این داروها برای درمان مبتلایان به کرونا آن هم بدون توجه به عوارض جانبی احتمالی که این داروهای قوی می‌توانند داشته باشند، به شدت انتقاد کرده است.

***‌ هشدار تام هنکس و همسرش
از هشدارهای پزشکان سرشناس و محققان که بگذریم، تام هنکس‌ بازیگر معروف و همسر خواننده‌اش ریتا ویلسون هم بعد از ابتلا به کرونا و مصرف هیدروکسی کلروکین درباره عوارض آن هشدار دادند و از مردم خواستند که این دارو را به صورت خودسر استفاده نکنند. خانم ویلسون گفت ‌ در روز نهم ابتلا به بیماری کووید ۱۹ پزشکان برای او هیدروکسی کلروکین تجویز کرده‌اند.

او توضیح داد که در آن زمان از شدت بیماری احساس خستگی می‌کرده و مدام دچار حالت تب و لرز شدید می‌شده ولی پس از استفاده از هیدروکسی کلروکین تب او به سرعت پایین می‌آید که مطمئن نیست ‌ کاهش تب او به دلیل رسیدن به مقطع خاصی از بیماری رخ داده ‌ یا تنها به دلیل مصرف داروی مالاریا بوده ولی عوارض جانبی این دارو او را بسیار آزار داده؛ به طوری که دچار حالت تهوع و سرگیجه شده و از شدت ضعف عضلانی توان راه رفتن را از دست داده است.

*** پای ترامپ در میان است؟
حواشی داروی هیدروکسی کلروکین به محفل‌های پزشکی و افراد مبتلا محدود نمی‌شود و حتی جنبه‌های سیاسی هم پیدا کرده است. مدتی پیش نیویورک تایمز نوشت که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از داروی «هیدروکسی کلروکین» منفعت اقتصادی می‌برد. این روزنامه نوشت: «در چند روز اخیر، با وجود هشدار متخصصان، دونالد ترامپ بر تبلیغ و توصیه برای مصرف داروی هیدروکسی کلروکین با هدف درمان مبتلایان به ویروس کرونا اصرار داشت.

در جریان کنفرانس خبری عصر روز یکشنبه، خبرنگاران بار‌ها از رئیس‌جمهور آمریکا، پرسیدند چرا اظهارنظر در این باره را به متخصصان واگذار نمی‌کند و ترامپ در پاسخ مدعی شد امتحان این دارو ضرری ندارد و ممکن است جواب بدهد. این در حالی است که پزشکان و داروشناسان درباره مصرف خودسرانه داروی ضد مالاریای هیدروکسی کلروکین هشدار داده‌اند. رئیس‌جمهور آمریکا پیشتر نیز بدون هیچ مدرک قطعی، مدعی شد داروی «هیدروکسی کلروکین» که بیماران مبتلا به لوپوس از آن استفاده می‌کنند، برای مقابله با ویروس کرونا موثر است.»

*** مصرف خودسرانه در ایران
نگین محمدی، داروساز و مسئول فنی یکی از داروخانه‌های بیماران خاص تهران است. او به هفت‌صبح می‌گوید: «با توجه به نسخه‌هایی که مردم از پزشکان برای ما می‌آورند این دارو هنوز هم تجویز می‌شود حتی مدتی هم با کمبود مواجه بودیم اما الان کمبودی وجود ندارد. اینطور که به نظر می رسد پزشکان از وجود این دارو در پروتکل‌های درمانی نتیجه گرفته‌اند اما عجیب این است که خیلی از مردم بدون داشتن نسخه برای دریافت این دارو مراجعه می‌کنند. بعضی‌ها نسخه قدیمی می‌آورند که نشان می‌دهد متعلق به فرد دیگری است که بهبود پیدا کرده و می‌خواهند همان داروها را به آنها هم بدهیم اما ما تا جای ممکن این کار را نمی‌کنیم.»

او در مورد عوارض جانبی دارو می‌گوید: «به هر حال هر دارویی عوارضی هم دارد و اگر تحت نظر پزشک مصرف شود می‌توان عوارض آن را به حداقل رساند مخصوصا حالا که هر روز اطلاعات جدیدی به دست پزشکان می‌رسد اما نگرانی ما از مصرف بدون تجویز و بدون نظارت است. شخصا دیده‌ام که بیماران از همدیگر دارو می‌گیرند. مثلا یکی از اعضای خانواده که بهبود یافته داروهایش را به فرد دیگری که به نظر می‌رسد مبتلا شده می‌دهد در حالی که شاید اصلا بیماری آن فرد کرونا نباشد و شاید مشکل دیگری داشته باشد که نباید این دارو را مصرف کند.»