همه ناصرالدین‌شاه‌های سینما و تلویزیون
ر وزنامه هفت صبح، مرجان فاطمی | دوره حکومت ناصرالدین‌شاه را می‌توان یکی از مهم‌ترین دوره‌های سلسله قاجار به‌حساب آورد. ناصرالدین‌شاه با روحیات و تفکرات و اقداماتی که انجام داد، بسیار مورد توجه قرار گرفت و به سوژه جذابی برای کارگردان‌های تاریخی‌ساز تبدیل شد. اولین قدم را زنده‌یاد علی حاتمی برای ساخت اثری درباره ناصرالدین‌شاه برداشت. سریال «سلطان صاحبقران» با بازی جمشید مشایخی در نقش ناصرالدین‌شاه، یکی از آثار ماندگار در این زمینه است. فیلم «کمال‌الملک» اثر دیگر حاتمی هم یکی دیگر از آثار موفق این دوره است.
از طرف دیگر عملکرد ناصرالدین‌شاه باعث شده برخی کارگردان‌ها به فکر ساخت آثار کمدی درباره این پادشاه بیفتند. فیلم‌های «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما»، «جنگجوی پیروز» و سریال «قبله عالم» از‌جمله این آثار بودند. توجه به ناصرالدین‌شاه همیشه وجود داشته اما نکته قابل توجه اینجاست که از ابتدای امسال این توجه بیش از پیش بالا رفته است. از یک‌طرف سریال «قبله عالم» درباره ناصرالدین‌شاه ساخته شد و از طرف دیگر سریال‌های «آهوی من مارال» و «جیران» به این دوره زمانی پرداخته‌اند. در این پرونده نگاهی خواهیم داشت به بازیگرانی که نقش ناصرالدین‌شاه را ایفا کرده‌اند.
جمشید مشایخی / سلطان صاحبقران
کارگردان: علی حاتمی
سال تولید: «سلطان صاحبقران» سال ۱۳۵۴ در ۱۳ قسمت ساخته شد و آبان همان سال از شبکه دو تلویزیون ملی ایران پخش شد. این سریال به شیوه سیاه‌وسفید ساخته شده.
با چه کارنامه‌ای: جمشید مشایخی از اواسط دهه چهل با بازی در فیلم «خشت و آینه» ابراهیم گلستان در سینما معرفی شد. بعد از آن با فیلم‌هایی مثل «گاو» و «قیصر» و «شازده احتجاب» و … به شهرت رسید. در تلویزیون بعد از بازی در چند تله‌تئاتر مختلف، از سال ۱۳۵۲ با بازی در سریال «داستان‌های مولوی» به چشم آمد. این سریال اولین همکاری مشایخی و حاتمی بود. مشایخی بعد از «داستان‌های مولوی»، در سریال «گذر خلیل مرده» به کارگردانی محمود استاد محمد بازی کرد و خلاصه بعد از اینها نوبت به بازی‌اش در نقش ناصرالدین‌شاه «سلطان صاحبقران» رسید.
کدام بخش زندگی ناصرالدین‌شاه: داستان سریال «سلطان صاحبقران» از سال ۱۳۱۳ شروع می‌شود. زمانی که ناصرالدین‌شاه دارد برای جشن ۵۰ سالگی سلطنت آماده می‌شود. شاه به خاطر پیشگویی منجم نگران است و می‌ترسد واقعا سوءقصدی علیه‌ش صورت گیرد. به همین دلیل هم تمایلی به بیدار شدن و حضور در شاه‌عبدالعظیم(ع) ندارد. از اینجا داستان به عقب برمی‌گردد و دوران ۵۰ ساله سلطنت ناصرالدین‌شاه با محوریت دوران صدارت امیرکبیر به تصویر کشیده می‌شود. درواقع حاتمی در «سلطان صاحبقران» به پیش‌زمینه‌های نفوذ بی‌حد و حصر بیگانگان در امور داخلی مملکت و حتی تاثیر در سیاست‌های خارجی تمرکز کرده است.
اهمیت سریال: «سلطان صاحبقران» جدای اینکه سریال درجه یکی است و یکی از شاهکارهای علی حاتمی به حساب می‌آید، از این جهت اهمیت دارد که اولین سریالی است که با محوریت زندگی ناصرالدین‌شاه ساخته می‌شود.
سایر بازیگران: علاوه بر جمشید مشایخی که نقش ناصرالدین شاه را بازی کرد، ناصر ملک مطیعی در نقش امیرکبیر ظاهر شد و سعید نیک‌پور و جهانگیر فروهر به ترتیب نقش میرزا رضا کرمانی و میرزا آقاخان نوری را داشتند. زری خوشکام نقش عزت‌الدوله، خواهر تنی ناصرالدین‌شاه و همسر امیرکبیر را ایفا کرد.
عزت‌الله انتظامی / کمال‌الملک
کارگردان: علی حاتمی
سال تولید: علی حاتمی هشت سال بعد از ساخت «سلطان صاحبقران» تصمیم گرفت فیلم دیگری درباره ناصرالدین‌شاه بسازد. «کمال‌الملک» سال ۱۳۶۲ ساخته شد.
با چه کارنامه‌ای: عزت‌الله انتظامی سال ۱۳۴۸ با نقش مش حسن فیلم «گاو» توانست خودش را در عرصه بازیگری اثبات کند. بعد از آن در فیلم‌های مهم دیگری مثل «آقای هالو»، «پستچی» و «صادق کرده» بازی کرد تا اینکه سال ۱۳۵۲ اولین همکاری‌اش با علی حاتمی در «ستارخان» شکل گرفت. بعد از آن در «دایره مینا» مجددا خودش را اثبات کرد و بعد از درخشش در فیلم «حاجی واشنگتن»، سومین همکاری‌اش را با علی حاتمی در «کمال‌الملک» به ثبت رساند.
کدام بخش زندگی ناصرالدین‌شاه: در «کمال‌الملک» ناصرالدین‌شاه شخصیت محوری نبود و نقشش از این جهت اهمیت داشت که بخش‌هایی از زندگی محمد غفاری، یا همان کمال‌الملک دربار ناصرالدین‌شاه به او گره می‌خورد. ماجرا از این قرار بود که در جریان کشیدن تابلویی در تالار آینه، یکی از جواهرات تخت شاه گم می‌شود و کمال‌الملک به اتهام ربودن جواهر، توسط کامران‌میرزا بازجویی می‌شود و مورد اهانت قرار می‌گیرد. سارقان پیدا می‌شوند اما کمال‌الملک از اهانتی که به او شده، رنجیده خاطر است. داستان بعد از ترور ناصرالدین‌شاه کماکان ادامه پیدا می‌کند.
اهمیت سریال: این فیلم هم به لحاظ دست گذاشتن روی یکی از شخصیت‌های مهم تاریخی و هم به لحاظ جذابیت‌های بصری و موقعیت‌های باشکوهی که به تصویر کشیده بود اهمیت زیادی دارد. مخصوصا اینکه لحظه تحویل سال در این فیلم، یکی از باشکوه‌ترین تحویل‌های سینمای ایران را رقم می‌زند. عزت‌الله انتظامی در مصاحبه‌ای گفته که علی حاتمی برای این سکانس سنگ‌تمام گذاشته و این شادترین لحظه تحویل سالی بوده که در زندگی‌اش داشته.
سایر بازیگران: نقش اصلی فیلم یعنی کمال‌الملک را جمشید مشایخی بازی کرد و عزت‌الله انتظامی هم که ناصرالدین‌شاه بود. علاوه بر آنها مظفرالدین شاه با بازی علی نصیریان به تصویر کشیده شد و محمدعلی کشاورز نقش اتابک و داود رشیدی نقش رضا شاه را ایفا کرده بود.
