هفت نکته درباره تاریخچه منطقه پاستور
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | این قاب از سید‌ابراهیم رئیسی و حسن روحانی، مربوط به زمان تحویل دفتر ریاست جمهوری به رئیس‌جمهور جدید است.این دفتر کجاست و چه تاریخچه‌ای دارد؟
یک: عبدالحسین میرزا فرمانفرما یا فرمانفرمائیان یکی از شخصیت‌های مهم تاریخی در دوره قاجار بود. او متولد سال ۱۲۳۱ در تبریز بود. پدرش فیروز میرزا پسر شانزدهم عباس میرزا بود و مادرش یکی از نوادگان فتحعلی شاه. از فارغ‌التحصیلان دارالفنون بود و از حدود ۳۵ سالگی فعالیت خود را به عنوان یک نظامی آغاز کرد و کمی بعد لقب فرمانفرما را دریافت کرد. بعد از مشروطه وارد کابینه‌های مختلف شد تا سال ۱۲۹۹ که از اسب به زمین افتاد. رضا پهلوی آمد و با او اختلاف پیدا کرد و تلاش کرد قدرت او را محدود کند.
دو: ارتباط فرمانفرما به پاستور چیست؟ فرمانفرما فرد متمولی بود و زمین زیادی داشت. خانه و باغی بزرگ داشت در نبش خیابان سپه که الان به آن می‌گویند امام خمینی. رضا پهلوی که علاقه زیادی داشت به تصاحب زمین این و آن؛ به فرمانفرما گفت که این زمین را به او بدهد و او که نمی‌خواست بیش از این با او درگیر شود؛ باغ و زمین خود را در این منطقه در اختیار او قرار داد. او پیش از این و ظاهرا در حوالی سال ۱۲۹۰ هم یکی از املاک شخصی خود را برای ساختن بنای انستیتوی پاستور وقف کرده بود و نام این منطقه به خاطر حضور ساختمان اصلی این انستیتو در این مکان به عنوان پاستور گذاشته شده است.
سه: رضا پهلوی در ابتدای سلطنت خود که از سال ۱۳۰۴ آغاز شد؛ در کاخ گلستان حضور داشت ولی این کاخ برای قاجار بود و او می‌خواست نشان دهد که دوران قدیمی قاجار تمام شده است و دوران جدید آغاز شده. بنابراین در حدود سال ۱۳۱۳ دستور داد که کاخی در محدوده این باغ و زمین فرمانفرما برای او ساخته شود. این کاخ، کاخ مرمر نام گرفت. معمار این کاخ، لئون تادوسیان بوده است.
چهار: اما نکته این است که در آن زمان، تعداد زیادی کاخ، در اطراف کاخ مرمر ساخته شد که متعلق بود به خانواده پهلوی. مشهورترین این کاخ‌ها، کاخی بود متعلق به علیرضا پهلوی. علیرضا پهلوی، برادر تنی محمدرضا پهلوی و ولیعهد دوم که متولد ۱۳۰۱ بود یعنی سه سال کوچک‌تر از محمدرضا. او در سال ۱۳۲۳ وارد ارتش فرانسه شد (برای ترتیب نظامی) و در آنجا ازدواجی کرد که دربار آن را به رسمیت نشناخت و برای همین همسر و فرزندش (پاتریک) در پاریس زندگی می‌کردند. علیرضا مغصوب، در ۶ آبان ۱۳۳۳ درست در زمانی که شایعه ولیعهدی او (به دلیل بچه‌دار نشدن شاه و ثریا اسفندیاری) بر سر زبان‌ها بود، در یک سانحه هوایی کشته شد و بسیاری هنوز هم مرگ او را مشکوک می‌دانند.
پنج: علیرضا پهلوی هم در این مجموعه کاخی داشت. پس از مرگ او و به دلیل اینکه مجلس سنا در آن دوران، ساختمانی نداشت و جلسات آن در ساختمان مجلس شورای ملی برگزار می‌شد؛ برخی از سناتور‌ها با تلاش بسیار و با موافقت محمدرضا شاه پهلوی و نیز مادر وی، کاخ علیرضا پهلوی را خریداری کردند و به مجلس سنا اختصاص دادند و از اسفند ۱۳۳۳ به بعد جلسات سنا در آنجا تشکیل شد. اما چون در کاخ جدید نیز محل مناسبی برای ادارات، کتابخانه و سایر تشریفات مربوطه وجود نداشت تصمیم گرفته شد ساختمان جدیدی در کنار کاخ علیرضا احداث شود که این کار را حیدر غیایی انجام داد. این بنا تا سال ۱۳۵۷ جهت جلسات مجلس سنا مورد استفاده قرار می‌گرفت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ و انحلال مجلس‌ها، در ابتدا ساختمان سنا برای تهیه قانون اساسی به محل برگزاری جلسه‌های مجلس خبرگان قانون اساسی تبدیل شد. پس از اتمام تدوین قانون اساسی نیز این ساختمان به مجلس شورای اسلامی اختصاص یافت و جلسات تا سال ۱۳۸۰ در همین محل برگزار می‌شد. بعد از آن هم که محل دبیرخانه مجلس خبرگان شد و مدتی هم جلسات مجمع تشخیص مصلحت نظام در آن برگزار می‌شد.
شش: کاخ دیگری که در این مجموعه وجود دارد دفتر فعلی شورای نگهبان است که ظاهرا در آن زمان کاخ ملکه مادر بوده است. دفتر هیات وزیران فعلی با آن حیاط معروف که وزرا در آن می‌ایستند و مصاحبه می‌کنند قبلا متعلق به اشرف پهلوی بوده است. این کاخ دقیقا نبش میدانی است که در چهار طرف آن چهار نهاد مهم و عالی رتبه نظام قرار دارد. یک طرف که همین هیات وزیران. طرف مقابل دفتر رئیس قوه قضائیه. سمت جنوب شرقی کاخ درب کاخ مرمر که تا پیش از مرگ هاشمی رفسنجانی، دفتر مجمع تشخیص مصلحت نظام بود و در سمت شمال شرقی، کاخی که قبلا متعلق به شمس پهلوی بوده و حالا دفتر رئیس جمهور است.
جالب است بدانید که تا پیش از انقلاب، کاخ اشرف پهلوی که محل هیات وزیران کنونی است؛ نخست وزیری بوده و حتی فیلم‌هایی از مصاحبه نخست وزیران روی پله‌های این ساختمان نیز وجود دارد و کاخ شمس، خانه نخست وزیر بوده است. این را هم بگوییم که استفاده از مجموعه کاخ مرمر برای اقامت و دفتر کار شاه از نیمه دهه ۴۰ و بعد از ترور محمدرضا پهلوی در این مکان به پایان رسیده و او دیگر در کاخ نیاوران مشغول به کار می‌شود.
هفت: البته در مجموعه پاستور، در حال حاضر، دفتر و منزل رهبر انقلاب نیز قرار دارد اما این مجموعه، با مجموعه کاخ‌هایی که گفتیم ارتباطی ندارد. روایت محسن رفیقدوست از ساخت مجموعه موسوم به بیت رهبری بعد از ارتحال امام را بخوانید:قرار بود که رهبری جایی پیدا کند و آقای هاشمی هم به محل ریاست جمهوری‌اش برود. نزدیکی محل ریاست جمهوری، ملکی متعلق به خانواده نظام مافی‌ها بود. آقا مرا صدا کردند و گفتند: «اینجا را به قیمت مناسبی که صاحبش راضی باشد بخرید تا ما به آنجا برویم.»
من آن روز مسئول بنیاد تعاون سپاه بودم و این ملک را برای بنیاد تعاون خریدم. بعداً خودم آنجا را از بنیاد تعاون برای بنیاد مستضعفان خریداری کردم…کارشناس آوردیم و قیمت داد، ولی آن‌ها قیمت بالاتری گفتند که قبول کردیم. آن روز مجموعه ساختمان و متعلقاتش را به مبلغ ۱۲۰ میلیون تومان خریدیم که شاید حدود ۶ میلیون تومان گران خریدیم. آنجا را تمیز کردیم. ملک چهار ساختمان داشت. یکی از ساختمان‌ها، که خیلی هم قدیمی بود، سالن بزرگی داشت که آنجا را برای آقا در نظر گرفتیم. در کنار این ساختمان، زمینی به مساحت حدود دو هزار متر بود که شباهت به زمین ورزشگاه یا تعمیرگاه داشت. دور این زمین گچ ریخته بودند تا حسینیه‌ای برای آقا بسازند.
بعد از اینکه آقا منتقل شدند، قرار شد آن حسینیه ساخته بشود…برای ساخت حسینیه هم ابتدا چند مهندس وزارت مسکن نقشه‌ای تهیه کردند. آقا دیدند که اگر آن‌ها بخواهند بسازند، حالا حالا‌ها طول می‌کشد. یک روز مرا صدا کردند و گفتند: «آنجا را زود بساز و من را از دست این‌ها نجات بده.»…کل مدتی که حسینیه را با همه آن نمای آجر سه سانت ساختم ۶۱ روز طول کشید؛ حتی بالکن هم زدیم. روز پنجم یا ششم کار بود که آقا مرا صدا کردند و گفتند که از ده شب تا شش صبح حق نداری کار کنی؛ مردم منطقه ناراحت می‌شوند. اگر این نهی را نمی‌کردند، زودتر تمام می‌شد.»
