نگاهی به پنج تابلو از یک تراژدی در افغانستان
روزنامه هفت صبح، نگین باقری | پنج تصویر ماندگار از روزهای سقوط افغانستان در هفته گذشته باقی ماند. پنج تصویر که احتمالا هیچ جنگی هم نمی‌تواند آنها را از خاطره جمعی مردم این کشور پاک کند. اولین آنها حتما و بدون شک تصاویری خواهد بود که صحرا کریمی، هنگام سقوط کابل از ورود طالبان به این شهر ضبط کرد. دومی حضور امیدبخش آخرین رهبر باقی‌مانده، احمد مسعود در حالی که از هلیکوپتری در پنجشیر پیاده می‌شد و مردم را به جنگ و مقاومت علیه طالبان فرامی‌خواند.
تصویر سوم دو نقطه سیاه در آسمان آبی افغانستان است. یعنی همان دو نفری که از هواپیمای نظامی آمریکا سقوط کردند و جانشان را از دست دادند. تصویر مهم دیگر، ۶۴۰ مسافری است که روز دوشنبه هفته پیش سوار هواپیمای آمریکایی شدند و از کشور خود به ناچار فرار کردند. تصویری که پاپ استار زن این کشور هم در بین آنها دیده می‌شد. تصویر آخر هم به سلیمه تعلق داشت؛ سلیمه مزاری که هنوز در افغانستان است و شایعه اسارت او قلب انسان‌های زیادی را به درد آورد. در گزارش زیر نام پنج نفر از آنها را آورده‌ایم و درباره‌شان توضیحاتی داده‌ایم.
صحرا کریمی، کارگردان اولین مستند سقوط کابل
ویدئویی که صحرا کریمی از روز سقوط کابل در اینستاگرامش گذاشته بود، اولین فیلم مستندی بود که از حوادث افغانستان منتشر شد. کریمی داشت در پیاد‌ه‌رو می‌دوید و از مردم می‌خواست که به خانه بروند و از طالبان که به پایتخت رسیده فرار کنند. برخی از مردم فرار می‌کردند و گروهی دیگر در واکنش به او می‌خندیدند. صحرا کریمی، مستندساز و بازیگر ۳۶ ساله، رئیس موسسه دولتی افغان فیلم، بعد از این اتفاق برای خروج از کشور در توئیتر و اینستاگرام خود درخواست کمک کرد.
بعدا او در توئیترش نوشت که «دولت‌های ترکیه، اوکراین و اسلواکی» و به‌خصوص سفارت اسلواکی در ایران، همه با هم کمک کردند تا از کابل خارج شود سپس در یک استوری گفت که آمده دو فرزند برادرش را به جای امنی برساند و می‌خواهد دوباره به کشورش برگردد. دقیقا یک هفته قبل از همه این وقایع بود که او و همکارانش جشنواره فیلم افغان را در کابل برگزار کرده بودند. از کریمی قبلا فیلم «حوا، مریم، عایشه» در سینما هنر-تجربه ایران به نمایش درآمده بود و امروز این اثر در شبکه سینمای خانگی در دسترس است.
او دو سال پیش به این سمت در افغانستان رسید. صحرا کریمی، متولد ایران است و اینجا دیپلم ریاضی گرفته. مدرک دکترای کارگردانی فیلم خود را هم با رساله دکتری که روی موضوع سینمای موج نو ایران نوشته، از دانشگاه فیلم و تلویزیون اسلواکی دریافت کرده است. کریمی وبلاگی هم به اسم «و خدا زن را آفرید» دارد که از سال ۱۳۹۵ به بعد دیگر به روز نشده است.
آریانا سعید در پرواز معروف هواپیمای نظامی
روز دوشنبه هفته پیش، بعد از اینکه طالبان شهر به شهر پیشروی کردند و به کابل رسیدند، عکسی با حضور بیش از ۶۰۰ نفر در یک هواپیمای نظامی آمریکایی منتشر شد. کمی بعد آریانا سعید، ستاره پاپ افغانستان هم در اینستاگرامش عکسی منتشر کرد که نشان می‌داد او و همسرش در هواپیما حضور داشته و بعد از دو روز «سراسر وحشت» خودش را به دوحه رسانده است.
از روزی که طالبان در افغانستان به قدرت رسید، او در اینستاگرام تصاویر با حجاب از خود را منتشر می‌کرد که نشان می‌داد نگران امنیت جانی خودش است. آریانا خواننده محبوبی بین افغانستانی‌هاست. چهار سال با وجود تهدیدها و موانع زیاد، کنسرت او با حضور زنان برگزار شد. این مسئله‌ای تنش‌زا در جامعه افغانستان محسوب می‌شد. حتی ده‌ها فعال مذهبی مقابل در ورودی سالن ایستاده بودند تا مانع برگزاری این کنسرت شوند اما با دخالت پلیس آریانا آن کنسرت را برگزار کرد.
شش سال پیش آریانا خواننده اصلی بازی تیم فوتبال موج‌های آمو و عقابان هندوکش در استادیوم ورزشی کابل بود. یک سال بعد قرار بود به مناسبت روز ملی افغانستان او برنامه‌ای در استادیوم غازی این شهر داشته باشد که به دلیل ناتوانی در تامین امنیت آن، لغو شد. ولی بعد از این آریانا اجراهای دیگری هم در استادیوم‌های فوتبال این کشور داشت که یکی از آنها بازی دوستانه بین تیم‌های فلسطین و افغانستان در سال ۲۰۱۸ بود. بعید بود اگر آریانا به دست طالبان می‌افتاد بتواند جان سالم به دربرد!
بازیکن فوتبال و سقوط از هواپیما
هیچ کسی نمی‌توانست باور کند آن دو نقطه کوچک زیر هواپیمای نظامی آمریکایی که از فرودگاه کابل بلند شده بود، دو آدم بودند که از هواپیما به پایین افتادند. یکی از آن دو نقطه کوچک «زکی انوری» بازیکن ۱۹ساله و عضو سابق تیم ملی نوجوانان افغانستان بود. ماجرا یک روز بعد از ورود طالبان به کابل رخ داد. افغانستانی‌ها که دنبال راهی برای خروج از کشورشان بودند، به فرودگاه رفته بودند و تلاش می‌کردند که به هر نحوی خود را از هواپیمای نظامی آویزان کنند.
هواپیما پرواز می‌کند و آنها موفق به فرار نمی‌شوند. این را مقام‌های افغانستانی هم تایید کردند که یک فوتبالیست جوان بعد از آنکه سعی کرد با آویختن به بدنه یک هواپیمای نظامی آمریکا فرودگاه کابل را ترک کند در اثر سقوط کشته شده است. حتی گزارش دردناک‌تری ایسنا منتشر کرده بود که بخشی از بقایای پیکر این فوتبالیست جوان در بدنه هواپیما گیر کرده‌بود. گفته می‌شود که او زمانی سقوط کرده که چرخ‌های هواپیمای بویینگ بسته شده است. آخرین بازی تیم ملی نوجوانان افغانستان با ایران سال ۱۳۹۸ در همدان برگزار شد که در آن ایران با لباس قرمز و افغانستان با لباس سفید شرکت کرده بود.
بعد از این حادثه، از آن فاجعه‌آمیزتر تیشرت‌هایی بود که با طرح یک هواپیمای نظامی و دو آدم که در حال سقوط بودند با قیمت حدودا ۱۶ دلار در سایت‌هایی مانند اتسی خرید و فروش می‌شدند. این موضوع با واکنش منفی برخی کاربران فضای مجازی روبه‌رو شد و حتی خیلی‌ها را به یاد زنان مبارز کوبانی انداخت که لباس آنها در جریان مبارزه با داعش، بهانه‌ای برای الهام گرفتن شرکت اچ اند ام در طراحی و فروش لباس شده بود.
شیر دره پنجشیر
برخی از افغانستانی‌ها می‌گویند که احمد شاه مسعود آنقدر که بین ایرانیان محبوب است، بین همه افغانستانی‌ها شخصیت مثبتی به شمار نمی‌آید. ماجرای این کینه هم به حادثه دره افشار در جنگ‌های داخلی افغانستان برمی‌گردد که در آن تعداد زیادی غیرنظامی کشته شدند. حالا هرچه بوده گذشته و از دره پنجشیر به عنوان مقاومت دوم یاد می‌شود. مقاومتی که همزمان با فرار بسیاری از سیاستمداران افغانستانی، با آمدن احمد مسعود، یکی از فرزندان مسعودشاه رهبری می‌شود.
اول شایعه‌ای پیچیده شد که فرزندان احمدشاه مسعود، پنجشیر را رها کرده اما بعد راحله، فرزند دیگر او در توئیتی نوشت که آنها همچنان در پنجشیر هستند. خود احمد مسعود هم خبر داد که در پنجشیر است، دارند مقاومت می‌کنند و از مردمش خواست اخبار فیسبوک را باور نکنند. او اطمینان داده که تا آخرین لحظه کنار مردمش خواهد ماند و از مخالفان طالبان خواسته که به جبهه پنجشیر، آخرین شهر آزاد افغانستان بپیوندند.
احمد ۳۲ ساله است. او پدرش را دو روز قبل از ماجرای ۱۱ سپتامبر از دست داده. احمد دبیرستانش را در تهران و تحصیلات دانشگاهی را در انگلیس تمام کرده. او فارغ التحصیل دو رشته سیاست جنگ از کینگز کالج لندن و روابط بین‌الملل از سیتی لندن است. اقدامات او بسیاری از مردم را به یاد رهبری پدر علیه طالبان در ابتدای دهه ۹۰ انداخته است. مردی که جان خودش را بر اثر انفجار دو فرد انتحاری مظنون به ارتباط با القاعده درست در روز قبل از یازده سپتامبر ۲۰۰۱، از دست داد.
در دولت گذشته او از عبدالله عبدالله حمایت می‌کرد اما فعالیت سیاسی چشمگیری تا همین هفته پیش نداشته است. او اخیرا از فرانسه و چند کشور غربی هم درخواست کرده که برای تجهیز پنجشیر در شمال شرقی افغانستان به آنها کمک کنند. پنجشیر بیش از ۱۷۰ هزار نفر جمعیت دارد و بیشتر ساکنان آن فارسی‌زبان و از قوم تاجیک هستند. تا امروز نه طالبان توانسته اینجا را تصرف کند و نه با وجود ۹ بار حمله شوروی در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ هیچ وقت سقوط نکرده است.
سلیمه مزاری، سلاح به دست
تصویر سلیمه مزاری در روزهای آخر مقاومت علیه طالبان، یکی دیگر از آن تصاویر فراموش‌نشدنی خواهد بود. اوایل گفته می‌شد که بعد از تصرف بلخ، او هم اسیر شده است اما دو روز پیش پیامی از او منتشر شد که نشان می‌داد اسیر نشده و خود را پنهان کرده است. سلیمه در محله کن تهران به دنیا آمده و دانشگاه خوارزمی جامعه شناسی خوانده. او در سی سالگی به افغانستان برگشت و سه سال به عنوان فرماندار شهرستان چهارکنت در ولایت بلخ افغانستان منصوب شد. در ماه گذشته او توانسته بود نیروهای زیادی را تحت امر خود برای مبارزه با طالبان بسیج کند. چهارکنت یک شهر کوهستانی صعب العبور است که در حوالی شهر معروف مزارشریف قرار دارد.
توصیه خالده، عضو سابق تیم ملی فوتبال افغانستان: لباس‌هایتان را بسوزانید
این یکی تصویر ندارد ولی تیتر آن آنقدر غم‌انگیز بود که نتوانستیم در این لیست جایی برایش پیدا نکنیم. یکی از تغییرات یک دهه گذشته افغانستان را می‌شد در رشد و موفقیت‌های تیم فوتبال زنان این کشور دید. خالده پوپل بازیکن تیم ملی فوتبال بوده و امروز در دانمارک زندگی می‌کند. هفته پیش پوپل با آسوشیتد پرس مصاحبه کرده و گفته که به همه دوستانش در افغانستان توصیه کرده اکانت‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی را پاک کنند، ساکت شوند و حتی لباس‌های ورزشی‌شان را بسوزانند.
او گفته: « بازیکنان تیم ملی فوتبال زنان خود را پنهان می‌کنند. اکثر آنها خانه‌های خود را ترک کردند تا به نزد اقوام رفته و خود را پنهان کنند زیرا همسایگان آنها می‌دانند که آنها بازیکن هستند. آنها می‌ترسند. طالبان در حال ایجاد ترس است.» خالده را یک جورهایی به عنوان بنیانگذار لیگ فوتبال زنان این کشور می‌شناسند که قبلا به عنوان کاپیتان بازی می‌کرد. او یکی از همان زنانی بود که در سال ۲۰۱۸ به گاردین گزارش داد که در این تیم، افراد زیادی با تهدید جنسی، فیزیکی، تهدید به مرگ و تجاوز روبه‌رو شده‌اند.
این اتهام‌ها به رئیس فدراسیون فوتبال این کشور وارد شد و سپس با تحقیقات فیفا، رئیس فدراسیون فوتبال آنها حکمی برای محرومیت مادام از فعالیت‌های فوتبالی دریافت کرد. خالده در سال ۲۰۱۱ بازی‌های خود را متوقف کرد تابه عنوان مدیر در فدراسیون فوتبال افغانستان تمرکز کند اما تهدیدها همچنان ادامه داشت و سرانجام او مجبور شد در سال ۲۰۱۶ از افغانستان فرار کرده و در دانمارک پناهندگی بگیرد. آخرین بار دوازدهم تیرماه تیم ملی نوجوانان افغانستان و ایران به مصاف هم رفتند.
