نگاهی به دادگاه انقلاب و چند قاضی مشهور آن
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | به خاطر جابهجاییهای دادگاه انقلاب، نگاهی کردیم به این دادگاه و روایتی کوتاه داریم از اشخاصی که طی حدود ۴۲سال اخیر، قضاوت در این دادگاه یا ریاست آن را برعهده داشتند: از صادق خلخالی تا ابوالقاسم صلواتی.
* یک: دو تغییر در دادگاه انقلاب و البته شایعه تکذیبشده یک تغییر دیگر، باعث شد که این دادگاه و قضات آن در ابتدای هفتهای که در روز پایانی آن هستیم، مورد توجه رسانهها و افکار عمومی قرار بگیرند. برای همین بد ندیدیم که نگاهی کنیم به این دادگاه و قضات آن و تغییر و تحولاتی که در آن رخ داده است.
* دو: خیابان شریعتی تهران از حدود تقاطع با خیابان شهید مطهری یا همان تخت طاووس تا پل سید خندان، حال و هوای متفاوتی دارد. تقریبا در کل ضلع شرقی خیابان مراکز مهم امنیتی، نظامی و قضایی قرار دارند. اول ستاد فرماندهی نیروی انتظامی تهران بزرگ یا همان فاتب، کمی بعد دادگاه انقلاب، بالاتر مجتمع قضایی نیروهای مسلح، بعد ستاد ارتش جمهوری اسلامی، بالاتر ستاد کل نیروهای مسلح و بعد وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات. ما با یکی از این نهادها کار داریم. همانطور که گفتیم با دادگاه انقلاب. دادگاهی که در ابتدای خیابان معلم قرار گرفته است.
* سه: پنج اسفند ۱۳۵۷ یعنی ۱۳ روز بعد از پیروزی انقلاب، امام خمینی در حکمی خطاب به «جناب حجتالاسلام آقای حاج شیخ صادق خلخالی» به او ماموریت میدهد که «در دادگاهی که برای محاکمه متهمین و زندانیان تشکیل میشود حضور به هم رسانده و پس از تمامیت مقدمات محاکمه، با موازین شرعیه، حکم شرعی» صادر کند. این حکم، سند تاسیس دادگاهی به نام دادگاه انقلاب است. دادگاهی که از بدو تاسیس تا به حال، قضات مشهوری در آن حضور داشتند و به قضاوت پرداختند.
* چهار: نخستین قاضی مشهور این دادگاه، همانطور که گفتیم شیخ صادق خلخالی (متولد ۱۳۰۵، اردبیل و متوفی در سال ۱۳۸۲) است. خلخالی از اسفند ۱۳۵۷ تا اسفند ۱۳۵۸ در این سمت بود. در این مدت، آنچه از او در خاطر مانده اعدام سران نظامی و دولتی رژیم پهلوی است و البته اقداماتی مثل ویران کردن مقبره رضا پهلوی در حرم حضرت عبدالعظیم. دورهای هم برای مبارزه با مواد مخدر کار کرده که مربوط به بهار و تابستان ۱۳۵۹ است. این روزها بسیاری، رفتارهای خلخالی در آن دوره را افراطی و خلاف حقوق متهمین در آیین دادرسی کیفری ارزیابی میکنند. ظاهرا همین دیدگاه هم در شهید بهشتی بود که باعث برکناری خلخالی در اسفند سال ۱۳۵۸ شد.
* پنج: دومین چهره مشهور این دادگاه، آیتالله محمدی گیلانی (متولد ۱۳۰۷، رودسر و متوفی در سال ۱۳۹۳) است. شخصیتی که برای حدود ۴ سال این سمت را در اختیار داشت و در این مدت، قضاوت پروندههای مهمی چون دادگاه عباس امیرانتظام را بر عهده داشت. محمدی گیلانی بعد از این سمت برای حدود ۶ سال دبیری شورای نگهبان را به عهده داشت و ۱۰ سال هم رئیس دیوان عالی کشور بود.
* شش: ممکن است اسامی برخی افراد دیگر را هم در پیوند با این دادگاه به خاطر داشته باشید. از شهید قدوسی تا شهید لاجوردی. این افراد دادستان دادگاه انقلاب بودند. دادستان در واقع یک مقام قضایی است که وظیفه آمادهسازی پرونده برای بررسی در دادگاه را به عهده دارد و در جرایم عمومی (یعنی جرایمی که شاکی خصوصی ندارد و شاکی آن حاکمیت است) نقش مدعیالعموم را بازی میکند و از منافع جامعه حمایت کرده و متهمانی که این منافع را تضییع کرده باشند را به دادگاه میکشاند.
* هفت: حالا به ماجراهای جدید بپردازیم. مسئله اول تغییر رئیس دادگاه انقلاب است. رئیس دادگاه انقلاب مرکز، همان ساختمان خیابان معلم، آقای موسی غضنفرآبادی بود. از سال ۱۳۹۵٫ در اسفند سال گذشته، آقای غضنفرآبادی موفق شد با کسب حدود ۸۰ هزار رای از ۱۳۰ هزار رای مردم در حوزه انتخابیه «بم، ریکان، فهرج و نرماشیر» در استان کرمان، به مجلس راه پیدا کند. او البته در دوره هفتم تا نهم هم نماینده مجلس بود ولی در دوره دهم نتوانسته بود وارد مجلس شود و در همین زمان بود که به عنوان رئیس دادگاه انقلاب منصوب شد.
* هشت: حالا حجتالاسلام احمد زرگر، به این سمت منصوب شده است. از سابقه او این را میدانیم که در دهه شصت دادستان و به روایتی حاکم شرع در پروندههای مواد مخدر بوده است. در خاطرات هاشمی رفسنجانی نمونهای از سختگیریهای او در این سمت به متهمان مواد مخدر به چشم میخورد: «آقای سیداحمد زرگر، دادستان مبارزه با مواد مخدر آمد و از محدود شدن مجازات اعدام قاچاقچیان انتقاد داشت.» (خاطره ۲۱ تیر ۱۳۶۶) بعد از آن در همین خاطرات در سال ۱۳۶۷ میخوانیم که آقای زرگر برای گزارش دادگاه ویژه مبارزه با مفاسد و منکرات نیز نزد هاشمی رفسنجانی آمده است.
سوابقی نیز از حضور او به عنوان رئیس شعبه ۳۶ دادگاه تجدیدنظر انقلاب در اواخر دهه هشتاد وجود دارد. او همچنین در سالهای اخیر دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر، دبیر ستاد مردمی پیشگیری و حفاظت اجتماعی وابسته به قوه قضائیه و نماینده رئیس قوه قضائیه در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز بوده است.
قاضی زرگر همچنین یکی از قضات دادگاههای ویژه مبارزه با مفاسد اقتصادی بوده و به طور مشخص باید گفت که پرونده وحید مظلومین، سلطان سکه که به اعدام محکوم شد، زیر نظر او رسیدگی شد. گفته شده که او فارغالتحصیل مدرسه حقانی است که یک مدرسه مشهور حوزوی در قم است و بسیاری از فارغالتحصیلان آن، از کارگزاران نظام هستند. همچنین گفته شده حسن یونسی، پسر علی یونسی وزیر اطلاعات دولت محمد خاتمی، که اخیرا نام او به عنوان وکیل پرونده نوید افکاری مطرح شد، داماد آقای زرگر است.
* ۹: تغییر بعدی در دادگاه انقلاب، رفتن قاضی محمد مقیسه (متولد ۱۳۳۴ در سبزوار) از این دادگاه است. قاضی مقیسه آن طور که مهدی کشتدار، مدیرعامل خبرگزاری میزان وابسته به قوه قضائیه اعلام کرده به دیوان عالی کشور رفته است. او حدود ۴۰ سال سابقه قضایی دارد که بخشی از آن را دادیار در زندانهای مختلف کشور بوده است. با این حال رسانهای شدن نام او محصول دادگاههای بعد از سال ۱۳۸۸ است.
در این دوره، او دادگاههای مختلفی را قضاوت کرده که من جمله میتوان به دادگاه مهدی هاشمی، فرزند اکبر هاشمی رفسنجانی اشاره کرد. مقیسه همچنین در سال ۱۳۹۵، به طور غیابی، فائقه آتشین یا همان گوگوش را به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام و جرم علیه امنیت کشور و ایجاد مراکز فساد و فراهم نمودن موجب فساد مردم» به تحمل شانزده سال حبس محکوم کرد.
* ۱۰: و در نهایت خبری که تکذیب شد، رفتن قاضی ابوالقاسم صلواتی (متولد سال ۱۳۴۱ در کرمانشاه) از این دادگاه بود. او قاضی بسیاری از پروندههای مشهور در این سالها بوده است. نمونه آخرش پرونده روحالله زم، مدیر کانال تلگرامی آمدنیوز و قبل از آن دادگاه چند فعال محیط زیستی و در سالهای دور دادگاه متهمان پرونده انتخابات سال ۱۳۸۸٫
*** خوب است که در پایان برگردیم به همان دادگاه انقلاب و یک مسئله حقوقی را با هم مرور کنیم. این دادگاه اساسا صلاحیت رسیدگی به چه جرایمی را دارد؟ طبق قانون این موارد در حیطه صلاحیت دادگاه انقلاب است:
۱٫ مسائل مرتبط با امنیت داخلی و خارجی
۲٫ موارد محاربه
۳٫ بغی (یعنی قیام علیه حکومت)
۴٫ تمامی جرایم مربوط به مواد مخدر، قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام
۵٫ توهین به رهبران جمهوری اسلامی
۶٫ سایر مواردی که به موجب قوانین بهخصوص در شرایطی خاص در صلاحیت این دادگاه قرار میگیرند.