نگاهی به احزاب سیاسی در اسرائیل و چهره‌های شاخص آن
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| 9 مجلس در بیست سال. این تجربه‌ای است که رژیم اسرائیل داشته است. تقریبا هر دو سال یک انتخابات. گسست اجتماعی و سیاسی در این کشور که از یک طرف با ظهور احزاب عربی قدرتمند و از سوی دیگر با راستگرا‌تر شدن جریانات افراطی صهیونی به وجود آمده باعث شده که دولت اسرائیل دست کم از سال 2019 به این طرف هیچگاه روی آرامش را نبیند و در چهار سال پنج انتخابات را تجربه کند.
اما لازمه تقابل با اشغالگر، شناخت جامع آن است و از این رو جامعه شناسی سیاسی این رژیم و احزاب آن جالب توجه خواهد بود. اینکه ببینیم کنست چیست و احزابی چون لیکود و سفید و آبی چیستند و چهره‌های آن‌ها چه چهره‌هایی هستند و در کجای طیف سیاسی این رژیم قرار می‌گیرند. از این روست که این هفته در کنار یک معرفی خلاصه و جامع از نظام پارلمانی، تلاش کردیم احزاب و چهره‌های سیاسی مختلف در این رژیم را به شما معرفی کنیم تا شايد من بعد بتوانیم با دیدی بازتر، تحولات سیاسی و موضع‌گیری‌های جهانی سران اسرائیل را تحلیل کنیم.
یک: این هفته بیست‌و‌پنجمین کِنِست تشکیل شد. کنست به عبری یعنی اجتماع و جلسه و به مجلس رژیم اشغالگر قدس گفته می‌شود. من بعد برای رعایت اختصار با قید اینکه همه می‌دانیم این رژیم خاک فلسطین را اشغال کرده از عبارت اسرائیل برای آن استفاده می‌کنیم.
دو: انتخابات کنست قاعدتا هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود و از این‌رو اسرائیل از سال 1949 که نخستین کنست تشکیل شده تا به‌حال باید حدود 18 کنست را تجربه می‌کرد ولی با توضیحی که در مطلب مربوط به نظام پارلمانی و تزلزل‌های آن دادیم مشخص می‌شود که چرا برخی از مجالس زودتر منحل شده و انتخابات جدیدی تشکیل شده است.
سه: قبل از هر چیز بگوییم که برخلاف نخست وزیری اسرائیل که در تل‌آویو قرار دارد، کنست در بیت‌المقدس قرار گرفته است. در واقع از روی تپه شیخ البدر یا به زبان عبری تپه رام، تا درب غربی مسجد‌الاقصی یا شهر قدیم قدس، حدود چهل دقیقه پیاده راه است.
چهار: و اما ساختار این مجلس. 120 نماینده دارد. به اندازه 120 کاتب، حکیم و پیامبر در یک دوره دویست ساله قبل از میلاد مسیح.
پنج: در دولت قدیم اسرائیل که مدتی نفتالی بنت و مدتی یائیر لاپید، نخست وزیر آن بودند، ائتلاف دولت شامل این احزاب بود:
5.1 یش عتید: معنای نام این حزب به زبان عبری یعنی «این آینده است». رئیس آن یائیر لاپید، نخست وزیر فعلی اسرائیل است. این حزب، یک حزب لیبرال و سکولار است و منافع طبقه متوسط یهودی را تامین می‌کند. یائیر لاپید یک چهره تازه در سیاست اسرائیل است. او حدود 60 سال سن دارد ولی عمرش در سیاست اسرائیل حدود 10 سال است.
وقتی در سال 2011، اعتراضاتی اقتصادی و اجتماعی در اسرائیل به وجود آمد یائیر لاپید که تا آن زمان یک روزنامه‌نگار شاخص و مجری تلویزیونی محبوبي بود با استفاده از محبوبیت خود یک حزب سیاسی تاسیس کرد و در آن وعده‌‌هایی داد که برای طبقه متوسط سکولار اسرائیلی جالب بود مثل اصلاحات آموزشی، تدبیری برای هزینه بالای مسکن و نیز حذف معافیت از خدمت سربازی برای جامعه یهودی افراطی ارتدوکس که مورد خشم بسیاری از اسرائیلی‌های سکولار بود. او در سال 2013 توانست در انتخابات کنست به دومین حزب بزرگ اسرائیل در مجلس این کشور تبدیل شود اما ستاره بخت این حزب به‌زودی فروکش کرد و در کنست بعدی 8 کرسی را از دست داد و در سه انتخابات بعدی اساسا سهمی از کنست نداشت ولی باز هم در سال 2021، به او اعتماد شد که باز هم در باقی ماندن در قدرت موفق نبود و حالا در انتخابات 2022 شکست خورده است.
5.2 آبی و سفید: مهم‌ترین حزبی که با لاپید ائتلاف کرد، این حزب بود. تاسیس شده در سال 2019. رئیسش بنی گانتز است. گانتز وزیر دفاع فعلی اسرائیل. آبی و سفید در واقع رنگ پرچم رژیم صهیونیستی است. این حزب در واقع در ابتدا یک ائتلاف بود از آبی و سفید و حزب لاپید و یک حزب دیگر به‌نام تلم برای شکست نتانیاهو در سال 2019. اما آن پروژه شکست خورد و فقط آبی و سفید توانست به مجلس راه پیدا کند.
بعد از آن بنی گانتز در سیاست راه خود را جدا کرد و حتی با نتانیاهو ائتلاف کرد و امیدوار بود بتواند در یک سیستم نخست‌وزیر دوره‌ای، به سمت رئیس دولت هم برسد ولی قبل از اینکه زمان تعویض بین نتانیاهو و گانتز فرا برسد، کنست منحل شد و انتخاباتی جدید به وجود آمد. این حزب از 35 کرسی در کنست در سال اول تاسیس خود به 8 کرسی رسیده است تا مشخص شود که ارتشی سابق، قواعد بازی سیاسی را خیلی خوب بلد نیست. این مرد 63 ساله که از 18 سالگی به ارتش رفته، از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵، فرماندهی ستاد کل نیروهای دفاعی اسرائیل بود و درجه او سپهبد است.
5.3 حزب کارگر: در این ائتلاف یک حزب چپ نیز عضو بود. حزب کارگر اسرائیل. حزبی قدیمی که در سال 1968از ادغام سه حزب تاسیس شد و 9 سال تمام قدرت را در اختیار داشت و پس از آن هم 4 بار در دوره‌های مختلفی قدرت را در دست گرفت تا در نهایت، حدود 17 سال قدرت را در دست داشته باشد. این حزب، ایده‌های سوسیال دموکرات دارد و ادعا می‌کند که از روند صلح اسرائیل و فلسطین دفاع می‌کند اما نباید از خاطر دور داشت که جنایتکارانی چون اسحق رابین، شمیون پرز و ایهود باراک، روسای این حزب بودند.
5.4 اسرائیل خانه ما: این حزب، یک حزب افراطی صهیونیستی است و ریشه آن به اسرائیلی‌هایی برمی‌گردد که از روسیه به این کشور مهاجرت کردند. رئیس حزب، آویگدور لیبرمن 64 ساله است که خود اهل مولداوی است. نکته جالب توجه در مورد این حزب این است که اگرچه افراطی صهیونیستی است ولی اثری از رگه‌های مذهبی در آن دیده نمی‌شود و از این‌رو در ائتلاف افراطی‌های تندروی مذهبی که در طرف نتانیاهو هستند، جایی ندارد.
5.5 میرتس: یک حزب چپ‌گرای دیگر در این ائتلاف وجود دارد که در سال 1992 با ادغام راتز، مپم و شینویی تشکیل شده است و بین سالهای 1992 تا 1996 با 12 کرسی در اوج خود بود اما در طول این دوران حتی به 3 کرسی هم رسیده است هر چند که در مجلس قبلی 6 کرسی داشت. این حزب، سوسیال دموکراتیک و سکولار است و مدعی است که بر راه‌حل دو دولتی برای درگیری اسرائیل و فلسطین، عدالت اجتماعی، حقوق بشر (به‌ویژه برای اقلیت‌های مذهبی، قومی و جنسی)، آزادی مذهبی و محیط زیست تاکید دارد.
5.6 امیدنو: در ائتلاف جدید، همچنین حزبی محافظه‌کار، ملی‌گرا و لیبرال می‌بینیم که در سال 2020 توسط یکی از اعضای سابق حزب لیکود (به رهبری نتانیاهو) به وجود آمده است. در ایده‌های این حزب، تفاوت چندانی با لیکود دیده نمی‌شود و به نظر می‌رسد جدایی رئیس آن یعنی گیدون موشه سعار از نتانیاهو، در دو سال قبل، بیشتر به دلیل یک قدرت‌طلبی و جاه‌طلبی سیاسی است.
5.7 یامینا: و در پایان باید به حزب نفتالی بنت اشاره کنیم. مرد 50 سالهای که پیش از لاپید، برای مدتی نخست وزیر اسرائیل بود. این حزب در واقع اتحادی سیاسی از احزاب راست دست در اسرائیل است که در ابتدا شامل راست جدید و اتحادیه احزاب راست (اتحادیه خانه یهودی و حزب صهیونیست مذهبی) می‌شد اما در حال حاضر فقط حزب راست جدید در آن باقی مانده است. این حزب هم در واقع بر سر اختلافات سیاسی و جاه‌طلبی‌های قدرت‌طلبانه از نتانیاهو جدا شد وگرنه ایده‌هایش قاعدتا با جریان راست اسرائیل بیشتر همخوانی دارد.
در نتیجه در این دست از طرف قدرت اسرائیل شاهد آن هستیم که احزابی کاملا ناهمگون و اکثرا جوان، همگی حول یک محور یعنی به قدرت نرسیدن نتانیاهو جمع شدند و همین موضوع یکی از دلایل متزلزل بودن ائتلاف کنونی بوده است چرا که از سوسیال دموکرات طرفدار صلح با فلسطین تا احزاب دست راستی که مدتی حتی با حزب صهیونیست مذهبی همخانه بودند؛ در آن مشارکت داشتند و طبیعتا این افراد با هم، همگونی نداشتند. این را بگذارید کنار اینکه در این ائتلاف حتی بعضا احزابی (به‌نام) اسلامی نیز دیده شدند. به‌طور مثال حزب «لیست عربی متحد» به رهبری منصور عباس که برای نخستین بار در سال 2021 در دولت اسرائیل مشارکت کرد.
اما در آن سوی سیاست اسرائیل چه کسانی ایستادند؟
6.1 لیکود: این حزب که رهبر آن بنیامین نتانیاهو است و چهره‌های جنایتکار دیگری مثل آریل شارون نیز از این حزب بودند؛ حزب اصلی جناح راست اسرائیل است. این حزب در سال 1973 توسط مناخیم بگین و آریل شارون در اتحاد با چندین حزب راست و در واقع در قالب یک ائتلاف تأسیس شد. لیکود در سال 1977 توانست حزب کارگر را شکست بدهد. این اولین باری بود که چپ در اسرائیل قدرت را از دست می‌داد. حکومت این حزب بر اسرائیل حدود 15 سال ادامه داشت تا اینکه این حزب در انتخابات سال 1992 شکست خورد و پس از آن بود که چهره‌ای جدید به رهبری حزب آمد. نتانیاهو.
نتانیاهو که در اسرائیل به بی بی معروف است و 73 سال سن دارد، تاکنون حدود 15 سال نخست وزیر اسرائیل بوده است. او اولین نخست وزیر اسرائیل است که در سرزمین‌های اشغالی به دنیا آمده است هر چند که خانواده او مدتی در کودکی او، در آمریکا نیز سکونت داشتند. نتانیاهو از سال 1967 خدمت در ارتش را آغاز کرد و بعد از مدتی تحصیل در آمریکا باز هم برای جنگ یوم کیپور در سال 1973 به آمریکا بازگشت. یکی از برادران او، در سال 1976 توسط چریک‌های فلسطینی به گروگان گرفته و کشته شد و این هم سرمایه‌ای سیاسی برای او شد.
او در حدود 50 سالگی خود مسیر سیاسی را آغاز کرد و نخست وزیر اسرائیل شد ولی در سال 1999 قدرت را به ایهود باراک واگذار کرد. نتانیاهو در سال 2001 رئیس حزب لیکود شد و در انتخابات سال 2003 هم رای قاطعی به دست آورد ولی از سال 2005 با یک انشعاب کار برای این حزب سخت شد تا اینکه نتانیاهو در نهایت در سال 2009 و بر پایه جنایت‌های جنگ سی و سه روزه در لبنان و 22 روزه در غزه توانست دل رادیکال‌های صهیونیست را به دست آورد و طولانی‌ترین مدت نخست وزیری در این کشور را ثبت کند. این قدرت سیاسی البته هم برای او مخالفانی جدی در سیاست اسرائیل ایجاد کرد و هم باعث شد که او، طبق اتهاماتی که دادگاه‌های اسرائیلی مطرح می‌کنند؛ پرونده‌های عدیده فساد مالی داشته باشد.
6.2 شاس: اصلی‌ترین متحد نتانیاهو در اپوزیسیون دولت قبل حزب شاس بود. شاس، یک حزب سیاسی مذهبی است و مخاطب آن جامعه یهودیان سفاردی و حریدی است. در اینجا باید ابتدا این دو اصطلاح را توضیح بدهم و بعد به توضیح باقی نکات درباره حزب شاس بپردازم.یهودیان، که به عنوان قوم آواره خود را می‌شناسند، از نظر محل سکونت به سه دسته سفاردی، اشکنازی و مزراحی تقسیم می‌شوند.
یهودیان سفاردی، یهودیانی هستند که نسل آن‌ها به جامعه یهودی بومی شبه‌جزیره ایبری در ابتدای هزاره دوم میلادی می‌رسد. این شبه جزیره ایبری در کنار اسپانیا قرار دارد. یهودیان اشکنازی، یهودیانی هستند که در اروپای مرکزی و شرقی زندگی می‌کردند و البته در حال حاضر اکثریت آن‌ها مقیم ایالات متحده آمریکا هستند. یهودیان مزراحی هم یهودیانی هستند که نسل آن‌ها به خاورمیانه برمی‌گردد. این نکته را هم بدانید که در اسرائیل بیشتر پست‌های سیاسی و نیز ثروت اقتصادی در دست یهودیان اشکنازی است.
یهودیان حریدی هم یهودیان تندرو هستند. آن‌ها در واقع بنیادگرایان شاخه یهودیت ارتدکس هستند. این افراد همان کسانی هستند که به حجاب برای زنان و تفکیک جنسیتی اعتقاد دارند و به خصوص در روزهای شنبه، یا ایام شبات، با فناوری اطلاعات کار ندارند. نماد این افراد را می‌توان در سریالی مثل «آن‌ارتدکس» دید. این افراد حدود 10درصد از جامعه اشغالی را تشکیل می‌دهند ولی صدای بلندی دارند.شاس در واقع تلاش دارد که از نظر قومی حامی سفاردی‌ها و مزراحی‌هایی باشد که احساس می‌کند به آن‌ها ظلم شده و از نظر مذهبی حامی، یهودیان افراطی باشد.
این حزب در سال 1984 تحت رهبری خاخام اوادیا یوسف، خاخام ارشد سابق سفاردی اسرائیل، که تا زمان مرگش در اکتبر 2013 رهبر معنوی آن باقی ماند، تأسیس شد. این حزب از سال 1984 تا 2021، تقریباً همیشه بخشی از ائتلاف حکومتی را تشکیل می‌داد، چه حزب حاکم کارگر یا لیکود. با این حال، پس از انتخابات 2021، شاس به مخالفان پیوست و حالا دوباره با ائتلاف نتانیاهو، با قدرت بیشتری سعی بر اجرای اندیشه‌های افراطی خود خواهد داشت.
6.3 دگل هاتورا: نام این حزب به معنای پرچم تورات است. این حزب، برخلاف حزب شاس، از اشکنازی‌ها است ولی اشتراکش با حزب قبلی در این است که این حزب هم یک حزب حریدی یا افراطی است. در سال 1988 به عنوان انشعابی از حزب آگودات اسرائیل تأسیس شد. این حزب البته فقط در امور مذهبی دخالت نمی‌کند و به طور مثال با استدلال‌های فراوان، مخالف توافق طائف در سال 1989 بود. این توافق یک توافق صلح برای پایان دادن به جنگ داخلی لبنان بود که بین سوریه، اسرائیل و لبنان امضا شد.
6.4 اتحادیه اسرائیل: این حزب هم یک حزب برای یهودیان حریدی است که به نمایندگی از یهودیان لهستان آغاز شد و تا دهه 1980 چتری برای همه این یهودیان تبدیل می‌شد اما از آن دهه به حزبی حسیدی تبدیل شده است. توضیح اینکه احزاب حسیدی، بخشی از یهودیت ارتدکس هستند که ریشه آنان به جنبش یهودی مذهبی در قرن‌های ۱۲ و ۱۳ میلادی در آلمان برمی‌گردد و ریاضت را با عرفان یهودی (کابالا) ترکیب می‌کنند. علاوه بر اختلاف مذهبی میان ریشه‌های این حزب با احزاب جدا شده از آن مثل حزب پرچم تورات نیز اختلافاتی وجود دارد. (اختلافاتی جزئی و پیچیده که به طور مثال میان یهودیان لهستان و لیتوانی وجود داشته است)
6.5 حزب صهیونیسم مذهبی: و در پایان باید به حزب تکوما اشاره کرد که باز هم در جناح راست اسرائیل قرار می‌گیرد. این حزب در سال 1999 تاسیس شده است و آن قدر تندرو است که حتی برخورد آریل شارون با انتفاضه دوم فلسطینی‌ها را هم نرم می‌دانستند!به این ترتیب در مقابل دولت قبل که عمدتا با انگیزه‌های اقتصادی و ضد نتانیاهو تشکیل شده بود، جناح راست سیاست در اسرائیل عمدتا با انگیزه‌های صهیونی و مذهبی تشکیل شده است.
