نامه جدید وزارت بهداشت در مورد غربالگری چه معنی دارد؟
روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی | سخت شدن انجام غربالگری در دوران بارداری و اعمال محدودیت برای انجام آن موضوع چندان تازه‌ای نیست و ماه‌هاست که به دنبال تصویب قانون جوانی جمعیت در مجلس درباره آن بحث می‌شود اما این بار نامه حامد برکاتی مدیر کل دفتر سلامت جمعیت وزارت بهداشت به مدیر شبکه بهداشت و درمان این وزارتخانه جنجال درست کرده و بهانه‌ای برای انتقادهای تند از وزارت بهداشت شده است.
در این نامه آمده که نظر به ابلاغ قانون حمایت خانواده و جوانی جمعیت {…}و ممنوعیت پیشنهاد و درخواست غربالگری ناهنجاری جنین در سطح یک ارائه خدمت، خواهشمند است دستور فرمایید مراقبت‌های غربالگری ناهنجاری جنین هفته ۱۱ تا ۱۳ و نیز هفته ۱۵ تا ۱۷ بارداری از سامانه‌های الکترونیک سلامت حذف گردد. همچنین در لیست گزارش‌های دوره‌ای نیز کدهای ۱۱۱۳۸۷ (تعداد مادرانی که غربالگری ناهنجاری جنین انجام داده‌اند و ۱۱۰۰۹۱ (تعداد مادران با نتیجه پرخطر غربالگری جنین) از سامانه سیب و همین گزارش از سایر سامانه‌ها حذف گردد.
خیلی‌ها تصویر این نامه را در شبکه‌های اجتماعی دست به دست کردند تا جایی که حامد برکاتی مجبور شد واکنش نشان بدهد و در مصاحبه‌ای بگوید که نامه به‌رغم آنچه در شبکه‌های اجتماعی گفته می‌شود، به معنی ممنوع شدن تجویز یا انجام غربالگری نیست بلکه بر اساس قانونی که مجلس تصویب کرده، قرار شده که خط اول بهداشت و درمان یعنی پزشکان عمومی و ماماها که در خط اول هستند، از چرخه تجویز خارج شوند و این کار فقط با تجویز پزشک متخصص انجام شود.
جالب اینکه او خبر از تلاش برای طراحی یک سامانه جدید داده که درخواست‌های غربالگری که از سوی پزشکان متخصص انجام می‌شود، در این سامانه قرار بگیرد که از دستور آزمایش تا فرآیند و نتیجه آن در این سامانه بارگذاری شود؛ البته در نامه‌ای که از طرف برکاتی منتشر شده بود، اشاره‌ای به سامانه جایگزین نشده بود و بعید است که با راه‌اندازی چنین سامانه‌ای پزشکان عمومی یا ماماها اجازه پیدا کنند که برای غربالگری تجویز انجام بدهند.
حالا چه می‌شود؟
با وجود اینکه از نامه و توضیحات وزارت بهداشت می‌توان به طور کلی برداشت کرد که قرار است نظارت و سخت‌گیری بیشتری بر فرآیند انجام غربالگری صورت بگیرد اما دقیقا نمی‌توان فهمید چه اتفاقی خواهد افتاد. زهرا نجمی فوق تخصص زنان، زایمان و ناباروری ماجرا را اینطور برای‌مان توضیح می‌دهد و در عین حال تاکید می‌کند که وزارت بهداشت نباید هدف انتقادها باشد چون به هر حال مکلف است قانون مجلس را اجرا کند.
او می‌گوید: «طبق نامه‌ای که منتشر شده، در واقع پزشکان عمومی و ماماها دیگر نمی‌توانند غربالگری که پوشش بیمه داشته باشد، تجویز کنند چون خدماتی که تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند باید در سامانه الکترونیک ثبت شوند اما حالا طبق این نامه، دسترسی پزشکان عمومی و ماماها و به‌طور کلی خط اول درمان به این بخش از سامانه الکترونیک قطع می‌شود. معنی بخش دوم نامه هم این است که بخش‌های مربوط به غربالگری مادران از گزارش‌های دوره‌ای خط اول درمان حذف شود.
تا پیش از این ماماها و پزشکان عمومی شاغل در شبکه‌های بهداشت و درمان باید موارد تجویز غربالگری و همچنین مواردی که مشکلی و ناهنجاری دیده می‌شد به همراه سرنوشت پرونده پزشکی فرد در گزارش‌های دوره قید می‌کردند اما حالا وقتی که دیگر به هیچ کدام از این کارها دسترسی ندارند دیگر ثبت و گزارش کردن هم معنی پیدا نمی‌کند.»او در جواب اینکه آیا می‌توان گفت حداقل متخصصان برای تجویز غربالگری مشکل ندارند و نمی‌توان گفت که این کار ممنوع شده، می‌گوید:
«شما به افراد طبقه متوسط و بالاتر نگاه نکنید که به محض بارداری می‌روند زیر نظر متخصص و شرایط‌شان زیر نظر گرفته می‌شود. در همین محلات جنوب شهر تهران و مناطق کمتر برخوردار در کل کشور عده زیادی هستند که در دوران بارداری تا وقتی دلیل خاصی وجود نداشته باشد، به متخصص مراجعه نمی‌کنند؛ تازه در موارد خاص هم شاید مراجعه نکنند. تا قبل از این، این افراد به شبکه بهداشت یا پزشک عمومی و مامایی که در نزدیکی منزل‌شان حضور داشت مراجعه می‌کردند و زیر نظر همین فرد کارهایشان انجام می‌شد.
آنها هم طبق پروتکل‌ها برای فهمیدن سلامت جنین، غربالگری تجویز می‌کردند اما طبق قانون جوانی جمعیت نباید غربالگری بدون دلیل و برهان پزشکی تجویز شود. وزارت بهداشت هم برای انجام این بخش از قانون به این نتیجه رسیده که فهمیدن برهان و دلیل کار پزشک عمومی یا ماما نیست بنابراین اگر آنها هم موردی مشاهده کردند باید به متخصص ارجاع بدهند مثلا اگر سابقه مشکلات ژنتیکی در خانواده وجود داشت یا سن مادر بالا بود یا هر اتفاق دیگری افتاده بود که به نظر می‌رسید می‌تواند روی سلامت جنین تاثیر زیادی داشته باشد، مادر را به متخصص ارجاع بدهند و متخصص غربالگری تجویز کند.
البته خود مادر هم می‌تواند با مراجعه به متخصص و فوق تخصص درخواست غربالگری بدهد که طبق قوانین جدید اگر برای این درخواست توجیه پزشکی وجود نداشته باشد، تحت پوشش بیمه قرار نمی‌گیرد برای همین هم خیلی از پزشکان سعی می‌کنند مواردی مثل سابقه مشکلات ژنتیکی را که نیاز به اثبات و مدارک پزشکی ندارد به عنوان دلیل تجویز بیاورند.»
طبق گفته‌های او چنین کاری هم بدون ریسک نیست چون پزشک با این کار مرتکب تخلف می‌شود و به هرحال انجام هر تخلفی می‌تواند با عواقبی همراه باشد؛ مثلا بعید نیست که در آینده نزدیک برای هر متخصصی سقف تجویز غربالگری قرار دهند تا او به خاطر پر نشدن سقف تجویز هم که شده برخی را برای غربالگری نفرستد، مشابه اتفاقی که در مورد سزارین انجام شد و برای متخصصان سقف تعداد سزارین در ماه در نظر گرفته شد.
از طرفی این امکان را ایجاد می‌کند که متخصصان در چنین موردی هزینه اضافه دریافت کنند یعنی زوجی که به هر دلیلی خواهان انجام غربالگری و اطمینان خاطر از سلامت جنین‌شان هستند نه‌تنها باید هزینه‌های این آزمایش را بدون کمک بیمه پرداخت کنند بلکه ممکن است مجبور باشند برای خود تجویز هم هزینه بیشتری بدهند.
