میلیون‌ها نفر مدیون ویروس قرن
روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی | آیا چند سال دیگر عده‌ای از انسان‌ها جان و کیفیت زندگی‌شان را مدیون همه‌گیری وحشتناک و مصیبت‌بار کرونا در جهان خواهند بود؟ این سوالی است که وقتی خبر شروع آزمایش انسانی واکسن ایدز را می‌شنویم برایمان پیش می‌آید. شرکت مدرنا اعلام کرده که فاز اولیه آزمایش انسانی واکسن ایدز را شروع کرده و در صورت موفقیت وارد فاز دوم می‌شود و احتمالا تحقیقات مربوط به این واکسن تا ۲۰۲۳ تمام خواهد شد.
حالا چرا این واکسن به کرونا مربوط است؟ چون فناوری ساخت واکسن ایدز که قرار است چندین دانشگاه و موسسه علمی مثل «تگزاس در سن آنتونیو»، «جرج واشنگتن» و «مرکز تحقیقات سرطان فرد هاچینسون» هم در آن مشارکت کنند دقیقا از همان تکنولوژی بهره می‌گیرد که اولین بار شرکت دارو سازی فایزر و بعد همین مدرنا با اتکا به این تکنولوژی واکسن کرونا را ساختند یعنی تکنولوژی mRNA یا RNA پیام رسان!
انقلاب پزشکی یا دستکاری خطرناک ژنتیکی؟
فایزر در صنعت داروسازی اسم آشنایی است و سابقه تولید داروهایی را دارد که زندگی خیلی‌ها به قبل و بعد از مصرف آنها تقسیم شده اما آذر ماه سال گذشته کمی بعد از آنکه خبر رسید این شرکت داروسازی موفق به ساخت واکسن کرونا شده حرف و حدیث‌هایی در مورد تکنولوژی که فایزر از آن برای ساخت واکسن استفاده کرده بود پیچید.کمی بعد وقتی مدرنا هم اعلام کرد که با همان تکنولوژی موفق به ایمن سازی بدن در برابر ویروس کووید ۱۹ شده هجمه و بدبینی علیه تکنولوژی که این دو شرکت از آن بهره گرفته بودند بیشتر شد، تکنولوژی mRNA یا آر ان ای پیام رسان.
منتقدان می‌گفتند این تکنیک ساخت واکسن نوعی دستکاری ژنتیکی به همراه دارد که آن را خطرناک می‌کند و معلوم نیست چه تبعاتی برای بدن داشته باشد و حتی این تبعات به واسطه نفوذ به نقشه ژنتیکی و دی ان ای انسان به نسل بعد هم منتقل شود. در ایران هم ۲۵۰۰ نفر از پزشکان در نامه‌ای از رئیس‌جمهور خواستند که این واکسن‌ها خریداری نشود. پزشکانی که اغلب آنها چهره‌های سیاسی شناخته شده بودند مانند علیرضا مرندی با سابقه وزارت بهداشت و نمایندگی مجلس، زهره الهیان، حسینعلی شهریاری، شهرام علمداری و حتی همین علیرضا زاکانی که حالا شهردار تهران شده و بهرام عین‌الهی گزینه وزارت بهداشت دولت سیزدهم که این روزها منتظر رای اعتماد نماینده‌های مجلس است.
آنها در نامه‌شان نوشتند که هنوز عوارض و عواقب این واکسن‌ها معلوم نیست و با توجه به اینکه برای ساخت آنها از روشی استفاده شده که قبلا برای هیچ واکسنی استفاده نشده بوده، ما نباید اجازه تزریق آنها را به مردم بدهیم. از حق نگذریم آنچه این گروه در مورد جدید بودن روش ساخت واکسن فایزر و مدرنا مطرح می‌کردند درست بود. برخی پزشکان در سرتاسر دنیا هم به آن اشاره کرده بودند اما پیش‌بینی‌شان در مورد میزان اثربخشی، خطرناک بودن و عوارض جانبی واکسن‌های فایزر و مدرنا درست از آب درنیامد و تکنولوژی ام آر ان ای توانست مرگ و میر در جمعیت بزرگی از کشورهای جهان را به شکل چشم گیری کاهش دهد. تا جایی که بسیاری از منتقدان قانع شده‌اند از این واکسن استفاده شود.
در ایران هم آنچه هنوز باقی مانده بدبینی به دشمنی آمریکا و انگلستان است و قرار شده واکسن‌هایی که بر پایه این تکنولوژی هستند در صورتی که در کشور دیگری تولید شده باشند به ایران وارد شوند و ناصر ریاحی رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو همین دیروز گفته که «امکان واردات واکسن‌های تولید شده در آلمان، محصول شرکت بایون‌تک آلمان و فایزر که مشترکا واکسنی بر اساس پروتئین ویروس طراحی کردند و در ایران هم نماینده دارند فراهم شده و در صورت صدور مجوز تا ۲۰ میلیون دُز به ایران وارد خواهد شد».
اما این تکنولوژی جنجالی چطور کار می‌کند و کرونا چطور مانند فرشته نجات تکنولوژی ظاهر شد که دانشمندان زیادی در مورد آن محافظه کاری می‌کردند؟ واکسن‌های معمولی دارای ویروس غیرفعال یا ضعیف شده هستند که پس از تزریق، پاسخ ایمنی را در بدن انسان تحریک می‌کنند، تولید واکسن‌هایی از این قبیل به موادشیمیایی مختلف و کشت سلولی نیاز دارد که فرآیند زمان‌بری بوده و تولید انبوه آن هم به زمان و هزینه زیادی نیاز دارد.
از طرفی بدن انسان به دلایل نامعلومی در برابر بعضی ویروس‌ها مثل همین اچ آی وی، کور است و قبل از بیماری زایی و تکثیر نمی‌تواند آن را تشخیص دهد. اما واکسن‌های mRNA چنین مشکلی ندارند. به زبان ساده آنها به بدن دستور می‌دهند که پروتئین‌های مهاجم تولید کند. تزریق واکسن کرونا باعث تولید پروتئین‌هایی می‌شود که اطراف RNA ویروس کرونا قرار می‌گیرند، بعد از آن سیستم ایمنی بدن این آنتی ژن‌ها را درون خود جا می‌دهد و اگر پروتئین‌های مشابه با ویروس کرونا پیدا شد با آنها مقابله می‌کند.
این روش تا قبل از ساخت واکسن کرونا روی مقابله با سرطان متمرکز بود. به این صورت که دسته‌ای از همین پروتئین‌های مهاجم می‌توانند در برابر تکثیر بی‌رویه سلول‌ها ایستادگی کنند آن هم به صورت کاملا خودجوش و از پیش برنامه‌ریزی شده. حالا هم قرار است همین تکنیک روی ویروس اچ آی وی آزموده شود. تکنیکی که در آزمایشگاهی چند صد میلیونی در حال آزمایش است و تا الان از این آزمایش‌ها سربلند بیرون آمده و طرفدارانش را به وجد آورده است. چه فرصتی برای یک روش علمی از این بزرگ‌تر؟
این روش اما همیشه اینقدر محبوب نبوده، برای اینکه بفهمید چرا عده‌ای نسبت به آن مشکوک هستند باید کمی به عقب برگردیم.
پژوهشگران از دهه ۱۹۷۰ متوجه شدند که با استفاده از این روش می‌توان با ابتلا به انواع بیماری‌ها مقابله کرد اما از آنجایی که تزریق mRNA به حیوانات باعث ایجاد التهاب و بعد هم مرگ آنها می‌شد، این نظریه در دهه ۱۹۹۰ کنار گذاشته شد و دانشمندان قید ادامه آزمایش‌ها در این حوزه را زدند اما یک زن دانشمند مجارستانی به نام کاتالین کاریکو با مقاومت و ایستادگی زیاد به مطالعاتش ادامه داد و بارها از طرف همکارانش به تلف کردن عمر و پول متهم شد با این وجود در سال ۲۰۰۰ متوجه شد که با تغییر قسمت‌هایی از mRNA می‌توان مانع بروز التهاب شد.
با این وجود باز هم بودجه زیادی برای ادامه تحقیق روی این روش سرمایه‌گذاری نمی‌شد و شرکت‌هایی مثل همین فایزر از این تکنیک در پروژه‌های تحقیقاتی مبارزه با سرطان استفاده می‌کردند تا اینکه همه‌گیری کرونا باعث شد که شرکت‌های پژوهشی حوزه دارو و درمان همه طرح‌های قدیمی‌شان را که احتمال می‌رفت در مورد ساخت واکسن کرونا موثر باشند از گنجه بیرون بکشند و یکی از آنها همین تکنیک mRNA بود که دو شرکت فایزر و مدرنا به نتایج مطالعات کاتالین کاریکو جذب شدند و نسل جدید دانشمندانشان برای تولید واکسن کووید -۱۹ از آن استفاده کردند. حالا هم از این تکنیک قرار است برای درمان بیماری‌های دیگر مثل همین ایدز استفاده شود. ضمن اینکه خبر می‌رسد سیل سرمایه‌گذاری‌های میلیون دلاری روی آزمایش این تکنیک در درمان انواع سرطان هم به راه افتاده است.
