منوی گیج‌کننده واکسیناسیون و واکسن ممنوعه زنان جوان
روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی | شاید فکر کنید همه‌چیز از حرف‌های دیروز سیما لاری سخنگو و معاون فرهنگی دانشجویی وزارت بهداشت شروع شد و واکسن آسترازنکا رفت زیر ذره‌بین، اما اینطور نیست. وقتی کمی عقب برویم می‌بینیم که این واکسن مدت‌هاست که با احتیاط به زنان جوان تزریق می‌شود.
دیروز خانم لاری در یک نشست خبری فرهنگی با دانشجوها در جواب اینکه چه واکسنی برای آنها در نظر گرفته شده گفت: «در رابطه با واکسن کرونا برای دانشجویان، هر محموله‌ای در این شرایط به دستمان برسد استفاده می‌کنیم، در مورد واکسن داخل هم هر چیزی که به مرحله تولید برسد، محدودیتی نداریم، الان هم فعلا واکسن برکت را برای تزریق داریم. فقط یکی از واکسن‌ها یعنی واکسن آسترازنکا برای خانم‌های زیر۵۰ سال توصیه نمی‌شود و این واکسن را معمولا تزریق نمی‌کنیم.
قطعا این واکسن را برای دانشجویان، به‌خصوص خانم‌ها، سعی داریم تزریق نکنیم، ولی برای بقیه باید ببینیم چه چیزی به دستمان می‌رسد، بنابراین اینطور نیست که الان مشخص باشد چه واکسنی تزریق می‌کنیم، برای آن یک واکسن هم خود دکتر رئیسی دستور دادند برای خانم‌های زیر ۴۰ الی ۵۰ سال در این زمینه احتیاط شود و سعی می‌کنیم برای دانشجویان تزریق نکنیم.»
بلافاصله بعد از بازتاب این حرف‌ها در رسانه‌های مختلف برای خیلی‌ها سوال شد که چه موضوعی در مورد این واکسن وجود دارد و چرا تا الان بسیاری از مراکز واکسیناسیون از این واکسن برای تزریق به همه چه زن و چه مرد استفاده می‌کردند؟ کیانوش جهانپور مدیر روابط عمومی وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو فورا به میان آمد و در توئیتی نوشت که «در کشور پروتکلی مبنی بر محدودیت تزریق هیچ‌کدام از واکسن‌های دارای مجوز مصرف اضطراری برای افراد بالای ۱۸ سال اعلام و ابلاغ نشده است.»
به گفته جهانپور «تنها در مورد واکسن آسترازنکا کمیته ملی واکسن و معاونت بهداشت وزارت بهداشت از ماه‌ها قبل توصیه کرده‌اند افراد زیر ۵۰ سال ترجیحا از این واکسن استفاده نکنند. همین توصیه هم تا اطلاع ثانوی برقرار بوده و احتمالا بر اساس یافته‌های موجود اصلاح خواهد شد و سن ترجیحی کاهش خواهد یافت.» جهانپور یک ویدئو نیز منتشر کرده و در آن توضیح داده که در مورد واکسن‌های موجود هیچ محدودیتی برای هیچ گروه سنی خاصی وجود ندارد و اینکه زنان زیر ۵۰ سال واکسن آسترازنکا نزنند، تنها یک توصیه از سوی معاونت بهداشت وزارت بهداشت و کمیته ملی واکسن است که امکان دارد این توصیه تا چند روز دیگر اصلاح یا حذف شود.»
توصیه جدیدی نبوده
وقتی به حرف‌های قبلی مسئولانی مثل علیرضا رئیسی معاون وزیر بهداشت و سخنگوی ستاد مقابله با کرونا که اسمش در حرف‌های سیما لاری آمده بود، مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که گویا قبلا در این مورد نامه‌نگاری‌هایی صورت گرفته است. او اول اردیبهشت در جواب سوالی در مورد منع مصرف آسترازنکا گفته: «وقتی واکسن آسترازنکا را در کشور توزیع کردیم، پیام‌های زیادی مبنی بر این آمد که آیا نمی‌شود واکسن دیگری تزریق کنیم.
این پیام‌ها مشابه مواردی بود که در مورد واکسن «اسپوتنیک وی» مطرح می‌شد و حالا این واکسن بسیار محبوب شده است. در نتیجه در نامه‌ای اعلام کردیم که عیبی ندارد و واکسن آسترازنکا را به افراد بالای ۵۰ سال تزریق کنند. گفتیم که ترجیحا اگر واکسن دیگری داشتید به افراد کمتر از ۵۰ سال تزریق کنید. سپس نامه دیگری در همان راستا زدیم و گفتیم مصرف واکسن آسترازنکا برای هیچ گروه سنی منع مصرف ندارد، ولی اگر کسی می‌خواهد واکسن دیگری تزریق کند، اگر موجود بود تزریق کند.»
کسی به ما نگفت
یکی از پزشکان مستقر در یکی از مراکز واکسیناسیون که تجربه حضور در چند مرکز واکسیناسیون مختلف را داشته به هفت صبح می‌گوید: «هیچ ممنوعیتی به ما اعلام نشده بود. البته تقریبا همه بین دو سه واکسن حق انتخاب دارند مثلا بعضی مراکز بین سینوفارم، برکت و پاستوکووک حق انتخاب می‌دهند، بعضی جاها بین برکت و سینوفارم، بعضی جاها هم بین آسترازنکا و سینوفارم، برخی مراکز هم علاوه بر این دو تا برکت هم دارند. تازه فرد می‌تواند در صورتی‌که هیچ‌کدام از این واکسن‌ها را نخواست در نوبت دیگری مراجعه کند یا جای دیگری برود و واکسن مورد نظرش را بگیرد. خلاصه اینکه هیچ محدودیتی در مورد آسترازنکا اعلام نشده بود. شاید هم به این خاطر که کلا مقدار این واکسن کمتر از بقیه واکسن‌هاست.»
واکسن آسترازنکا ازجمله واکسن‌های مهم ساخته شده برای کروناست. البته واکسن آسترازنکا ازجمله واکسن‌هایی است که عوارض نسبتا بالایی دارد. اما ایمنی‌زایی‌اش هم بالاست. این واکسن تولید دانشگاه آکسفورد و شرکت آسترازنکاست که ازجمله واکسن‌های موجود در «صندوق کووکس» سازمان بهداشت جهانی است. تا اینجای کار بیش از ۴ میلیون دُز از این واکسن وارد ایران شده که همین چند روز پیش ۳۰۰ هزار دُز از آن را بخش خصوصی وارد کرد.
مشکل آسترازنکا چیست؟
شاید قبل از جواب دادن به این سوال که اصلا چرا زنان جوان برای دریافت آسترازنکا باید احتیاط کنند، بهتر باشد این را بگوییم که تکنولوژی ساخت آسترازنکا تقریبا با تمام واکسن‌هایی که در حال حاضر در ایران وجود دارند، متفاوت است. سینوفارم، برکت و پاستوکووک هر سه بر پایه ویروس ضعیف شده ساخته شده‌اند اما فناوری واکسن آسترازنکا برخلاف تصور خیلی‌ها، با روش تولید سنتی واکسن‌های غیرفعال تفاوت دارد.
این واکسن از یک ویروس بی‌ضرر یا یک آدنوویروس شامپانزه به‌نام ChAdOx۱ که عامل سرماخوردگی این حیوان است برای انتقال ژن‌های سازنده پروتئین شاخکی ویروس کرونا به درون سلول‌های بدن انسان استفاده کرده است. در واقع آسترازنکا یک واکسن ویروس‌دار است و دانشمندان بخشی از فرمول ژنتیکی کامل ویروس کرونا یا دستورالعمل ژنتیکی پروتئین شاخکی این ویروس را به ویروس بی‌ضرر سرماخوردگی شامپانزه اضافه کرده‌اند.
این واکسن بعد از تزریق، سلول‌های بدن انسان را وادار به ساختن این پروتئین‌ها می‌کند؛ پروتئین‌هایی که موجب تحریک سیستم ایمنی بدن و تولید پادتن (آنتی‌بادی) علیه ویروس کرونا می‌شود. شرکت آسترازنکا اعلام کرده که میزان کارایی این واکسن به‌طور متوسط حدود ۷۶درصد است ولی در مورد افراد بالای ۶۵ سال این کارآیی تا ۸۵درصد افزایش پیدا می‌کند یعنی گویا اساسا آسترازنکا برای سنین بالا مناسب‌تر است اما ماجرای احتیاط آن برای جوان‌ها مخصوصا زنان جوان، از جایی شروع شد که خبر رسید احتمال بروز لختگی خون بعد از تزریق این واکسن وجود دارد و چند نفر هم در این بین به خاطر همین عارضه مرده‌اند.
زمزمه‌هایی هم در مورد تاثیر روی باروری زنان جوان شنیده شد که این دومی هیچ وقت تایید نشد اما اولی توجه زیادی را به خودش جلب کرد تا جایی‌که کمیسیون دائمی واکسیناسیون آلمان اعلام کرد آسترازنکا را فقط به افراد بالای ۶۰ سال تزریق می‌کند و اتحادیه اروپا هم از کشورهای عضو خواست که در مورد تزریق این واکسن به زنان جوان بیشتر احتیاط کنند، حتی بعضی از کشورها تزریق آن را به کلی متوقف کردند. اما این واکسن چه مشکلی برای زنان ایجاد می‌کند.
خود شرکت سازنده می‌گوید که هنوز مدرک قاطعی در این مورد وجود ندارد اما بیشتر از ۸۰درصد مواردی که در آنها لخته شدن خون بعد از دریافت این واکسن دیده شده، زنان بوده‌اند. دکتر مردانی در این مورد به هفت صبح می‌گوید: «بعضی‌ها موضوع را به تفاوت سیستم ایمنی زنان و مردان ربط می‌دهند و بعضی‌ها می‌گویند که این موضوع به دلیل همزمانی استفاده از این واکسن و قرص‌های ضدبارداری است. قرص‌های ضدبارداری به‌طور کلی یکی از عوامل پرریسک لختگی خون هستند و بارها در مورد اهمیت توجه به این بخش از عوارض احتمالی این قرص‌ها هشدار داده شده، مثلا مصرف این قرص‌ها در افراد سیگاری ریسک جدی لختگی خون ایجاد می‌کند.
بنابراین گفته می‌شود که با توجه به گزارش‌هایی که در مورد احتمال یک لختگی خون از هر ۲۵۰ هزار نفری که آسترازنکا دریافت می‌کنند و از آن طرف ریسکی که مصرف داروهای ضدبارداری دارد، بهتر است که کلا زنان جوان این واکسن را نزنند اما هنوز هیچ چیز ثابت نشده و بارها گفته‌ایم که خطر چنین اتفاقی به‌مراتب کمتر از گرفتن کروناست. خود کرونا از بین هر ۱۰۰ مبتلا در ۱۷ نفر احتمال بروز لخته دارد، در حالی که این احتمال در مورد واکسن آسترازنکا خیلی خیلی پایین‌تر است. بنابراین اگر واکسن دیگری نبود مشکلی از جهت دریافت این واکسن نیست.»
