مقاومت سازمان غذا و دارو در برابر داروخانه‌های آنلاین
روزنامه هفت صبح | سرنوشت استارتاپ‌های دارویی که تعدادشان یکی، دوتا هم نیست، گره خورده به امضای سازمان غذا و دارو. سازمان غذا و دارو اوایل این دغدغه را داشت که نکند آنها دارو را بدون نسخه به دست مردم برسانند؛ به همین خاطر کم‌کم نشان دادند که با این پلتفرم‌های آنلاین سر ناسازگاری دارند.
از خردادماه سال پیش تا امسال همه مسئولان سازمان بارها در بیانیه، مصاحبه، نشست خبری و اخیرا در توئیتر نشان داده‌اند که خیلی از داروخانه‌های آنلاین استقبال نخواهند کرد. حالا این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته استقبال زیادی از داروخانه‌های آنلاین شده است. آیا در ایران صنف داروخانه‌ها که یکی از صنوف پرقدرت هستند در پشت پرده مخالفت با این پروژه داروفروشی آنلاین قرار دارند؟ راز پا نگرفتن این بازار در ایران چه بوده است؟
*** ارسال نامه به فاتب
ماجرا اول بر سر مجوز بود. خردادماه سال گذشته رئیس این سازمان حتی به فاتب، نامه زد که هر سایت غیرمجازی به اسم داروخانه آنلاین، داروخانه آنلاین مثبت سبز، داروکده، ایزی دارو، سلام دارو و عناوین مشابه دارو و مکمل می‌فروشد فیلتر کنند. پنج ماه بعد این سازمان اعلام کرد که پلتفرم‌های مجازی باید مجوز داشته باشند، اما هر چیز دیگری که در فضای مجازی (چه دارو و چه مکمل فروخته می‌شود) ممنوع است. در نهایت همین چند روز پیش رئیس روابط‌عمومی سازمان غذا و دارو در صفحه توئیتر خودش نوشت که «فروش دارو در داروخانه‌های آنلاین مجاز نیست.»
نه فقط این، بلکه «فروش اقلام غیردارویی قابل فروش در داروخانه‌های مجاز آنلاین در فروشگاه‌های آنلاین هم مجاز نیست.» حالا این را بگذارید کنار حرف‌های محمد پاکمهر، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس که چند روز قبل گفته بود «منعی برای فروش داروهای غیرنسخه‌ای در فروشگاه‌های آنلاین وجود ندارد.» نه‌تنها او، بلکه مجتبی رضاخواه، نماینده دیگر مجلس هم گفته بود که «می‌توان داروهای بدون نسخه و کالاهای غیردارویی را آنلاین در این پلتفرم‌ها عرضه کرد.» او قرص سرماخوردگی را مثال زده بود که خرید و فروش آن در داروخانه آنلاین هم مجاز است.
*** قانون چه می‌گوید؟
خود سازمان غذا و دارو سال ۱۳۹۴ دستورالعملی برای فروش دارو در پلتفرم‌های اینترنتی ارائه داده که می‌گوید: «داروخانه‌های دارای مجوز فروش اینترنتی، مجاز به فروش کالاهای بهداشتی، آرایشی و مکمل‌های تغذیه‌ای، شیرخشک، فرآورده‌های طبیعی و سنتی، ملزومات مصرفی پزشکی دارای مجوز هستند.» ولی با این اظهار نظر مسئول روابط عمومی این سازمان، قرص و دوا که هیچ، حتی فروش رنگ مو و لوازم آرایشی هم ممنوع شده است.
از دلایل مخالفت سازمان غذا و دارو (اگر نفوذ احتمالی صنف داروخانه داران را ندیده بگیریم و منافع قاعدتا اقتصادی انحصار را ) می‌توان حدس‌هایی زد. مثلا احتمال سوءاستفاده، احتمال دسترسی به داروهای غیر مجاز و فقدان نظارت مطمئن از سوی ناظر و دکتر داروساز که در مواجهه رودررو با بیمار همه این مراحل را چک می‌کند.
اما سابقه این داستان: این هیاهوی متناقض اخیر از کجا شروع شد؟ از اینجا که محمدی، هم‌بنیانگذار دیجی‌کالا در توئیتی نوشت: «از بهمن ۹۹ داروخانه‌های آنلاین دارای مجوز را در دیجی کالا معرفی کردیم تا بتوانیم در چارچوب همین دستورالعمل‌های قدیمی و به روز نشده به فعالیت بپردازیم. برخی از داروخانه‌ها اطلاع دادند که فشارهایی از طرف سازمان‌های مرتبط آنها را مجبور به قطع همکاری کرده است.»
او به همین دستورالعمل قدیمی اشاره کرد که در آن نوشته بود داروخانه‌های روزانه حق ندارند روزهای تعطیل یا شب‌ها دارو اینترنتی بفروشند. داروخانه‌های بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها هم اصلا حق فروش آنلاین ندارند ولی دست آنها را برای فروش بعضی از کالاها باز گذاشته بود. البته با وجود این مخالفت‌ها اپلیکیشن‌های زیادی هستند که با گرفتن نسخه، دارو هم می‌فرستند. اما آنها می‌گویند زمین زیر پایشان آنقدرها هم سفت نیست که بتوانند برای آینده برنامه‌ریزی کنند.
*** منتقدان چه می‌گویند؟
بیشتر استارتاپی‌ها وزارت بهداشت را از موانع مهم دیجیتال شدن حوزه سلامت می‌دانند. مثلا این وزارتخانه قبلا هم با اپلیکیشن‌های تست کرونا در خانه مخالفت کرده بودند. انتقاد بعدی این است که اگر قرار است امسال نسخه‌ها دیجیتال شوند، خب چرا نباید داروخانه دیجیتالی هم وجود داشته باشد؟ در کشورهای بسیاری که این روش نسخه‌نویسی را امتحان کرده‌اند، بیمار به داروخانه آنلاین دسترسی خواهد داد تا بر اساس نسخه برای او دارو بپیچد. اما وزارت بهداشتی‌ها می‌گویند: « تهیه دارو بدون حضور مسئول فنی داروخانه معلوم نیست چه تبعاتی داشته باشد.»
پیش از این هم سال ۱۳۹۷ یک باره بیش از دو هزار فروشگاه آنلاین توزیع دارو تعطیل شد. آن زمان مجلس و وزارت بهداشت گفتند آنها به این شرط اجازه فعالیت دارند که از سازمان غذا و دارو مجوز بگیرند. سال پیش سازمان غذا و دارو از مشاوره پزشکی اسنپ هم شکایت کرد اما اسنپ اعلام کرد که مرجع تشخیص قانونی بودن اپلیکیشن‌های مشاوره آنلاین پزشکی با وزارت بهداشت و معاونت حقوقی ریاست جمهوری است که گویا آنها فعالیت او را تایید کرده‌اند. به همین خاطر هم فیچر بارگذاری نسخه در این اپلیکیشن همچنان فعال است.
*** اولین پروژه‌های داروخانه دیجیتالی در ایران
قبل از این که هیاهو برای تامین دارو اینقدر جدی شود، دانشگاه‌های علوم‌پزشکی خیلی جدی از این کار حمایت و برای آن حتی سرمایه جذب می‌کردند. مثلا سال ۱۳۹۷ دانشگاه علوم پزشکی آذربایجان غربی گفته بود قرار است با همکاری یک شرکت فنلاندی اولین داروخانه هوشمند را راه‌اندازی کند.
آمال این داروخانه‌های رباتیک این بود که دیگر هیچ کارمندی در داروخانه کار نکند. یک ربات داروها را بچیند، ربات دیگر آنها را تحویل دهد و حتی انبارداری آن یک ربات باشد. ولی قبل از اینکه هوشمند شدن شهر تا اینجا پیش برود، توزیع دارو همان مرحله اول متوقف باقی ماند و معلوم نیست کی سازمان غذا و دارو زیر بار آن برود.
*** تجربه کشورهای دیگر در داروخانه‌های آنلاین
آمریکا: دیلی میل سه سال پیش خبر داد که که تگزاس به ناوگان خودروهای دارویی مجهز شده. این خودروها به داروخانه‌های زنجیره‌ای cvs رسیدند و قرار بود که آنها مسئولیت توزیع دارو، آن هم بدون هیچ هزینه‌ای در تگزاس بر عهده بگیرند. Cvs قبل از رسیدن این ناوگان، داروهای خودش را با اتومبیل‌های کوچک و خودران تویوتا پریوس به مقصد ارسال می‌کرد.
اوایل یک راننده داخل خودروها می‌نشست اما بعدتر قرار شد اتومبیل‌های R2 بدون راننده همین کار را بکنند. مشتری‌ها وارد سایت داروخانه می‌شدند یا از طریق اپلیکیشن سفارش دارو می‌دادند. در برخی از کشورها که هزینه دکتر خیلی گران است اصلا داروی آنلاین طرفدار بیشتری دارد. گروهی از داروخانه‌های اینترنتی هستند که برای فروش بسیاری از داروها اصلا نسخه نمی‌خواهند ولی اف دی ای به خاطر تبعات این شبکه‌ها سعی می‌کند که آنها را مدام محدود کند.
از آن طرف وبسایت‌های دیگری هم هستند که بدون نسخه یا بررسی پزشک دارو را ارسال نمی‌کنند. جریمه فروش داروخانه‌های آنلاین بدون نسخه در آمریکا برابر با یک سال زندان و ۱۰۰۰ دلار جریمه نقدی است. در آمریکا بسیاری از وب سایت‌های معتبر طوری طراحی شده‌اند که درخواست دارو مستقیما از طرف پزشک به صورت آنلاین انجام شود. البته فعالیت داروخانه‌های آنلاین را باید یک نهادی تایید کرده باشد.
اولین بار اتفاق مهمی در طرح سلامتی اوباما داد رخ داد که مردم می‌توانستند داروهای ارزان‌تر را به صورت آنلاین از کشورهای دیگر خریداری کنند. این کار را معمولا آنهایی می‌کردند که پوشش بیمه‌ای نداشتند و در فقر به سر می‌بردند. از سال ۲۰۱۹ سایت آمازون به شکل جدی وارد کارزار ارسال داروی آنلاین شد . این را هم بدانید که گردش مالی پول در بخش دارو درآمریکا بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد می شود.
* بلغارستان: در بلغارستان هم داروخانه آنلاین رواج دارد ولی همه آنها از سازمان دارویی این کشور مجوز گرفته‌اند. داروخانه‌شان هم یک آرم ویژه دارد که قانونی بودن آنها را اثبات می‌کند.
* هند: از این طرف در آسیا، مثلا در هند هیچ قانونی به طور خاص در مورد داروخانه‌های آنلاین وجود ندارد. دقیقا مثل وضعیت ایران، هم قوانین داروخانه‌ها و هم لوازم آرایشی‌ها روی آنها حکمرانی می‌کند. در این کشور نسخه‌های آنلاین و الکترونیکی هر دو در داروخانه‌ها وجود دارد اما مشخصا قانونی نیست که بگوید می‌شود با این نسخه‌ها به صورت آنلاین دارو خرید یا نه. سال ۲۰۱۸ دادگاه عالی دهلی فروش دارو به شکل آنلاین را ممنوع کرد.
* انگلیس: در انگلیس در تحقیقی در سال ۲۰۰۹ ، اعلام کردند که سالانه دو میلیون نفر به طور منظم داروهای خود را به صورت اینترنتی خریداری می‌کنند. از سال ۲۰۱۰ سازمان دارویی این کشور برای داروخانه‌های مجاز یک لوگو طراحی کرد که با آن شناسایی شوند. اولین داروخانه آنلاین در انگلیس، سال ۱۹۹۹ شروع به کار کرد. آنها سال ۲۰۰۵ این قانون را گذاشتند که داروخانه‌های آنلاین فقط با دریافت نسخه می‌توانند دارو بفروشند. اغلب داروخانه‌های آنلاین با پزشکان کلینیک‌ها مستقیما مرتبط هستند و نسخه را ارسال می‌کنند. این کلینیک‌ها داروهای محدودی را تجویز می‌کنند و همه داروها را دربرنمی‌گیرد.
