معماران زندگی سایبری ما در دهه ۹۰
روزنامه هفت صبح | ایران در ابتدای دهه ۹۰، به طور مشخص در ابتدای سال ۱۳۹۱، آن طور که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی میگوید، نزدیک به ۴۳ میلیون تلفن همراه ثابت داشت. این یعنی ضریب نفوذ تلفن همراه در جامعه ایرانی، در آن زمان کمتر از پنجاه درصد بود. وضعیت اینترنت در آن روزها وخیمتر از این بود. کمتر از یک میلیون نفر با تلفن همراه خود به اینترنت وصل بودند و تعداد پورتهای پرسرعت اینترنت ADSL کمی بیش از دو میلیون خط بود. ایران آن روزها همچنان به خاطر میآورد که روزی، روزگاری پیامک هم در کشور قطع شده بود و افقی برای اینترنتی شدن خود نمیدید.
روند تحولات اما با روی کارآمدن حسن روحانی تغییر کرد. محمود واعظی، دست راست روحانی در مرکز تحقیقات استراتژیک، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات شده بود و با دستی گشاده توانست پهنای باند ورودی به کشور را افزایش دهد. همزمان، سورنا ستاری در معاونت علمی و فناوری رئیسجمهور، پشت سر شرکتهای دانشبنیان ایستاد و وامهای کلان دولتی به شرکتها تزریق شد.
با این حال هنوز یکی دو سالی مانده بود تا روزهایی که ایران بتواند به شکل امروز دیجیتالی شود. نشانه این ادعا را میخواهید؟ به دیجی کالا نگاه کنید. فروشگاهی اینترنتی که شاید بتوان آن را قدیمیترین غول استارتاپی و فناوری اطلاعاتی در ایران دانست. دیجی کالا در سال ۲۰۰۶ یا ۱۳۸۵ توسط برادران محمدی تاسیس شده است ولی تقریبا تا سال ۱۳۹۲ هیچ خبری از آن نیست و کسی حتی در گوگل به دنبال نام این شرکت نمیگردد. در واقع دوران اوج دیجی کالا، از حدود سال ۱۳۹۳ آغاز شده است.
یا اصلا داستانی جذابتر بشنوید: بیست و سوم شهریور ۱۳۸۴، روز اعلام نتایج کنکور سراسری، گوینده از روی خبری که سازمان سنجش تنظیم کرده بود میخواند: در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی: مریم السادات میرکمالی رائینی رتبه اول از شیراز، مرضیه پرنده غیبی رتبه دوم از قم، هومن دمرچیلو رتبه سوم از تهران. پسر نخبه سال ۱۳۸۴، با آن رتبه ۳ در کنکور رفت دانشگاه شریف و برق خواند.
یک سال در شرکتی به نام کاماسیستم و ۳ سال در ایرانسل کار کرد و بعد رفت به فرانسه تا مدرک فوق لیسانس خود را در حوزه بازرگانی بگیرد و بعد از آن به ایران آمد. بهمن ۱۳۹۳، ماهنامه تخصصی فناوری اطلاعات پیوست در بخش استارتاپ باشگاه مدیران خود به سراغ مدیر شرکت تاکسییاب میرود. در توصیف این استارتاپ نوشته شده: «تاکسییاب شرکتی است که فعالیتش را در ایران به تازگی آغاز کرده و در حال حاضر به غیر از رانندههای تحت پوشش، حدود ۵۰ کارمند دارد. مدیر تاکسی یاب کیست؟ هومن دمرچیلو.
تاکسییاب که در سال ۱۳۹۳ در ایران فعال بود، یک استارتاپ شکستخورده شد. چرا؟ چون هنوز جامعهآن چنان دیجیتالی نشده بود ولی نزدیک به یک سال بعد، وقتی درخت کاشته شده در دولت حسن روحانی، بار داد، همین آقای دمرچیلو به عنوان رئیس اسنپ و کمی بعد به عنوان موسس تپسی، ظاهر شد.
حالا همین سه استارتاپ یعنی دیجی کالا و اسنپ و تپسی، اعداد و ارقامی حیرت آور از عملکرد خود ارائه میدهند. طبق آمار و عملکرد سال ۱۳۹۸ دیجی کالا، بیش از ۲۶ میلیون نفر (۳۱٫۵ درصد) از مردم ایران ماهانه از دیجیکالا بازدید میکنند و این فروشگاه اینترنتی هر روز ۳۰۰ هزار سفارش دریافت میکند. متوسط سفارش هر کاربردیجی کالا در سال ۹۸ هم نزدیک به ۵۰۰ هزار تومان بوده است.
از تپسی بشنوید که آن قدر در سال ۱۳۹۸، عملکرد مناسبی داشته که اتاق بازرگانی ایران نشان امینالضرب را به این شرکت ارائه کرده است. فقط در سال ۱۳۹۸، کاربران بیش از ۲۱۰میلیون و ۳۰هزار و ۴۶۳ ساعت را در اسنپ سپری کردند. در حقیقت مردم ایران طی یک سال در مجموع به اندازه ۲۳هزار و ۹۶۲ سال از عمرشان را در اسنپ گذراندند. تعداد رانندههای اسنپ تا پایان سال ۹۸ به بیش از ۲میلیون نفر رسیده که حدود ۳درصد آنها را خانمها تشکیل میدهند.
چون دیجی کالا را (به عنوان بزرگترین بازار فروش کالاهای نوی آنلاین در کشور) گفتیم بهتر است به «دیوار» نیز اشاره کنیم. دیوار سایت و اپلیکیشن نیازمندیهای اینترنتی و بستری برای خرید و فروش کالاهای عمدتا دست دوم و ارائه خدمات است که در سال ۹۲ راهاندازی شده و حسام آرمندهی بنیانگذار آن است. دو برند دیگر هم البته در این بازار فعال بودند مثل ایسام یا شیپور ولی دیوار هر دوی آنها را کنار گذاشت و آن قدر سهم بازار خود را توسعه داد که به تنها بازیگر این عرصه تبدیل شد.
اما این متن کامل نخواهد بود اگر از محمد جواد شکوری یاد نکنیم. او یکی از بزرگترین چهرههای عرصه آنلاین در ایران است. بلاگرها او را با مالکیت میهن بلاگ میشناسند و کسانی که به دنبال یافتن ایرانیها در محیطهای آنلاین بودند، کمی توانستند در «کلوب»ای که او ساخته بود، دوستانشان را پیدا کنند.
با این حال مهمترین پروژه زندگی شکوری، سایتی به نام آپارات بود که قرار بود یوتیوب ایرانی شود. آپارات در سال ۱۳۸۹ شروع به فعالیت کرد ولی همانطور که گفتیم تقریبا از سال ۱۳۹۳ و با رشد نفوذ اینترنت و البته بالا رفتن سرعت اینترنت بود که مورد توجه قرار گرفت. در همان سالها، شکوری فاز دیگری از فعالیت خود را آغاز کرد و سایتی به نام فیلیمو تاسیس کرد. فیلیمو در حقیقت نسل جدید تلویزیونها بود. یک اپلیکیشن که مثل آپارات ویدئوی درخواستی پخش میکرد و دیگر خبری از Broadcast نبود.
اپلیکیشنی که در آن نمیگفتند فلان سریال را در فلان ساعت پخش میکنند بلکه به تو اجازه میدهند که هر چقدر دلت خواست، فیلم و سریال را در هر زمانی که میخواهی تماشا کنی. ظهور و بروز فیلیمو البته با آغاز موج سریالهای نمایش خانگی همراه بود. سریالهایی که با قهوه تلخ مهران مدیری آغاز شد، با شهرزاد به بلوغ رسید و حالا هم به نقطه اوج خود رسیده است. حالا میتوان مدعی شد سریالهای نمایش خانگی بزرگترین قالب ارائه محتوا در فضای مجازی است وVODهایی چون فیلیمو بزرگترین پلتفرم برای ارائه این محتوا.
در اپلیکیشن فیلیمو هر ماه بیش از ۳۶ میلیون گیگابایت اینترنت برای دیدن فیلم مصرف میشود و این اپلیکیشن در حال حاضر تهیه کننده ۳۰ سریال نمایش خانگی است. اپلیکیشنها و سایتهایی که نامشان را اینجا بردیم، برای آنلاین کردن زندگی ما مشکل کم نداشتند. سرتاسر این دهه پر بود از دعواهای اصناف سنتی و بازاریها با دیجی کالا، تاکسیها و شهرداریها با تپسی و اسنپ، روزنامه همشهری و صنف مشاورین مسکن با اپلیکیشن دیوار و البته صداوسیما با فیلیمو و اپلیکیشنهای مشابهاش.
با این حال سیلاب اینترنت، آنچنان مهیب بود که هر چه در مقابلش بود را از بین برد. این طور نبود که سنتیها پیروز نشده باشند. بالاخره اسنپ و تپسی مجبور شدند به شهرداری عوارض بدهند و دیوار نرخ مسکن را از آگهیهایش برای مدتی کم کرد و نظام قانونی به این سمت رفت که صداوسیما حاکم فضای مجازی باشد اما این روند ۱۰ساله نشان داده که این مقاومتها هم دیر یا زود از بین خواهد رفت.
حالا در پایان سال کرونایی و پایان دهه ۹۰، ایران ۱۲۷ میلیون خط تلفن همراه فعال دارد و فقط ۷۸ میلیون نفر از طریق موبایل به اینترنت متصل شدهاند. این کاربران پرتعداد در کنار دیوار و فیلیمو و تپسی و اسنپ و دیجی کالا، تصویر کشوری است که حالا قطعا یکی از دیجیتالیترین کشورهای منطقه است. این موضوع شاید برای بخشی از رادیکالهای محافظه کار کابوس باشد ولی قطعا نویدبخش روزهای خوب برای همه ایرانیان است.