رئیس‌جمهور تاجیکستان چگونه کشورش را به سرخط خبرها آورد
روزنامه هفت صبح | تاجیکستان، کشوری نسبتا کوچک در آسیای میانه خودش را این روزها به سرخط خبرها رسانده است. مقاومت پنجشیر و حمایت رئیس‌جمهور این کشور از احمد مسعود، باعث شده تا نگاه‌ها به سمت دوشنبه بچرخد. به نظر می‌رسد که امامعلی رحمان قصد دارد تا تنها کشوری باشد که مستقیما سازش با طالبان را نمی‌پذیرد و سفت و سخت در کنار تاجیک‌های دره پنجشیر بایستد. اما این کشور کوهستانی با جمعیت ۹میلیون نفری کجاست؟
یک: تاجیکستان کشوری کوهستانی و محصور در خشکی است که دست‌کم ۹و نیم میلیون نفر جمعیت و مساحت نزدیک به ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع (۵۵٬۳۰۰ مایل مربع) دارد و در آسیای میانه جای گرفته است. تاجیکستان کوچک‌ترین کشور آسیای میانه است و با افغانستان از جنوب، ازبکستان از غرب و شمال، قرقیزستان از شمال و جمهوری خلق چین از شرق، هم‌مرز است. پایتخت و بزرگ‌ترین شهر این کشور، دوشنبه است. زبان رسمی این کشور، زبان فارسی تاجیکی براساس الفبای سیریلیک است و این امر باعث شده تا نزدیکی زیادی با ایران و افغانستان به ویژه از نظر فرهنگی داشته باشد. این کشور بعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی مستقل شد و در فاصله سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ درگیر یک جنگ داخلی بود. بیشترین مرز تاجیکستان باکشور افغانستان است.
دو: امامعلی رحمان از سال ۱۳۷۱ ریاست جمهوری تاجیکستان را به عهده دارد و به نظر می‌آید سمت او مادام‌العمر باشد. در سال ۱۳۷۱، پس از برکناری اجباری رحمان نبی‌اف، نخستین رهبر این کشور پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی سابق، امام علی رحمان، که پیش‌تر رئیس یک مجتمع کشاورزی بود، به مقام ریاست شورای عالی تاجیکستان منصوب شد. در سال ۱۳۷۳، رحمان به مقام ریاست جمهوری انتخاب شد. پس از پایان دوره پنج ساله، او دوباره در سال ۱۳۷۸ به مدت هفت سال دیگر به این مقام برگزیده شد و تا امروز در همین سمت قرار دارد.
سه: اقتصاد تاجیکستان اقتصادی پویا به حساب می‌آید و در میان کشورهای آسیای میانه مهم تلقی می‌شود اما نمی‌توان تاجیکستان را قدرتی اقتصادی نامید. این کشور یک وارد کننده عمده انرژی است. درصد زیادی از جمعیت به کشاورزی مشغولند و خدمات در مرتبه دوم و میزان صنعتی بودن کشور بسیار پایین است.
چهار: جمعیت تاجیکستان در سال ۲۰۲۰ میلادی ۸/۸۷۳/۶۶۹ تن برآورد شده‌است که از این تعداد نزدیک به ۸۴/۳درصد تاجیک و ۱۳/۸درصد ازبک اند. قرقیزها، ترکمن‌ها، تاتارها، عرب‌ها و روس‌ها روی هم رفته نزدیک به دو درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند. تاجیک‌ها به فارسی تاجیکی سخن می‌گویند. دو زبان فارسی و ازبکی در تاجیکستان به گستردگی سخن رانده می‌شوند که فارسی تاجیکی از شاخه زبان‌های ایرانی و ازبکی از شاخه زبان‌های ترکی است. نود و هشت درصد جمعیت مسلمانند. از میان آنها ۹۵درصد سنی حنفی و باقی شیعه اسماعیلی هستند.
پنج: تاریخ و فرهنگ تاجیکستان با ایران اشتراکات بسیاری دارد. در پاره‌هایی از دوران پیش از اسلام، تاجیکستان جزئی از شاهنشاهی ایران بود. پس از اسلام، سرزمین خراسان و فرارود (از جمله تاجیکستان) زنده‌کننده فرهنگ ایرانی و به وجود آورنده زبان پارسی دری بود که جانشین زبان پهلوی گشت. نخستین شاعران پارسی‌زبان از این ناحیه به پا خاستند، مانند رودکی، که پدر شعر پارسی است. حکومت سامانی نیز از تاجیکستان برخاسته‌است. در سال‌های اخیر روابط چندان پررنگ نبوده است اما از نظر فرهنگی دلبستگی‌ها پابرجاست.
شش: یکی از نقاط عجیب در مورد تاجیکستان جنگ سرد اعلام نشده‌اش با ازبکستان است. این دو در آسیای میانه بدترین روابط دوجانبه را دارند. اختلاف دو کشور با یکدیگر به دهه بیست میلادی برمی‌گردد.اما حالا برای این روابط شکرآب هم چاره‌هایی اندیشیده شده. با انتخاب شوکت میرضیایف به عنوان رئیس‌جمهور ازبکستان روابط ازبکستان و تاجیکستان و همچنین روابط ازبکستان و همسایگان آن در آسیای میانه به دوره جدیدی از پتانسیل رسید.
میرضیایف و امامعلی رحمان از سپتامبر ۲۰۱۶ چندین بار دیدار کرده‌اند و در مارس ۲۰۱۸، میرضیایف سفری تاریخی به دوشنبه داشت، جایی که ۲۷ توافق‌نامه دو جانبه در زمینه‌های تجاری، اقتصادی، سرمایه‌گذاری، مالی، حمل و نقل و ترانزیت، کشاورزی، آب، انرژی، مالیات، گمرک، گردشگری، آموزش و علوم، بهداشت، فرهنگ و همکاری‌های بین منطقه‌ای در زمینه امنیت و مقابله با جرم امضا شده‌است.
هفت: به تازگی ادعا می شود که روسیه که به شدت نگران نفوذ طالبان به جمهوری‌های مسلمان‌نشین آسیای مرکزی است، به ارتش تاجیکستان اسلحه و تجهیزات می‌دهد. این در حالی است که گفته می‌شود در درگیری‌های اخیر دره پنجشیر، هواپیماهای جنگی تاجیکستان علیه طالبان وارد عمل شده بودند. اگرچه دولت تاجیکستان به این خبرها هیچ واکنشی نشان نداده اما احتمال درگیری میان حکومت طالبان و تاجیکستان افزایش یافته است.
هشت: هرچند امامعلی رحمان را به نام پدر تاجیکستان جدید می‌شناسند اما او در انتخاباتی غیردموکراتیک انتخاب شده و قصد کناره‌گیری از سمتش را ندارد. بسیاری می‌گویند در دولت او فساد اقتصادی بسیار بالایی به ویژه پسر بزرگ و ۳۳ ساله او به نام رستم امامعلی، در آوریل ۲۰۲۰ به عنوان رئیس مجلس ملی تاجیکستان انتخاب شد. طبق قانون تاجیکستان، رئیس مجلس ملی در سلسله مراتب قدرت شخص دوم تاجیکستان محسوب می‌شود و در صورت درگذشت رئیس‌جمهور یا کنار رفتنش از قدرت، تا انتخابات جدید، زمام امور را در دست می‌گیرد که در میان نزدیکانش وجود دارد. البته به نظر می‌آید که او به یک ریاست جمهوری مادام العمر هم قانع نیست.
