قاچاق قارچ هزار دلاری در پوشش صادرات سیب‌زمینی
روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی | از گذشته‌های دور برای مردم روستاهای شمال ایران، رفتن به جنگل درست روز بعد از زدن صاعقه یک سنت قدیمی است، چرا؟ برای چیدن انواع قارچ‌های وحشی. یکی از همین قارچ‌ها که از قضا محبوبیت بین‌المللی دارد و قیمت جهانی‌اش برق از سر شنونده‌ها می‌پراند، قارچ دنبلان است که خارجی‌ها به آن می‌گویند ترافل.
قارچی که چندین‌سال است یک خوراکی فوق‌العاده لاکچری محسوب می‌شود و در ایران مجوز صادرات مشروط دارد. به همین دلیل هم انگار به تازگی قاچاقچیان آن را به عنوان سیب‌زمینی از مرز رد کرده و سودهای کلان به جیب می‌زنند. این را می‌توان از نامه شاهرخ شجری، مدیرکل معاونت توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی به مدیرکل دفتر صادرات گمرک فهمید.
در این نامه آمده: «با توجه به اینکه صادرات انواع قارچ ترافل از اقلام مجاز مشروط می‌باشد و با عنایت به اینکه کالای مذکور دارای ردیف تعرفه‌ای مشخصی بوده و هرگونه اظهار در سایر کدهای تعرفه مانند سیب‌زمینی خلاف قانون و مقررات است، خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به جلوگیری از بداظهاری این قارچ اقدامات لازم مبذول گردد.»
*** قارچ در قواره طلا
قارچ دُنبَلان یا ترافل نوعی قارچ خوراکی گران‌قیمت و کمیاب است. این قارچ در گونه‌های مختلف به رنگ‌های قرمز تیره، خاکستری، سفید، بنفش و سیاه پیدا می‌شود، ولی گویا لذیذترین نوع آن دارای پوسته سیاه‌رنگ است. دو نوع سیاه و سفید این قارچ گران‌قیمت‌ترین قارچ‌های دنبلان هستند و بیشترین میزان مصرف قارچ دنبلان در رستوران‌ها، صنایع غذایی، تهیه انواع سس‌ها و روغن‌های معطر و داروسازی است.
سرآشپز معروف فرانسوی، ژان آنتلم بریلا، دنبلان را الماس آشپزخانه لقب داده است. حالا می‌رویم سراغ قیمت جهانی این قارچ که احتمالا با فهمیدن آن تا اندازه‌ای به قاچاقچی‌ها حق می‌دهید. قارچ دنبلان کوهی سفید در سال ۲۰۰۱ به قیمت هر کیلو بین ۲۰۰۰-۴۵۰۰ دلار آمریکا به فروش رفته است. در دسامبر ۲۰۰۹ این قارچ به قیمت هر کیلوگرم ۱۴هزار و ۲۰۳ دلار بر فروخته می‌شد.
رکورد قیمت یک دنبلان سفید در دسامبر ۲۰۰۷ زده شد؛ کازینوداری به نام استانلی هو مبلغ ۳۳۰هزار دلار برای خرید یک دنبلان ۱٫۵ کیلویی پرداخت کرد، البته قارچی که آقای هو خرید فقط به‌خاطر نوعش این اندازه قیمت نداشت، بلکه اندازه‌اش هم در بین قارچ‌های دنبلان استثنایی بود.
اگر می‌خواهید بدانید که قیمت این قارچ در ایران چقدر است باید بگوییم که به سختی می‌توانید آن را در بازار پیدا کنید، حتی در شهرهایی که محل رویش آن محسوب می‌شوند، چون تقریبا تمام قارچ‌هایی که از جنگل برداشت می‌شوند بار نیسان شده و برای صادرات به جایی که مردم محلی نمی‌دانند برده می‌شوند.
ناصر جعفری‌رئیسی، فعال حوزه منابع طبیعی و محیط‌زیست استان گلستان، در این مورد می‌گوید: «همچنان بازار خرید و فروش دنبلان در گلستان فعال است و دلالان روزانه حدود ۱۰ خودرو قارچ جمع‌آوری‌شده را از اهالی بومی خریداری می‌کنند، معمولا قیمت خرید قارچ دنبلان قهوه‌ای در گلستان کیلویی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان است، اما بهای پرداختی بابت قارچ سیاه در فصل اوج برداشت به ۷۵۰ هزار تومان می‌رسد و درحال‌حاضر هم قیمت آن به یک میلیون و ۱۰۰ هزار تومان رسیده است.
اهالی بومی هم برای تأمین معیشت به جمع‌آوری قارچ از جنگل‌ها اقدام می‌کنند، اما چون آموزشی نمی‌بینند و نظارتی هم بر برداشت وجود ندارد، به‌شدت به جنگل و منابع طبیعی و محیط‌زیست آسیب می‌زنند. دلالان قارچ سیاه را از اهالی بومی با قیمت ناچیزی می‌خرند، درحالی‌که همین قارچ را با قیمتی بین هشت تا ۱۰ میلیون تومان به کشورهای عربی صادر می‌کنند. حتی گفته می‌شود که قیمت این محصول در بازارهای اروپایی بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان است.»
چرا محیط‌زیست از برداشت بی‌رویه و غیراصولی قارچ دنبلان آسیب می‌بیند؟ چون این قارچ در زیر زمین رشد می‌کند و برای پیدا کردن آن باید خاک رویش را کنار بزنند و از آنجایی که قارچ به شکل گروهی اطراف درخت‌ها و پوشش گیاهی جنگلی رشد می‌کند و برای چیدن آن نه‌تنها احتمال آسیب به خاک و پوشش آن وجود دارد، بلکه ممکن است ریشه درختان هم آسیب ببیند، همین حالا فعالان محیط‌زیست استان گلستان نگران جنگل‌های بلوط این استان هستند و می‌گویند که زیرورو کردن خاک این جنگل‌ها برای پیدا کردن قارچ دنبلان به ریشه درختان آسیب زده است.
ضمن اینکه برداشت بی‌رویه قارچ فرآیند تکثیر آن را هم مختل کرده و باعث می‌شود که هر سال مقدار قارچ‌های دنبلان کمتر شود. به همین دلایل چندبار سازمان محیط‌زیست و سازمان مراتع و جنگل‌ها اقدام به محدود کردن مجوزهای برداشت قارچ دنبلان کردند. سال گذشته حتی کار به ممنوعیت برداشت هم رسید، اما این موضوع نتوانست مانع از تلاش محلی‌ها و دلالان برای زیرورو کردن خاک و پیدا کردن قارچ دنبلان شود.
*** مردم باید آموزش ببینند
برداشت قارچ دنبلان با اهداف تجاری چهار، پنج سال است که در ایران شروع شده، برای همین هنوز مردم محلی آموزش‌های لازم را برای برداشت قارچ بدون آسیب زدن به منابع رشد آن و البته گیاهان اطراف ندیده‌اند.
عبدالرحیم لطفی، معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در این مورد می‌گوید: «باید بهره‌برداری اصولی توسط افراد آموزش‌دیده انجام شود تا به این ثروت خدادادی که ارزآوری خوبی برای کشور دارد، آسیبی نزند. این آموزش‌ها در کشور ما داده نشده، ولی طی سال ۹۷ و ۹۸ آموزش سگ‌ها شروع شده و ما می‌توانیم در سال ۹۹ از این حیوانات بهره بگیریم تا برای پیدا شدن قارچ خاک بیهوده زیرورو نشود.
به‌هر‌حال برداشت این قارچ هم معیشت مردم را تضمین می‌کند و هم ارزآوری خوبی دارد، برای همین برای اینکه این قارچ حفاظت شود و جنگل‌ها هم تخریب نشوند طی سال ۹۷ در محدوده ۲۰ هزارهکتاری در گالیکش طرح برداشت و بهره‌برداری قارچ ترافل را تهیه کردیم. در سال ۹۸ هم این قسمت را به بخش خصوصی واگذار کردیم، حدود سه هزار بهره‌بردار بومی منطقه که آموزش‌های لازم را دیده‌اند عضو این گروه هستند.»
