همه‌چیز درباره عملیات نجات قصر سنگی جردن
روزنامه هفت صبح | یک: با رای دیوان عدالت اداری کاخ ثابت پاسال در فهرست آثار ملی ماندگار شد. این بنای ارزشمند و قدیمی در سال‌های قبل از انقلاب با بیش از ۱۱ هزار متر مربع مساحت به عنوان بزرگ‌ترین خانه پایتخت شناخته می‌شد و به دلیل معماری خاص و مجللش، قصر سنگی یا کاخ ورسای ایران لقب گرفته بود. حالا جلوتر در مورد ویژگی‌های این بنا و سرگذشت آن بیشتر توضیح می‌دهیم الان اما این مهم است که این بنا به عنوان آثار ملی باقی مانده. یعنی مالک آن امکان تخریب آن را ندارد. چون چندی پیش با شکایت مالک، این بنا از فهرست آثار ملی خارج شده بود.
* دو: اصل این دعواهای حقوقی از سال ۱۳۹۳ شروع شد که خبر آمد مالک این بنای تاریخی تصمیم گرفته آن را تخریب کند و به جای آن یک مجتمع تجاری ۹ طبقه بسازد. هرچند بعدتر گفته شد قرار بر ساخت یک مسجد است و در کنار آن یک مجتمع تجاری برای جبران هزینه‌های مسجد ساخته می‌شود. حتی دستور نقشه هم ظاهرا گرفته شده بود و بخشی از عملیات اجرایی هم کلید خورد که صدای اعتراض فعالان میراث فرهنگی بلند شد. نمایندگان شورای شهر وقت ازجمله احمد حکیمی‌پور و محمد حقانی و تندگویان پیگیر این ماجرا شدند و وزارت راه که معاون معماری و شهرسازی‌اش در آن مقطع همین پیروز حناچی شهردار فعلی آن بود دستور داد فعلا جلوی هرگونه ساخت و ساز در این بنا گرفته شود.
* سه: گذشت تا سرانجام در اواخر بهار ۹۶ که خبر آمد کاخ ثابت پاسال با دستور زهرا احمدی‌پور معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ثبت ملی شد. از سوی دیگر اما مالک بیکار نماند و رفت به دیوان عدالت اداری شکایت کرد. نتیجه شکایت او هم در سال ۹۸ مشخص شد که شعبه ۱۰ دیوان عدالت اداری رای داد که بله باید این اثر از ثبت ملی خارج شود. در پاسخ یک بار دیگر اداره حقوقی میراث فرهنگی استان تهران و اداره کل حقوقی این وزارتخانه هم شکایت کرد و پرونده برای تجدید نظر به دیوان عدالت اداری ارجاع داده شد.
یعنی رای نهایی هم چند روز پیش مشخص شد که طبق اعلام پرهام جانفشان مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در رای قطعی دیوان عدالت اداری دادنامه بدوی ابطال شده و عملا این خانه در ثبت ملی باقی مانده است. ثبت یک بنا محدودیت‌هایی قانونی برای مالک ایجاد می‌کند و البته برای دولت و شهرداری هم از سوی مقابل وظیفه دارند به مالک برای حفظ و مرمت بنا کمک مالی و حرفه‌ای برسانند.
* چهار: کل فعل و انفعالاتی که در این چند سال در مورد این کاخ ثابت پاسال اتفاق افتاده را توضیح دادیم اما اصل قصه این خانه پر رمز و راز به سال‌ها پیش برمی‌گردد. به دهه ۳۰ و ۴۰ شمسی که این بنای با شکوه طی ۱۲ سال در قسمت‌های شمالی بلوار جردن تهران ساخته شد. به مساحت ۱۱ هزار و ۵۴۳ متر مربع یعنی بیش از یک هکتار از مرغوب‌ترین زمین‌های تهران.
الان دو خیابان روانپور و طاهری در ضلع شمال و جنوب این زمین قرار دارند و عملا بخشی از منطقه امانیه و الهیه محسوب می‌شود. در سال‌های قبل از انقلاب برآورد کرده بودند این عمارت ۱۵ میلیون دلار قیمت دارد. به دلار الان اگر حساب کنیم یعنی بیش از ۳۰۰میلیارد تومان. البته اگر فقط قیمت زمین این بنا را با قیمت‌های الان محاسبه کنیم و تصور کنیم هر متر مربع زمین در این منطقه ۵۰ میلیون تومان که اگر بیشتر نباشد کمتر نیست، ارزش آن بالغ بر ۵۷۰ میلیارد تومان می‌شود.
* پنج: به هرحال این قصر سنگی با جوی آب پلکانی که از زیر خانه رد می‌شد، با صحن تئاتر رو بازی که داشت، با آلاچیق وسط باغ، با منبت کاری‌ها و گچکاری‌های زبردستانه تبدیل به یک بنای منحصربه‌فرد در تهران دهه ۴۰ و ۵۰ شده بود. می‌گفتند معماری آن الهام گرفته از قصر پتی تریانو در کاخ ورسای است که در دوره‌ای محل اقامت مادام دوباری و بعدها ماری آنتوانت در قرن هجدهم فرانسه بوده. شاید به همین دلیل هم البته معماری این بنا متفاوت از جنبش‌های معماری نو ظهور آن دوران بود و در عین حال نمای آن هم به نمای جنوبی کاخ سفید پهلو می‌زد.
* شش: همه این ویژگی‌های خاص معماری البته گاهی تحت‌الشعاع اسم اولین مالک و سازنده آن قرار گرفت. به خصوص در سال‌های ابتدایی بعد از انقلاب که انتساب این بنا به حبیب‌الله ثابت یا ثابت پاسال حساسیت‌های سیاسی زیادی به همراه داشته. حبیب‌الله ثابت یک تاجر و صنعتگر متمول بهایی بود که تا سال‌ها روابط نزدیکی با دربار پهلوی داشت اما در سال ۱۳۵۴ که در جریان طرح دولت برای مقابله با گرانفروشی تحت تعقیب قرار گرفت از ایران خارج شد و بعد هم که انقلاب شد و دیگر بازگشتی در کار نبود.
راه‌اندازی رادیو تلویزیون ایران، پپسی‌کولا یا زمزم، بانک ایرانیان، اتولایت، ریش‌تراش فیلیپس و … بخشی از دارایی‌ها و فعالیت‌های اقتصادی او بود. در سال ۱۹۷۴ نشریه فورچون تخمین زده بود که ۱۰ درصد ثروت ایران در دست این فرد است. این کاخ ثابت پاسال اما در حقیقت متعلق به پسر او ایرج ثابت پاسال بود که در سال ۱۳۹۲ درگذشت. در سال‌های بعد از انقلاب این بنا توسط نهادهای انقلابی مصادره شد و استفاده‌های مختلفی از آن شد.
صادق خلخالی در خاطراتش نوشته که در مقطعی از زیرزمین و انبارهای این خانه برای زندانی کردن قاچاقچی‌های مواد مخدر استفاده می‌کرده. بعدها برای نگهداری بعضی متهمین دیگر هم از این ساختمان استفاده شد. مدتی هم جانبازان و مجروحین دفاع مقدس در این بنا اقامت داشتند. یک بار پیروز حناچی گفته بود چون این بنا دست نهادهای خاص بوده حفظ آن سخت است و حالا به نظر می‌رسد با این حکم نهایی دیوان عدالت اداری این امر میسر شده است.
