عملیاتی‌شدن اینستکس چه سودی به حال ما دارد؟
روزنامه هفت‌صبح ، مهسا مژدهی | بالاخره هشدارهای ایران به اروپا کار خودش را کرد و اینستکس در روزهای پایانی اولتیماتوم ایران درمورد به تعلیق درآوردن برخی از تعهدات خود در برجام، کار خود را آغاز کرد.
روز جمعه بعد از نشست کمیسیون مشترک برجام در وین، خبرنگاران حاضر در این شهر اعلام کردند که اینستکس بالاخره عملیاتی شده است. در بیانیه ای که از این جلسه به ریاست هلگا اشمیت منتشر شد، کشورها بر اهمیت برجام به‌عنوان یک عنصر کلیدی در ساختار جهانی عدم اشاعه تاکید کردند. اندکی بعد از این خبرها مشخص شد که در آخرین‌ساعات اداری در اروپا، اولین انتقال بانکی از طریق اینستکس انجام شده و عملا این سازوکار مالی بعد از ماه‌ها کشمکش به‌راه افتاده است. با این‌حال هنوز مشخص نیست که قرار است اینستکس از چه منابع مالی استفاده کند. برخی نگران این هستند که راه‌اندازی اینستکس تنها برای آرام‌کردن جوی باشد که علیه بی‌اعتنایی و کم‌کاری اروپایی‌ها به‌راه افتاده است. به‌هر‌حال هرچند قدم اول برداشته شده اما سازوکار مالی اروپا نیاز به شفاف‌سازی نحوه عملکردش دارد. به‌نظر می‌رسد که ایران هم چندان به این روند راضی نیست. چرا که عباس عراقچی گفته که چون فکر نمی‌کند پیشرفت‌های صورت‌گرفته به اندازه کافی باشد، ایران تصمیم فعلی خود را برای کاستن از سطح تعهداتش در برجام متوقف نخواهد کرد.
به‌نظر می‌رسد ایران تصمیم دارد تا اولتیماتوم به اروپا را در همین سطح فعلی حفظ کند تا تکلیف سازوکار اینستکس مشخص شده و فعالیت‌های این کانال روشن شود.
*اینستکس قرار است چه‌کار کند؟
اینستکس از سوی عباس عراقچی گامی به جلو اما ناکافی لقب گرفته. این سازو‌کاری است که بعد از خروج ایالات متحده آمریکا از برجام در ژانویه ۲۰۱۹ رسما ایجاد شد، اما آغاز به کارش تا روز جمعه به تعویق افتاد. قرار است با این سازوکار ویژه اروپایی‌ها بتوانند به‌دور از تحریم‌هایی که ترامپ تدارک دیده، به مبادله با ایران بپردازند بدون اینکه به شرکت‌های دخیل در تجارت با ایران آسیبی برسد. درواقع اینستکس باعث می‌شود تا کشورهای اروپایی پول شرکت‌هایی که با ایران تبادلات تجاری دارند، بپردازند. اما این سازوکار نقش متقاعد‌کننده و بازاریاب را بازی نخواهد کرد و بازهم تصمیم با شرکت‌های اروپایی است که تجارت با ایران را در چه سطحی حفظ کنند. اما این تصمیم از همان روز اول مورد حمله آمریکا قرار گرفت و این کشور به‌شدت از آن انتقاد کرد.
حالا عباس عراقچی می‌گوید، همه کشورهای دیگر اروپایی، به جز انگلیس، آلمان و فرانسه که اینستکس را به‌راه انداخته‌اند، می‌توانند از این سازوکار استفاده کنند و به‌زودی کشورهای غیراروپایی هم قادر به استفاده از سازوکار مالی خواهند شد. اتریش، بلژیک، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد از کشورهایی هستند که از این فرمول حمایت کرده‌اند. اینستکس تنها یک کانال مالی است که قدرت آن را دارد که در زیرفشار تحریم‌ها تجارت با ایران را تسهیل کند. اما استفاده از این کانال مالی آنقدر‌ها هم ساده نیست.
* مشکلات سازوکار مالی چیست؟
وال‌استریت ژورنال می‌گوید، خط اعتباری‌ای که برای ایران و اروپا درنظر گرفته شده، چندمیلیون یورویی است. اما مشخص نیست این رقم دقیقا چقدر است و آیا کفاف میزان مبادلات ایران با کشورهای اروپایی را می‌دهد یا نه. آمریکا هم می‌گوید که اینستکس نباید اقلام نفتی را شامل شود و روی این حساب به‌نظر نمی‌رسد که اروپا بتواند از این خواسته سرپیچی کند و تنها باید تمرکز بر همان خط اعتباری چندمیلیون یورویی باشد. در واقع قرار است از پول و دارایی‌ای که ایران در کشورهای اروپایی دارد، یا یک خط اعتباری برای مبادلات تجاری با ایران استفاده شود اما مشکل این است که ایران در سه‌ماهه اول ۲۰۱۹ با مشکل صادرات به اروپا مواجه بوده و واردات اروپا از کشورمان هم تنها به ۲۰۰میلیون یورو محدود می‌شود که این رقم اصلا برای اینستکس کافی نیست. سرنوشت خط اعتباری هم تقریبا نامشخص است زیرا هنوز رقمی برای آن مشخص نشده و می‌تواند از یک‌میلیارد یورو به بالا باشد. این درحالی‌ست که حجم مبادلات ایران با کشورهای اروپایی تنها در سه‌ماهه اول سال ۲۰۱۸، سه‌میلیارد یورو بوده است. ایران تاکید زیادی بر فروش نفتش دارد. در حال حاضر منابع مالی برای ایران در اروپا موجود
نیست که بخواهد برای واردات کالا دست‌به‌کار شود. یا باید خط اعتباری با مبالغ بالا به ایران داده شود یا نفت خریداری شود. اما یک راه‌حل دیگر هم برای نحات اینستکس وجود دارد و آن شریک‌شدن کشورهای دیگر در این مضوع است. در‌صورتی‌که کشورهایی که خریدار نفت ایران هستند به میان بیایند، منابع مالی مورد نیاز این سازوکار راحت‌تر تامین خواهد شد. عراقچی از سوی ایران نسبت به حضور دیگر کشورها چراغ سبز نشان داده. اما در عین حال نگران ماجرای فروش نفت است. او گفته: «بدون اینکه خرید نفت از ایران انجام شود یا اعتبارات خاصی برای آن در نظر گرفته شود، اینستکس نمی‌تواند انتظارات ما را به طور کامل برآورده کند. بنابراین کشورهای اروپایی باید به‌طور جدی بحث فروش نفت ما را در دستور کار خود داشته باشند.» از آن‌طرف هشدارهای آمریکا هم جدی به‌نظر می‌رسد. برایان هوک، نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران گفته آمریکا هر کشوری را که اقدام به خرید نفت از جمهوری اسلامی کند، تحریم خواهد کرد و کشورش مشغول بررسی گزارش‌ها در مورد رسیدن محموله یک‌میلیون بشکه‌ای نفت ایران به چین است.
*شاید چین و روسیه هم به کمک بیایند
ایران بیش از هر چیز این‌روزها دغدغه فروش نفت را دارد. در این صورت است که اینستکس معنای واقعی خود را پیدا می‌کند و شرایط برای کشورمان آسان‌تر می‌شود. چین دیروز بعد از به‌راه افتادن سازوکار مالی اروپا اعلام کرد که ممکن است به تحریم‌های آمریکا درمورد نفت ایران بی‌اعتنایی کند. روسیه هم گفته نسبت به حضورش در اینستکس اشتیاق نشان داده. اما برخی کارشناسان معتقدند نمی‌شود چندان به قول روس‌ها و چینی‌ها تکیه کرد. روسیه از نظر سیاسی در یک‌سال اخیر از ایران حمایت کرده و ترامپ را بارها به باد انتقاد گرفته اما از نظر مالی ایده‌ای نداشته و چین حالا در فکر یک قرارداد تجاری به‌درد بخور با آمریکاست و ممکن است یکی از شروط ترامپ برای حل مشکلات بین دوکشور، پیروی از دستورات واشنگتن در مورد تهران باشد.
