صنعت نوشابهسازی و بازار داغ آن در ایران
روزنامه هفت صبح | وسط جنگهای داخلی آمریکا وقتی که یانکیها داشتند توی سروکله همدیگر میزدند،جان پمبرتون داشت شربتی را کشف میکرد که قرار بود تحولی بزرگ در نوشیدنیهای جهان ایجاد کند.البته خوردن نوشابه مخصوصا در آمریکا سابقه طولانیتری دارد و تقریبا از ۱۰۰سال قبل از کشف پمبرتون اهالی بومی و غیر بومی آمریکا داشتند آب را با مزههای مختلف ترکیب کرده و به عنوان نوشیدنی میخوردند، حتی آب گازدار هم قبل از کشف او وجود داشت.
اما پمبرتون با الهام از کارگران سرخپوست که برگهای درخت کولا را به عنوان محرک میجویدند،کوکاکولا را ساخت و چند سال بعد یک داروساز دیگر به نام کارل بردهام پپسی کولا را به بازار معرفی کرد که مادهای به نام پپسین در آن بهکار رفته بود. این ماده برای هضم بهتر غذا در کسانی که سوءهاضمه داشتند،استفاده میشد.طبیعتا بین این دو محصول رقابت عجیبی شکل گرفت که هنوز هم بعد از دهها سال ادامه دارد.
*** اولینِ ایران کدام بود؟
میگویند اولین کسی که صنعت نوشابهسازی را به ایران آورد، مردی به نام میرزا تونی بود. کارخانه این شخص به اسم آلپاین بعدها ورشکسته شد و یکی دیگر به اسم میرهاشم آرین آن را خرید و با سرمایهگذاری برادران ساهاکیان، از سرمایهداران معروف تبریز، قراردادی برای تولید نوشابه با کمپانی کوکاکولا بسته شد.
این کارخانه بزرگترین کارخانه تولید نوشابه غیرالکلی در ایران بود برای همین ایرانیها نوشابه را کوکاکولا شناختند و تا سالها از این کلمه به جای نوشابه استفاده میکردند. با این حال با وجود اولین بودن آلپاین، زمزم میتوان نخستین نوشابهساز موفق ایرانی دانست چون از نظر تعداد نوشابههایی که تولید میکرد اصلا قابل مقایسه با کارهای کوچک قبلی نبود. البته زمزم اوایل چنانکه باید و شاید نمیتوانست نوشابههایش را بفروشد چون توده مردم با آن غریبه بودند برای همین طرح توزیع رایگان را شروع کرد.
خیلی از کسانی که اولینبار نوشابه رایگان خوردند بعدها تا آخر عمر برای خریدن آن پول دادند. با ورود به دهه ۵۰ شمسی، نوشابه دیگر در میان ایرانیها جای خودش را باز کرده بود تا جایی که در سال ۱۳۵۶ تولید نوشابه در سطح کشور به حدود ۱.۷میلیارد و این عدد در سال ۱۳۶۲ به ۲.۶میلیارد بطری رسیده بود. حالا هم که گفته میشود ایران رتبه اول مصرف نوشابه نسبت به جمعیت در دنیا را دارد که البته رکورد خوبی نیست چون حالا میدانیم نوشابه با قند بسیار بالایی که دارد میتواند خیلی برای بدن خطرناک باشد و حتی در مورد انواع رژیمی آن هم نمیتوان مطمئن بود.
*** کوکا یا همان خوشگوار در صدر محبوبیت
در چند نظرسنجی مختلف که تا به حال برگزار شده، همیشه کوکاکولا محبوبترین برند نوشابه بین ایرانیها بوده است اما این نوشابه در ایران چطور تولید میشود؟ جواب این است که شرکت خوشگوار که یکی از تولیدکنندههای بزرگ نوشیدنی در ایران است، سالهاست تحت لیسانس کوکاکولا، این نوشابه را در مشهد تولید میکند و بیشتر از هر نوشابه ساز دیگری فروش دارد. سبد محصولات این شرکت متنوع است و فقط محدود به کوکاکولا نمیشود، بلکه نوشابه دیگری با اسم خود خوشگوار، نوشابه گازدار رژیمی یا همان کوکا زیرو، سودا، انواع ماءالشعیر طعمدار و ساده و فهرست بلند بالایی از آبمیوهها از خروجی این کارخانه راهی بازار میشوند.
*** پپسی، رقیب قدرتمند کوکاکولا
دومین برند پرمصرف نوشابه بین ایرانیها پپسی است که آن هم تحت لیسانس شرکت پپسی آمریکا تولید میشود اما درست در نقطه جغرافیایی مقابل خوشگوار یعنی در جنوب شرقی تبریز. بنابر اعلام خود کارخانه ارم نوش که تولیدکننده پپسی در ایران است، این کارخانه هر ساعت ۲۲هزار بطری یک و نیم لیتری و ۱۲ هزار قوطی کوچک نوشابه تولید میکند. میراندا و سون آپ که آنها هم به عنوان نوعی نوشابه طرفداران خودشان را دارند، در همین ارم نوش تولید میشوند.
*** زمزم، نمونه وطنی
غیر از دو برند معروف نوشابه که هر دو ریشه خارجی دارند ما خودمان در ایران نوشابه تولید میکنیم آن هم در مقیاس جهانی! کارخانه زمزم که حالا در یازده شهر ایران کارخانه دارد و تحت تملک بنیاد مستضعفان است، بعد از انقلاب و تحریم نوشابههای خارجی کار و بار سکهای پیدا کرد حتی یک سالهایی به عنوان رقیب جدی کوکاکولا در جهان اسلام شناخته میشد.
مثلا وقتی که در سال ۲۰۰۲ عربستان کوکاکولا را تحریم کرد و زمزم به عنوان تامینکننده نوشابه زائران خانه خدا خبرساز شد. همین اتفاق هم بازار زمزم را در کشورهای مختلف مخصوصا عراق و پاکستان رونق داد. زمزم بین خود ایرانیها هم برند معروفی است اما بعد از اینکه کوکاکولا و پپسی به ایران برگشتند، نتوانست چنانکه باید و شاید با آنها رقابت کند و به رتبه سومی رضایت داد.
*** همان کوکاکولا اما میوهای
نمی شود وارد بازار نوشابهها شد و اسمی از فانتا نبرد، نوشابهای که با طعم میوه از طرف کوکاکولا البته در آلمان تولید شد و اگرچه همیشه زیر سایه برادر بزرگتر و سیاهش باقی ماند اما همیشه طرفداران خاص خودش را داشته و دارد. خاستگاه فانتا به آلمان در زمان جنگ جهانی دوم بر میگردد یعنی زمانی که نیروهای متفقین ممنوعیت تجارت با آن کشور را وضع کرده بودند و شرکت کوکاکولای آلمان قادر نبود مواد اولیه مورد نیازش را برای تولید نوشابه وارد کند.
در نتیجه مکس کیث مدیر شرکت کوکاکولای آلمان در زمان جنگ جهانی دوم، تصمیم گرفت یک محصول جدید به بازار عرضه کند که مواد اولیه آن در آلمان موجود باشد. این مواد اولیه شامل آب پنیر و تفالههای میوه بود. انتخاب نام فانتا نتیجه جرقه ذهنی یکی از فروشندگان آن شرکت به نام جو نیپ بود که فورا آن را به زبان آورد و تصویب شد. در ایران هم، همانطور که کوکاکولا را خوشگوار تولید میکند، فانتا هم از طرف همین شرکت تولید میشود آن هم در مقیاس روزانه ۱۰هزار بطری.