صد سال صد قصه دیگر | آیندگان، ۱۶مرداد ۱۳۵۸
روزنامه هفت صبح، آرش خوشخو | در ۱۶ مرداد ۱۳۵۸ اولین توقیف روزنامههای پس از انقلاب شکل گرفت. اتفاقی که واکنشهای متفاوتی در سطح رسانههای کشور بهدنبال داشت. اصل ماجرا به سیزده اردیبهشت ۱۳۵۸ برمیگردد. روزی که آیندگان خبر ترور آیتالله مرتضی مطهری را با ادبیاتی غریب منتشر ساخته بود. اما قبلش با پدیده روزنامه آیندگان آشنا شویم. آیندگان در سال ۱۳۴۶ منتشر شد. با سرمایهگذاری یک گروه ششنفره که مهمترین چهره آنها، داریوش همایون بود.
فضای رسانهای کشور در آن سالها در دست کیهان و اطلاعات بود. اطلاعات که سابقهای چهلساله داشت و کیهان هم که اوایل دهه چهل با سرمایهگذاری عظیم و توپی پر برای رقابت با اطلاعات منتشر میشد. هر دو روزنامه عصر بودند. طبق ماهیت روزنامههای عصر، آنها منبع خبرهای حوادث، خبرهای دست اول سیاسی و همینطور مجموعهای از مطالب سرگرمکننده بودند که کارمندان و دانشجویان در راه بازگشت از سر کار و دیگر مشغلههایشان، به خانه میبردند و به آن سرگرم بودند.
آیندگان اما روش انتشار صبح را برگزید و طبق سنت مشابهش در اروپا کمتر حالت خبری داشت و حاوی تحلیلهای بیشتر و مقالات و یادداشت و موضعگیری بود. یک روزنامه روشنفکرانه که میخواست خط خود را با کیهان و اطلاعات جدا کند. آیندگان تحریریه بسیار سبکی داشت و این موجب کاهش چشمگیر هزینههای سرباری این روزنامه شده بود. اما بههرحال مشکلات مالی فراوانی داشت و روایت است که گاه حقوق کارمندانش تا ۴ ماه به تعویق میافتاده است.
اللهیار صالح، جهانگیر بهروز، حسین مهری، مسعود بهنود و هوشنگ وزیری سردبیران این روزنامه تا مقطع انقلاب بودند و پس از انقلاب فیروز گوران همهکاره آن شده بود. روزنامهای با گرایش مشخص لیبرال دموکرات که روابط حسنهای با هویدا و بخش فرانکوفیل دربار داشت. یعنی فرح و اطرافیانش و در عین حال به سیاق طیف فرح در بهکارگیری نیروهای چپ و کمونیست هم انعطاف ویژهای بهخرج میداد.
آیندگان موجب شد تا همایون پلهپله در ساختار پهلوی صعود کند تا اینکه در سال ۱۳۵۶ به وزارت اطلاعات و جهانگردی در دولت آموزگار رسد اما خب این دولت مستعجل بود. در این دوران تیراژ آیندگان بیست هزار نسخه و فروشش کمی کمتر ارزیابی میشده است و در حالیکه تیراژ اطلاعات و کیهان چهار و یا پنج برابر آیندگان بود.
اعتصاب مطبوعات در آذر ۵۷ از آیندگان کلید خورد! وقتی همایون در زندان پهلوی بود و تحریریه آیندگان علیه سردبیر وقت خود هوشنگ وزیری شوریدند و روزنامه با یک شورای سردبیری شامل عمید نائینی، مسعود مهاجر، حسین فرهمند، فیروز گوران، جهانبخش نورایی و بعد هم محمد قائد (بهجای فرهمند) اداره میشد.
اما حیرتانگیز است که آیندگان در ۱۷بهمن ۵۷ و در اوج شور انقلابی آن دوران به شکلی شگفتانگیز مطالبی در حمایت از شاپور بختیار به قلم مهشید امیرشاهی منتشر کرد و راه خود را از فضای انقلابی آن روزها جدا کرد. آنهم در دورانی که کیهان و اطلاعات همراه با جریان انقلاب بودند.
آیندگان در پس از انقلاب ماهیت سکولار و روشنفکرانه با تهمایههای لیبرال سوسیالیستی خود را ادامه داد. نشانههای جنجال بزرگ در شماره روز ۱۳ اردیبهشت ۵۸ شکل گرفت. وقتی خبر شهادت آیتالله مطهری را اینگونه منتشر کرد: «مرتضی مطهری ترور شد» رو تیتر خبر هم درج شده بود: «فرقان: رئیس شورای انقلاب را کشتیم». در یک باکس در میانه گزارش هم ذکر شده بود: «مرتضی مطهری پیش از عمل جراحی در بیمارستان طرفه درگذشت».
آیندگان سه روز بعد با انتشار بخشهایی تایید نشده از مصاحبه امام خمینی با لوموند (مترجم حاضر در مصاحبه ابوالحسن بنیصدر بوده است) درباره عاملان ترور مطهری و نتیجهگیری در برائت از نیروهای چپ، واکنشهای شدیدتری را برای خود بهوجود آورد تا آنجا که دفتر آیتالله خمینی رسما اعلام کرد امام فرمودهاند که این روزنامه را از این پس هرگز نمیخوانم و مطالب مندرج در آن هرگز مورد تاییدشان نیست.
تحریریه آیندگان در واکنش به این اتفاق به حرکت عجیبی دست زد و روزنامه روز بعد را در چهار صفحه منتشر کرد که سه صفحه آن سفید بود و تنها صفحه اول آن به شکل مرسوم منتشر شده بود. آیندگان در صفحه اول خود با مقاله «آیا انتشار آیندگان باید ادامه یابد؟» نوشت؛ هیاهوسازان و مخالفان انتشار روزنامه با عوامل ارتجاعی پنهان شده در پشت مصادره قدرت بیارتباط نیستند. انتشار آیندگان با جنجالهایش ادامه یافت و حتی تیراژش هم زیادتر شده بود.
ناصر میناچی، وزیر تبلیغات دولت بازرگان اعلام کرد: «روزنامه آیندگان میتواند مانند سابق به فعالیت خود ادامه دهد… رهبر انقلاب گفتهاند من آن را نمیخوانم، ولی نگفتهاند منتشر نشود.» تا اینکه در ۱۶ مرداد ۱۳۵۸ ماموران دادستانی کل به محل روزنامه آیندگان وارد شدند و یازده نفر از اعضای آن را دستگیر کردند. افراد دستگیر شده با یک مینیبوس به دادگاه انقلاب برده شدند. کارکنان چاپخانه موسسه آیندگان هم از محل اخراج و موسسه مهر و موم شد.
در بیانیه دادستان آمده بود: مدارک به دست آمده حاکی از آن است که روزنامه آیندگان با کمکهای ساواک و سیا و اسرائیل بهوجود آمده و هدفش در رژیم قبلی حمایت از سیاست اسرائیل در مقابل اعراب و در رژیم فعلی تخطئه انقلاب اسلامی ایران میباشد. لذا به این وسیله روزنامه ضدانقلابی مزبور توقیف و مدیران آن تحت تعقیب میباشند.
روزنامه جمهوری اسلامی- ارگان حزب جمهوری اسلامی- صبح روز شنبه ۲۰ مرداد ۱۳۵۸ نوشت: پنج تن از کارکنان مومن و مسلمان روزنامه آیندگان با مراجعه به دفتر روزنامه جمهوری اسلامی، مطالبی را درباره موسسه آیندگان «فاش» کردند. براساس این گزارش، یکی از کارکنان روزنامه میگوید: «کسانیکه در آیندگان کار میکردند، حقوق ناچیزی داشتند ولی این اواخر مبالغ هنگفتی برایشان از خارج فرستاده میشد… مثلا آقای «سیروس گوران» یکی از اعضای شورای سردبیری روزنامه، قبل از انقلاب در خیابان فروردین ساختمانی را اجاره کرد که دو اتاق بیشتر نداشت ولی حالا همین شخص یک آپارتمان سه طبقه که تمام طبقاتش با قالبهای گرانقیمت مفروش است، دارد.»
این هم داستان آیندگان.