سیرجان؛ همیشه سیراب در حوالی کویر
روزنامه هفت صبح، زهرا صالح نژاد | سیرجان که در مغرب کرمان واقع شده، از یک سو به خاک فارس ارتباط دارد. سیرجان در قدیم شهری بزرگ بوده و شهریجان نام داشته است و نظر به موقعیت جغرافیایی، در بعضی مواقع مرکز استان کرمان محسوب می‌شد. این شهر در تاریخ به‌تدریج رو به ویرانی نهاد و میرزا سعید کلانتر قریه جدیدی آباد کرد که کم کم توسعه یافت و به سعیدآباد معروف شد.
سعیدآباد امروز در مرکز شهر سیرجان است و چون این شهر بر سر راه فارس و بندرعباس قرار گرفته موقعیت خاصی دارد و محصولات گندم، جو، پسته، بادام و خربزه آن معروف هستند. در بعضی کتب قدیمی نوشته‌اند که خرمای زیادی از آنجا به عمل می‌آمده است؛ اما امروزه اثری از خرما در این منطقه نیست.
*** بادگیر چپقی
این بنا در واقع باقی‌مانده یک خانه قدیمی به نام خانه آقاسیدعلی اصغر رضوی است. این بادگیر از آثار دوران پهلوی است. بادگیر مشهور با شبکه‌های هندسی منظم آن که در زیر بادگیر قرار دارد روی فضاهای مستطیل شکل شمالی - شرقی قرار گرفته است. این بادگیر از آثار منحصربه‌فرد معماری است و گفته شده که ملهم از دودکش کشتی‌های قدیمی بوده است.
*** قلعه سنگ
قلعه‌سنگ برازجان که در وسط دشت مسطحی قرار دارد از مسافتی دور بسان صخره‌ای سترک و سفیدرنگ به نظر می‌رسد. محوطه قلعه سنگ از سه واحد مختلف که عبارت است از صخره سنگی میانی و دو حصار پیرامون آن، تشکیل یافته است. تمامی بناهای این قسمت از خشت خام است و آن را به یکی از جاهای دیدنی کرمان بدل می‌کند.
*** مسجد سید سیرجان
این بنا در کوچه انصاری در جوار حمامی به همین نام در شهرستان بم واقع شده است و احتمالا در زمان حاجی سید علی خان که در سال اول حکومت محمد اسماعیل خان وکیل‌الملک، ریاست شهر بم و نرماشیر را به عهده داشته و در سال ۱۲۶۳ قمری فوت کرده، ساخته شده است.
*** مسجد جامع عضدی
بقایای این بنا در ۲۰کیلومتری جنوب شرقی سیرجان، در منطقه سیرجان قدیم واقع شده و به نظر می‌رسد که همان مسجد معروف عضدالدوله (عضدی) باشد. خرابه‌های بنایی آجری برجای مانده که در آن، علاوه بر پایه ستون‌های سنگی، بقایای قطعات سنگ مرمر و سنگ آهک منقور به کتیبه‌هایی مشهود است.مردم محلی، در گوشه‌ای از بنا شمع روشن می‌کنند و بنا را مسجد صاحب‌الزمان می‌خوانند. این مسجد در سال ۷۹۸ قمری توسط لشکریان تیموری تخریب شد.
*** آرامگاه میر زبیر
این بنا در شرق روستای شریف‌آباد از توابع دهستان سعادت‌آباد سیرجان در کنار قبرستان روستا قرار دارد. آرامگاه به‌صورت مربعی به ابعاد خارجی ۹ و داخلی ۷ متر با قلوه سنگ و ملات گچ ساخته شده است. عکس‌هایی که در سال‌های گذشته از محراب بنا گرفته شده نشان می‌دهد در دو طرف محراب، تاریخ ساخت و نام سازنده به‌صورت گچبری مشخص بوده که امروزه از بین رفته است.
گرچه گچبری محراب تاریخ ربیع‌الاول سال ۷۵۱ قمری را نشان می‌داده است؛ اما عده‌ای بر این عقیده‌اند که بنای میر زبیر معبدی مربوط به قبل یا اوایل اسلام بوده که در زمان سلطنت محمد مبارز (اولین امیر از خاندان آل مظفر) مرمت و به مسجد تبدیل شده است. با توجه به شباهت آن با بنای پیر جار سوز و همچنین وجود بنای دیگری به نام طلحه که اکنون ویران شده به نظر می‌رسد بنای مزبور آرامگاهی بوده است.
*** آرامگاه شاه فیروز
این بنا در فاصله ۱۴کیلومتری جنوب شرقی سیرجان بر فراز صخره‌ای از سنگ سبز تیره به ارتفاع ۳۰متر واقع شده و در محل به شاه فیروز معروف است. بنای این آرامگاه عبارت است از یک بنای هشت ضلعی که بقایای قبری در کف آن به جا مانده است. با توجه به شیوه معماری به نظر می‌رسد این بنا متعلق به دوره ایلخانی (قرن هشتم و نهم) باشد.
*** مسجد قلعه‌سنگی
بقایای این مسجد در ۱۲کیلومتری جنوب شرقی شهرستان سیرجان، مجاور صخره‌ای سنگی و بقایای قلعه‌ای قدیمی واقع شده و بر اساس کتیبه موجود، از آثار دوره مظفری (۷۸۹ قمری) است. این کتیبه بر بدنه منبری سنگی در فاصله ۵ متری شمال قلعه سنگ، درون محوطه مسجدی به طول و عرض ۱۰ در ۱۵ متر واقع شده است.
*** باغ بمید
این باغ در شمال شهر سیرجان واقع است. شهر قدیم سیرجان در محل قلعه سنگ (در فاصله ۹ کیلومتری شهر فعلی سیرجان قرار دارد) و تا سال ۷۹۶ هجری قمری آباد بوده است و در آن تاریخ به‌وسیله «ایدکو» سردار تیمور، که دو سال شهر را در محاصره داشت نابود می‌شود. ساکنان باقی‌مانده آن به محلی در همان نزدیکی به نام باغ بمید منتقل می‌شوند و شهر جدید در آن موقعیت به‌وجود می‌آید؛ اما باز در هجوم محمود افغان به کرمان، سیرجان هم مورد حمله و غارت قرار می‌گیرد.
سال‌ها بعد در حدود سال ۱۲۰۰ هجری قمری، میرزا سعید کلانتر در جنوب باغ بمید دهی را آباد کرد که سعیدآباد نامیده شد و این سعیدآباد، همین شهر فعلی سیرجان و در واقع سومین موقعیت این شهر است. از جمله آثار موجود در این باغ می‌توان به یخچال‌های سیرجان که در غرب این باغ واقع شده اشاره کرد. قدمت این یخدان‌ها مربوط به دوره قاجار است. این اثر در تاریخ ۱۸خرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۱۸۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
