سونامی بزرگ سرطان؛ سیتیاسکن مثل نقل و نبات!
روزنامه هفت صبح، نگین باقری| از دو سال گذشته که کرونا در کشور شیوع پیدا کرد، کسی پیش‌بینی این روز را نکرده بود که روزی همین سی‌تی‌اسکن‌های سیاه و سفید ریه، خودشان می‌توانند عامل خطر بزرگتری برای مردم شوند. یک پزشک روز گذشته هشدار داده و گفته این افزایش سیتیاسکن به‌زودی منجر به سونامی سرطان سینه، ریه و دیگر سرطان‌ها در مردم خواهد شد.
چرا سیتیاسکن خطرناک است؟
کار سیتیاسکن ریه این است که از ابتدا تا انتهای ریه ما پشت‌سر هم چند عکس بگیرد. یک عکس ساده از اطراف سینه زنان باردار، به‌خودی خود خطرات زیادی روی جنین او دارد؛ حالا تصور کنید که سیتیاسکن ریه به فاصله هر سه میلیمتر یک عکس از ابتدا تا انتهای ریه می‌گیرد و آن را تبدیل به سیتیاسکن می‌کند.
یعنی به‌واسطه این کار کلی اشعه وارد بدن می‌شود که در آینده باعث بیماری‌های زیادی خواهد شد. چه بیماری‌هایی؟ به گفته دکتر احتشام، فوق‌تخصص ریه، مهمترین عارضه سیتیاسکن ابتلا به انواع سرطان است. سرطان سینه، سرطان ریه، سرطان تیروئید و سرطان غدد لنفاوی از شایع‌ترین بدخیمی‌های ناشی از رادیواکتیویته در بین افراد است.
چرا سیتیاسکن افزایش یافت؟
با اینکه از همان اول شیوع کرونا گفته شده بود که راه تشخیص این بیماری، از مسیر سیتیاسکن نمی‌گذرد، اما چند دلیل وجود داشت که هم انگیزه مردم را برای گرفتن سیتیاسکن تقویت کرد و هم پزشکان را واداشت تا بیشتر از روزهای اول شیوع کرونا، سیتیاسکن تجویز کنند. متخصصان این دلایل را اینطور توضیح می‌دهند:
اول: موج دلتا خودش عامل مهمی برای افزایش سیتیاسکن در کشور بود. پزشکان و رسانه‌ها اوایل اخبار زیادی درباره موفقیت‌آمیز نبودن تست‌های دلتا می‌دادند که هدف دیگری داشت. چه هدفی؟ مقصود اولیه این بود که تاکید کنند منفی شدن این آزمایش‌ها به‌معنی مبتلا نبودن افراد نیست.
ولی کسی پیش‌بینی نمی‌کرد که پیامد این کار می‌تواند منجر به افزایش سیتیاسکن ریه شود. برخی از بیماران به غلط تصور می‌کردند که سیتیاسکن کارش را بهتر از پی‌سی‌آر انجام می‌دهد و به گفته پزشکان حتی قبل از دادن تست‌های تشخیصی دیگر، با یک عکس ریه وارد مطب می‌شدند. حالا این درحالی است که آنها می‌گویند: «سیتیاسکن حساسیت کافی برای تشخیص کرونا را ندارد و نباید کارکرد آن را با تست پی‌سی‌آر اشتباه گرفت.»
دوم: ممکن است دلیل دیگر افزایش جاذبه سیتیاسکن بین مردم این باشد که این عکس‌ها به صورت خیلی عینی و ملموس تصویری از میزان عفونت در بدن می‌دهند که با یکدیگر یا با گذشته ریه خود قابل مقایسه است. اما این در حالی بوده که حتی این عددها هم از درگیری ریه آنقدر دقیق نیستند.
دکتر امین بهادران، پزشک بیمارستان شریعتی اصفهان می‌گوید: «هنگام تصویربرداری از ریه هر چیزی که جلوی اشعه نور را بگیرد در سیتیاسکن به رنگ سفید می‌افتد. ما به یک سیتیاسکن نگاه می‌کنیم و از نقاط سفید ریه به‌صورت چشمی می‌گوییم که چند درصد از آن سفید است. ولی به‌خاطر اینکه عدد درگیری ریه از روی عکس لزوما عدد دقیقی نیست، اعلام و مقایسه آن نباید به انگیزه‌ای برای گرفتن سیتیاسکن برای مردم تبدیل شود.»
سوم: این پزشک همچنین توضیح می‌دهد که کمبود تخت، خودش عامل دیگری بوده که پزشک‌ها را مجبور به تجویز سیتیاسکن بیشتری می‌کند. بهادران ادامه می‌دهد: «در برخی از بیمارستان‌ها وقتی تخت کافی نیست، پزشک مجبور می‌شود ریه بیماران خود را سیتیاسکن کنند تا ببینند چه کسی در اولویت بیشتری قرار دارد؟ به همین دلیل دستور سیتیاسکن می‌دهد.»
چهارم: دلیل آخر به تفاوت قیمت سیتیاسکن با تست پی‌سی‌آر برمی‌گردد. هزینه یک سیتیاسکن ریه با بیمه تامین اجتماعی و کارمندان ۳۰۰ و به‌صورت آزاد ۴۰۰ هزار تومان است. ولی تا کمی قبل هزینه یک پی‌سی‌آر بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان بود. این اعداد و ارقام برای دو هفته پیش است که هنوز تست تشخیصی کرونا تحت پوشش بیمه قرار نگرفته بود. آن موقع کسی پیش‌بینی نمی‌کرد که ممکن است همین تفاوت قیمت ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومانی عاملی برای ترجیح دادن سیتیاسکن شود. اما ممکن است با بیمه شدن تست پی‌سی‌آر در ماه‌های بعدی کمی از موج سیتیاسکن کاهش یابد.
چه زمانی باید سیتیاسکن داد؟
به گفته دکتر احتشام، پزشکان باید پس از مراجعه فرد مشکوک و دارای علائم بالینی، برای تشخیص ابتلای قطعی او به ویروس کرونا، درخواست تصویربرداری یا همان اسکن ریه بدهند. او علاوه بر اینکه تاکید دارد نباید با مشاهده چند علامت مشابه به آنفلوانزا و سرماخوردگی دستور سیتیاسکن داد می‌گوید: «در صورتی پزشک مجاز به تجویز سیتیاسکن است که علائم بیمار پیش‌رونده باشد و پزشک بخواهد بفهمد که آیا این علائم به سمت برگشت‌ناپذیری می‌رود یا منجر به فیبروز ریه می‌شود تا داروی مناسب تجویز کند.» او تاکید می‌کند: «انجام سی‌تی‌اسکن‌های بی‌رویه فقط موجب می‌شود که دُز تجمعی اشعه در بدن افزایش پیدا کند و اگر ادامه‌دار شود در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد بیماری‌های صعب‌العلاج به‌ویژه انواع سرطان‌ها خواهیم بود.»
سیتیاسکن برای چه فردی مناسب است؟
دکتر بهادران، درباره تجربه خود در بیمارستان می‌گوید: «ما در چند حالت درخواست انجام سیتیاسکن می‌دهیم. شاخصه اصلی تصمیم‌گیری برای درخواست ریه، اکسیژن زیر ۹۲ است. وقتی که تست او منفی شده اما علائم کرونای آن متوسط رو به بالا و شدید باشد هم برای او دستور سیتیاسکن می‌دهیم. مقاله علمی در pubmed نوشته که همچنین باید برای افراد بالای ۶۵ سال و دارای بیماری‌های زمینه‌ای سیتیاسکن تجویز شود. در کنار همه اینها وقتی کرونای فردی خوب شده اما علائم ریوی آن هنوز پابرجاست هم باید اسکن ریه تجویز کرد. در این صورت ما دستور سیتیاسکن می‌دهیم که بیمار فیبروز ریوی نداده یا اینکه ناهنجاری در ریه‌اش ایجاد نشده باشد.»
سیتیاسکن تغییری در نسخه درمانی ایجاد نمی‌کند
این پزشک به نکته دیگری هم راجع به سیتیاسکن اشاره دارد. به گفته او سیتیاسکن تغییری در روند درمان ایجاد نمی‌کند. او می‌گوید: «فقط وقتی اکسیژن خون پایین می‌آید ممکن است فرایند درمان تغییر کند. برای مثال گاهی ریه فرد ۵۰درصد درگیر است اما به اندازه کافی می‌تواند اکسیژن را تامین کند؛ به همین دلیل افراد باید از گرفتن خودسرانه سیتیاسکن دست بردارند و برای خود خطرات و آسیب‌های بیشتری نتراشند.»
