سه واکنش متفاوت اصولگراها به طرح صیانت
روزنامه هفت صبح | تکلیف اصلاحطلبان و منتقدان شناختهشده برنامه جنجالی مجلس برای ساماندهی اینترنت و شبکههای اجتماعی که روشن است، آنچه جالب بهنظر میرسد تفاوت نظر اصولگراها درباره طرحی است که حالا اصطلاحا «اصل هشتاد و پنجی» شده. درباره اینکه اصلا تکلیف طرحی که اصل هشتادی و پنجی میشود چیست، توضیح میدهیم اما اول به این میپردازیم که چطور این طرح بین چهرههای نزدیک به دولت سیزدهم و حتی مجلس فعلی شکاف ایجاد کرده است. شاید با یک مرور کلی بتوان مواضع این افراد را به سه دسته تقسیم کرد.
مخالفان بیتعارف
طرح صیانت از کاربران فضای مجازی که خیلیها امید داشتند به دلیل بازخوردهای منفی زیادی که گرفته بود و طومارهایی که علیهاش امضا شده بود، حداقل مدتی کنار گذاشته شود، چهارشنبه در جلسه غیرعلنی مجلس تصویب شد اما تحت شرایط اصل هشتاد و پنج، که البته این نحوه تصویب تغییر چندانی در واکنشها ایجاد نکرد. نحوه مواجهه دستهای از اصولگراها به این ماجرا قابل پیشبینی بود. گروهی که طی چند سال گذشته انتقادهای زیادی به بعضی از تصمیمگیریها و روندهای بقیه جریانهای اصولگرایی داشتند؛ آنها این بار هم در دسته مخالفها قرار گرفتند .
محمدسرافزار، رئیس اسبق صدا و سیما در همین دسته قرار میگیرد. او هم در توئیتر با طرح مجلس مخالفت کرد و این تصمیم مجلس را به «قدرت پنهان» ربط داد و نوشت: «قدرت پنهان این توان را دارد که قدرت مجلس را توسط خود مجلس در موضوعی که با دهها میلیون کاربر اینترنت سر و کار دارد، سلب و آن را به یک کمیسیون واگذار کند. چه هدفی از عصبانی کردن مردم دارند؟»
چهرههایی هم بودند که انتظار نداشتیم با این صراحت به مخالفت با مصوبه مجلس بپردازند. مصطفی وثوقیکیا، مدیرکل فرهنگی خبرگزاری مهر یکی از همین دسته است. او در توئیتی نوشت: «از عجایب طرح صیانت فضای مجازی این است که از هر قشری مخالف دارد، واقعا هنرمندی خاصی میخواهد این کار.»
مجید فضائلی دیگر فعال اصولگرا بود که به تندی از اقدام مجلس انتقاد کرد و نوشت: «بعد از ماجراهای دنا پلاس، وام مسکن، عنابستانی، قیر رایگان، معطل ماندن طرح شفافیت و بیاعتبار کردن مجلس با جانبداری در انتخابات ریاست جمهوری …، امروز با تصویب اصل هشتادوپنجی شدن طرح صیانت برگ زرین دیگری در کارنامه مجلس انقلابی ثبت شد.»
مخالف اصولگرای دیگر هم عزتالله ضرغامی بود. او هم از توئیتر برای اعلام مخالفت استفاده کرد و نوشت: «حرکت گسترده مدنی علیه طرح صیانت، بیش از اینکه به محتوای طرح مربوط باشد، به شکاف عمیق دولت و ملت و بیاعتمادی مردم به رفتار و نحوه حکمرانی است.» او در ادامه این توئیت نوشته که «توضیحات کارشناسی مردم را قانع نمیکند!».
نکته مهم در مورد ضرغامی این است که او را یکی از چهرههای نزدیک به ابراهیم رئیسی میدانند و سمتهایی برای او در دولت آینده پیشبینی میکنند، سمتهایی در حد و اندازه وزیر فرهنگ. چهارشنبه هفته گذشته روزنامه سازندگی اعلام کرده بود که به خبرهایی دسترسی پیدا کرده که طرح مجلس بین بسیاری از نزدیکان و حلقه اصلی مشاوران رئیس جمهور آینده مخالفان سرسختی دارد.
وسطبگیران محافظهکار
دسته دیگری از اصولگراها ترجیح دادند نه بهطور واضح به دسته مخالفها بپردازند و نه هزینه مخالفت آشکار با این طرح را پرداخت کنند. شاید محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس را بتوان مهمترین چهره این گروه دانست. او که موقع تصویب طرح به سوریه سفر کرده بود، غایب بزرگ روز رایگیری محسوب میشد و اصلا برای همین هم مورد غضب مخالفان تصویب طرح قرار گرفت. بعضیها هم گفتند که او با این کار میخواسته نقش خودش را در تصویب چنین طرحی به حداقل برساند، هدفی که چندان تحقق پیدا نکرد و قالیباف چنان زیر فشار قرار گرفت که مجبور شد در صفحه شخصیاش در اینستاگرام در این مورد توضیح بدهد.
البته حرفهای قالیباف به دو شکل در رسانهها بازتاب پیدا کرد. رسانههای نزدیک به طیف سیاسی مجلس مثل فارس و تسنیم ترجیح دادند آن بخش از حرفهای قالیباف را پررنگ کنند که تاکید کرده بود طرح در نهایت منجر به مسدود شدن شبکههای اجتماعی پرکاربرد نخواهد شد اما رسانههای نزدیک به قالیباف بخش دیگری از صحبتهای او را پررنگ کردند که نشان میداد، رئیس مجلس بر اهمیت اصلاح طرح تاکید دارد. قالیباف در بخشی از یادداشت اینستاگرامیاش نوشته بود:
«عمده ادعاهای مطرح شده درباره طرح مطابق واقع نیست و در طرح وجود ندارد، لذا کارشناسان و فعالان دلسوز در نظر داشته باشند که تحت تاثیر فضاسازیها و مطالب خلاف واقع، پیش از بررسی دقیق موضعگیری نکنند. مسدودسازی پلتفرمهای پرکاربرد مانند اینستاگرام و واتساپ، برنامه مجلس نیست و آنگونه که برخی مطرح میکنند در طرح مذکور وجود ندارد.»
او در بخش دیگری از یادداشت نوشته بود: «به نظر میرسد ابهامات و اشکالاتی در این زمینه وجود داشته باشد که ضروری است حین بررسی طرح، این موضوع بررسی و اصلاح شود. تصمیمگیری درباره این پلتفرمها مانند اینستاگرام و واتساپ که دهها میلیون نفر از آنها استفاده میکنند و هزاران کسب و کار در آنها جریان دارد از اهمیت زیادی برخوردار است و پیچیدگیهای فراوانی دارد و باید در خصوص آنها متغیرهای زیادی را مدنظر قرار داد؛
لذا طرح باید بهگونهای اصلاح شود که تصمیمگیری نهایی درباره این پلتفرمها مبتنی بر منطقی عقلانی بهصورت مستقیم توسط شورایعالی فضای مجازی صورت گیرد.» قالیباف قول داد که در ادامه جلسات کمیسیون فرهنگی درباره این طرح، نمایندگان دولت جدید حضور داشته باشند و به دلیل اهمیت این مسئله برای آحاد مردم و ضرورت ابراز نظر کارشناسی، مذاکرات این کمیسیون بهصورت علنی و شفاف خواهد بود.
جالب اینکه مرتضی آقاتهرانی، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس که یکی از مدافعان سرسخت این طرح محسوب میشد هم با خطاب قرار دادن حساب کاربری قالیباف در توئیتر، درخواست کرد که مذاکرات کمیسیون ویژه بررسی این طرح مثل جلسات کمیسیون برجام علنی برگزار شود تا مردم در جریان مذاکرات قرار بگیرند.
علیرضا زاکانی، رئیس مرکز پژوهشهای مجلس و یکی از نامزدهای انتخابات که به نفع رئیسی کنار کشید و گمانهزنیهایی هم در مورد حضورش بهعنوان عضو کابینه دولت آینده شنیده میشود، در دسته همین وسطبگیران محافظهکار محسوب میشود. او بدون اینکه نشان دهد با طرح موافق است یا مخالف اعلام کرد که مدیریت فضای مجازی در همه جهان خصوصا ایران حیاتی است و تعارضی با بهرهمندی از مواهب آن ندارد اما فیلترینگ بیراههای است که حکایت از بیاطلاعی از فضای مجازی سایبر دارد. مصوبه مجلس طبق اصل ۱۸۵ آغاز بررسیهای عمیقتر کارشناسی و گفتوگو با فعالان عرصه در تضمین حقوق کاربران است چرا که اقناع افکار عمومی ضروری است.
محسن رضایی، حساسیتش روی موضوع را به شکل دیگری نشان داد او گفت که در هیات عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام همه جوانب طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی را بررسی میکنند، چرا که هیچ طرح و لایحهای نباید مغایر سیاستهای کلی نظام باشد. خیلیها این توئیت محسن رضایی را حمل بر مخالفتش کردند و گفتند که اگر او مخالف نیست اصلا چه دلیلی دارد که از ورود مجمع تشخیص مصلحت نظام به این موضوع خبر بدهد، در حالی که هنوز شورای نگهبان در این مورد اعلام موضع نکرده است.
موافقان سرسخت و پایدار
در همین حین بازار مخالفت با طرح صیانت داغ بود و محافظهکاران هم سعی میکردند تمام هنرمندیشان را برای گرفتن موضع بینابینی به کار بگیرند. دستهای با تمام توان از طرح دفاع کردند؛ یکی از این افراد سردار نقدی، معاون هماهنگکننده سپاه پاسداران بود. جالب اینکه سردار نقدی یادداشتش در دفاع همهجانبه از طرح مجلس را در صفحه شخصیاش در روبیکا منتشر کرد، پلتفرمی که یکی از گزینههای بومی اینستاگرام محسوب میشود.
او متن یادداشتش را با این جمله شروع کرد: «تا کی باید ذلیل باشیم؟ تا کی باید توسریخور باشیم؟» در ادامه هم تاکید کرد که چرا باید صهیونیستها در فضای مجازی هر که را میخواهند ضریب بدهند و هر صفحهای را میخواهند ببندند؟
او کمی هم به دولت بابت کمک به سلطه بیگانگان بر فضای مجازی تاخت و بعد از نمایندههای مجلس خواست که حداقل آنها کاری کنند و به این وضعیت خفتبار پایان بدهند.
او در بخشی از یادداشتش منتقدان طرح را هم نواخت و نوشت: «شما که از ارتش بعث و ارتش آمریکا نترسیدید و جلوی آنها ایستادید، از یک مشت منافق کامنتگذار که در سالنهای هدایت جنگ روانی در فضای مجازی در ریاض و آلبانی و دوبی و لسآنجلس نشستهاند و با شیفتهای شبانهروزی که با پولهای نفتی عربستان! اسرائیل و سازمان سیا با انبوه پیامها خود را جای افکار عمومی ایران جا زدهاند نترسید، مردم با شما هستند. مردم استقلال و عزتشان را میخواهند، نترسید و از شرف این ملت دفاع کنید و به حاکمیت بیگانگان بر مدیریت فضای مجازی ایران پایان دهید.»
روحالله مومننسب را یادتان هست؟ مردی که اسمش با بخشی از یک برنامه تلویزیونی و ماجرای ۲ گیگ اینترنت رایگان، سر زبانها افتاد. او نه تنها از حامیان گل درشت طرح مجلس بوده و هست، بلکه ادعا میشود که او در تدوین آن هم نقش داشته. مومننسب، دبیرکلی مجموعهای را برعهده دارد که با عنوان «جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی» از سال ۹۳ مشغول فعالیت است و ادعاهایی هم مبنی بر اینکه او طراح و پیش برنده اصلی این طرح بوده، شنیده میشود. احتمالا ازجمله دلایلی که به این ادعا دامن میزند، این است که بررسی طرح مورد نظر، به گفته او، از ۷ سال پیش (زمانی که هسته اصلی جبهه شکل میگیرد) طی سلسله نشستهایی، با حضور نهادهای مختلف کلید خورد، که خود او تقریبا در ۴۰ جلسه و بقیه همفکرانش در اغلب این جلسات حضور داشتهاند.
مومننسب ضمن اینکه این ادعاها را تکذیب میکند، طرح نهایی را نتیجه یک تلاش همگانی با صرف حدود ۱۲۰۰ ساعت جلسه کارشناسی میداند. البته مجید نصیرایی، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس و از همفکران مومننسب، از ۲ هزار ساعت کار کارشناسی در مورد این طرح خبر میدهد. مومننسب همچنین میگوید که ما جایگزینهای بسیار مناسب داخلی برای سرویسهای خارجی (اینستاگرام، واتساپ، تلگرام، سرویسهای گوگل و…) داریم و بهعنوان مثال، از روبینو به عنوان جایگزین اینستاگرام نام میبرد.
امروز اولین شماره روزنامهها بعد از تصویب طرح منتشر میشود، بنابراین ما موقع نوشته شدن این گزارش اطلاع دقیقی از واکنش روزنامههای اصولگرا نداریم اما وقتی موضعگیری یکی، دو روز گذشته آنها را مرور میکنیم، میبینیم که همگی آنها و بیشتر از همه روزنامههای جوان و کیهان سعی کردهاند به این طرح بپردازند و زاویه ورود آنها به این طرح هم تلاش برای قانع کردن مخاطبان بوده که فیلترینگ گسترده در کار نخواهد بود و صرفا قرار است نظارتها دقیقتر شود. بنابراین نمیتوان آنها را با قاطعیت در هیچ کدام از این سه دسته قرار داد اما شاید به دسته محافظهکاران نزدیکتر باشند.
«اصل هشتاد و پنجی شدن» یعنی چه؟
کاری که نمایندهها در روز چهارشنبه برای طرح صیانت کردند، تصویب عادی یک طرح نبود بلکه آنها به «اصل هشتاد و پنجی شدن» طرح رای مثبت دادند که از دو جنبه اهمیت دارد. جنبه اول این است که طرحهایی که به این شکل تصویب میشوند به کمیسیون مربوطه میروند که اینجا کمیسیون ویژهای برای این کار تعیین شده که بیشتر اعضایش همان اعضای کمیسیون فرهنگی هستند. طبق این اصل کمیسیون طی جلسات مختلف طرح را بررسی میکند و اگر تغییراتی لازم باشد در آن اعمال میکند.
اما دوباره آن را برای تایید نهایی به صحن علنی مجلس نمیفرستد، بلکه یکراست راهی شورای نگهبان میکند. عدهای میگویند این موضوع باعث میشود که شانس مخالفان برای تاثیرگذاری روی رای نهایی مجلس کم شود اما عدهای به بُعد دیگر این اصل تاکید میکنند. آنجا که میگوید طرحهایی که به این شکل تصویب میشوند بهصورت آزمایشی طی بازه زمانی ۳ تا ۵ ساله اجرا خواهند شد و برای تبدیل شدن به قانون نیاز به تایید دوباره نمایندههای مجلس دارند.