سه شایعه مطرح درباره زمین لرزه تهران
روزنامه هفت صبح، فرید عطارزاده | ساعت ۴۸ دقیقه بامداد جمعه، زمین لرزه ۵/۱ ریشتری دماوند، اطراف دماوند و تهران را لرزاند. زمین لرزهای که از نظر مدت زمان لرزش و سایر پارامترها، تفاوتهای اساسی با سایر زمین لرزههای اخیر تهران داشت و همین موضوع باعث شد تا حاشیهها و گمانهزنیها هم زیاد شود. حاشیههایی که هیچکدام منبع علمینداشتند و فقط به درد پخش شدن در گروهها و کانالها میخوردند. از شایعه «ماه کامل» بگیرید تا وضعیت «قمر در عقرب جوی» و «فعال شدن آتشفشان دماوند».
در انتشار این شایعهها البته رسانههای رسمیکشور نیز نقش اساسی داشتند که با پر و بال دادن به چنین شایعههایی و البته استفاده از تصاویر «مولتی اکسپوز» (Multiple Exposure) و حتی گاهی هم تصاویر دستکاری شده، به مخاطبان خود گفتند که اندازه ماه از همیشه بسیار بسیار بزرگتر بوده و شاید همین موضوع احتمالا باعث به وجود آمدن زمین لرزه شده است! دلیل وقوع این زمین لرزه اما چیزی به جز شایعات شبه علمیو زرد است و همه چیز زیر سر گسل «مشا» در نزدیکی دماوند است که احتمال جابهجایی آن از سالها پیش مطرح شده بود. این گزارش را بخوانید تا ببینید ماجرا از چه قرار است.
*** سه شایعه مطرح درباره زمین لرزه
ابتدا بگذارید سه شایعه مطرح و دلایل رد آنها را توضیح دهیم.
* یک: ماه کامل : خبر آنلاین با انتشار تصاویری جذاب از ماه دیشب در آسمان، در خبری با عنوان «این ماه زیبا دلیل زلزله دیشب تهران؟» نوشت: «مدیر نقشهبرداری دریایی و جزرومدی سازمان نقشهبرداری کشور با اعلام همزمانی زلزله امشب با پدیده supermoon گفته است: پدیده ابر ماه وقتی اتفاق میافتد که ماه کامل و در نزدیکترین فاصله از زمین است.
در این حالت نیروی جزرومدی به حداکثر خود میرسد و ما امروز و امشب بالاترین مد و پایینترین جزر را در آبهای جنوب کشور داشتیم. توجه کنید که نیروی جزرومد قویترین نیرویی است که به زمین وارد میشود و باعث دفورمیشن آن میشود؛ بنابراین میتواند به عنوان یک نیروی محرکه در فعال سازی نیروی ذخیره شده در گسلها عمل کند.»
* دلیل رد این گمانهزنی: شاید شما هم ندانید که پدیده supermoon یا همان ماه کامل چیست. در ابتدا تعریف خیلی ساده و ویکیپدیایی از این اتفاق داشته باشیم: «هر زمان ماه در حالت بدر به نزدیکترین فاصله خود از زمین میرسد، درخشانتر و بزرگتر از معمول دیده میشود. این به پدیده ماهافروختگی یا اَبَرماه گفته میشود. این اتفاق در هر ۴۱۲ روز یک بار پیش میآید. وقتی ماهافروختگی یا اَبَرماه روی میدهد، جزر و مد بیشتری صورت میگیرد و بالاآمدگی آب چیزی حدود ۱ تا ۲ سانتیمتر بیشتر میشود، که بنا بر موقعیت جغرافیایی، این مقدار میتواند کم و زیاد شود.
دانشمندان تأثیر نزدیک و نزدیکتر شدن ماه به زمین را تنها تغییرات اندک در جزر و مد دریاها و اقیانوسها میدانند و برخلاف طالعبینان و خرافهپرستان، حوادثی چون زمینلرزه، طوفان و… را به ماهافروختگی یا اَبَرماه نسبت نمیدهند.» همانطور که خواندید هنوز تاثیر این پدیده بر روی حوادث طبیعی ثابت نشده و دانشمندان چنین موضوعی را تایید نمیکنند. از سوی دیگر، ماه در دورترین فاصله خود از زمین؛ ۴۰۶ هزار و ۷۰۰ کیلومتر از کره زمین فاصله دارد و در نزدیکترین حالت که همین پدیده «ماه کامل» رخ میدهد، این فاصله به ۳۵۶ هزار و ۵۰۰ کیلومتر میرسد.
یعنی ماه در شبهای گذشته در حدود ۳۵۶ هزار کیلومتر فاصله داشته (!) اما طبق برخی عکسهایی که منتشر شده، انگار در کنار برج میلاد و آزادی قرار گرفته است. دلیل اتفاق استفاده از تکنیک «مولتی اکسپوز» توسط عکاس است. باز هم اگر بخواهیم به زبان ساده توضیح دهیم، در این تکنیک که توسط دوربینهای دیجیتال امکانپذیر است، عکاس در هنگام عکاسی و بدون استفاده از نرم افزار، چند عکس را با هم تلفیق میکند. مثلا یک عکس با لنز «تله» از ماه گرفته میشود که بزرگتر از حد معمول نشان داده میشود. عکس دیگر با لنز «تله» کوچکتری از برج میلاد گرفته میشود و عکس دیگر با لنز «واید» از برج آزادی گرفته میشود. سپس توسط دوربین عکاسی این تصاویر با یکدیگر تلفیق میشود و اصطلاحا روی هم قرار میگیرد.
* دو: قمر در عقرب : طبق یک گمانهزنی دیگر، میگویند ممکن است عامل زمین لرزه اخیر مسئله «قمر در عقرب» بوده باشد. در تعریف «قمر در عقرب» آمده: «افراد سنتی و قدیمی، واقعه قمر در عقرب را شوم میدانستهاند. از نظر آنها دلیل این نحسی آن است که ستاره سرخ قلب عقرب در صورت فلکی عقرب قرار میگیرد. در واقع؛ وقتی که کره ماه در سیر خود، در مقابل صورت فلکی عقرب قرار میگیرد، واقعه قمر در عقرب رخ میدهد.» روزهایی در سال پدیده قمر در عقرب رخ میدهد که یکی از آنها چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت در ساعت ۱۱:۳۶ شروع شد و در جمعه ۱۹ اردیبهشت در ساعت ۱۱:۴۶ به پایان رسید؛ یعنی دقیقا در بازه زمانی که زمین لرزه رخ داد.
* دلیل رد این گمانهزنی: تا به حال هیچگونه رابطه علمیمیان بروز زمین لرزه و پدیده «قمر در عقرب» اثبات نشده است.
* سه: فعال شدن آتشفشان دماوند : مهمترین گمانهزنی درباره دلیل این زمین لرزه، فعال شدن آتشفشان دماوند است. در همه گیر شدن این فرضیه، باز هم پای برخی رسانهها و البته کارشناسان در میان است. «فرخ توکلی» کارشناس ژئودزی سازمان نقشهبرداری کشور به خبرگزاری «باشگاه خبرنگاران» گفت: «زمین لرزهای که در تهران و مناطق همجوارش رخ داد، دارای یک پیش لرزه با شدت آن ۲٫۹ ریشتر و عمق ۹ کیلومتر بوده است.
زلزله بعدی که رخ داد، شدت آن حدود ۵٫۱ با عمق ۷ کیلومتر بوده است. یک احتمالی که در این راستا میتوان در نظر گرفت فعال سازی و یا تحرکات قله آتشفشانی دماوند است. به علت آنکه منطقهای که در آن زلزله رخ داده است فاصله چندانی با کوه دماوند نداشته است. البته اتفاق رخ داده را میتوان ناشی از حرکت گسلهای سطح زمین نیز دانست… باتوجه به تجربهای که در آتشفشان قلههای دیگر وجود داشته، معمولا در زلزلههای مختلف عمق مواد مذاب با سطح قله کمتر میشود تا حادثه فعال سازی آتشفشان به طور قطع رخ دهد.»
* دلیل رد این گمانهزنی: معاون پژوهشی پژوهشگاه بینالمللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت: «این زلزله ارتباطی با فعالیت آتشفشانی ندارد چراکه گسل مشا که نزدیکترین گسل به این آتشفشان است، در طول تاریخ فعالیتهای خود را داشته است. نزدیکترین گسل به دماوند، گسل مشا است. از این رو احتمال میرود که گسل فعال مشا مسبب این زمین لرزه باشد.»
رئیس مرکز لرزه نگاری کشوری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز گفته: «با اطمینان میگویم که این زلزله مربوط به گسل مشا است و فعال شدن آتشفشان دماوند را تکذیب میکنیم. شرایط سنجش آتشفشان با زلزله کاملاً متفاوت است. بدین ترتیب با مشاهدات رئیس موسسه زلزله نگاری و همکارانمان، آتشفشان دماوند دلیل زلزله تهران نبوده است.»