ستاره‌های بد‌اقبال دوران گذار؛ بایگان، تسلیمی و...
روزنامه هفت صبح | از اولین ستاره‌های زن سینمای پس از انقلاب سوسن تسلیمی بود. نسل پیش از انقلاب همه رفته بودند. نه ستاره‌های دهه چهل مثل فروزان و ایرن و کتایون ریاحی و نه نوستاره‌های دهه پنجاه مثل نوری کسرایی و سپیده و فرشته جنابی و شورانگیز و مرجان. هیچ‌کدام از این‌ها اجازه کار نداشتند و با حکم‌هایی مثل مصادره اموال نیز روبه‌رو بودند. چهره‌هایی مثل شهره آغداشلو و فرزانه تاییدی و مری آپیک و البته فائقه آتشین هم دیگر جایی در سینما نداشتند.
بازمانده‌ها تنها پروانه معصومی بود و البته مهین شهابی و نادره و ثریا قاسمی و محبوبه بیات. عموما در نقش مادر و یا در بهترین حالت خواهر شوهر! مثلا در فیلم «بازجویی یک جنایت» بازیگران زن فیلم محبوبه بیات و مهری ودادیان هستند. بیات ۳۳ساله هیچ وقت در سینمای قبل از انقلاب به ستاره تبدیل نشد و ودادیان هم در آستانه ۵۰سالگی بود. در فیلم «نقطه ضعف» اصلا بازیگر زن وجود ندارد. در «گل‌های داوودی» پروانه معصومی بازی کرد که ۴۱ساله بود.
اما به هرحال سینمای دهه شصت ایران چهارستاره برای خود پیدا کرده بود. این را بگویم که فاطمه معتمد آریا در دهه شصت ظاهر شد اما درخشش دیرپایش از دهه هفتاد آغاز شد و یا ماهایا پتروسیان و بیتا فرهی. چهار بازیگری که اینجا اشاره داریم ستاره‌های دوران آغاز هستند. دوران گذار از یک سینمای پاستورال به سینمایی با خصوصیات عامه پسند بیشتر و جلوه‌های بصری افزون‌تر.
* یک: سوسن تسلیمی در سن ۳۱ و ۳۲سالگی و در سال‌های ۵۹ و ۶۰ در دو فیلم خوب از بهرام بیضایی ظاهر شد و درخشش ویژه‌ای هم داشت. یک بازیگر فنی و قدرتمند با آرایه‌های خاص زنانه. اما این دو فیلم راهی به اکران عمومی‌نیافتند. در «چریکه تارا» مسئله حجاب بود و در «مرگ یزدگرد» حجاب به اضافه سوژه. سوسن تسلیمی‌که همسر داریوش فرهنگ بود، در ابتدای دهه شصت با دو سریال برای انتخاب روبه‌رو شد.
در سلطان و شبان که همسرش کارگردان آن بود در کنار مهدی هاشمی و گلاب آدینه و در سربداران که محمدعلی نجفی بر مبنای فیلمنامه کیهان رهگذار آن را می‌ساخت. تم کمدی سلطان و شبان موجب شد تا سوسن تسلیمی‌جذب پروژه جاه‌طلبانه سربداران شود. در نقش فاطمه زنی مقتدر که دل به شیخ حسن جوری می‌بازد. هرچند بخش‌هایی از نقش او گرفتار سانسور شد اما مخاطب عام به خوبی او را شناخت. او سپس در سال ۱۳۶۴ در فیلم «مادیان» در نقشی سخت و به عنوان یک مادری ظاهر شد که شاهد شوهردار شدن دخترک نوجوانش است. تسلیمی‌در این دوران تنها ۳۵سال داشت.
در همین سال سومین تجربه سینمایی‌اش با بهرام بیضایی را پشت سر می‌گذارد در فیلم «باشو غریبه کوچک» که داستانش توسط خود تسلیمی‌پیشنهاد می‌شود. در این دوران او با بیضایی صمیمی است. «باشو غریبه کوچک» را بسیاری بهترین بازی تسلیمی می‌دانند اما فیلم با بدسلیقگی پنج‌سال در محاق توقیف ماند. در سال ۶۵ سوسن تسلیمی‌که در آستانه جدایی از همسرش داریوش فرهنگ قرار داشت در دو کار پیاپی با او همکار می‌شود. در فیلم «طلسم» ساخته فرهنگ بازی می‌کند و در فیلم «شاید وقتی دیگر» که چهارمین همکاری او با بیضایی بود با داریوش فرهنگ همبازی می‌شود.
تسلیمی در سال ۱۳۶۶ و در سن ۳۸ سالگی از ایران مهاجرت می‌کند و به سوئد می‌رود و به عنوان بازیگر تئاتر و سینما به کار ادامه می‌دهد که موفقیت بین‌المللی چندانی به عنوان یک هنرمند پیدا نمی‌کند و هنوز شهرتش برپایه آثاری است که در سال‌های ۵۸ تا ۶۵ در ایران کارکرده است. سوسن تسلیمی۷۱ ساله که گرایشات تند ضد حاکمیت ایران دارد، نوروز امسال یکی از مهمانان برنامه شبکه‌های ماهواره‌ای خارج از کشور بود.
* دو: در سریال سربداران در یک قسمت یک شاهزاده خانم ترک بر تصویر ظاهر می‌شود که شاید نوعی ناپرهیزی برای تلویزیون محسوب می‌شد. او افسانه بایگان بود. در سال ۱۳۵۵ او به عنوان نفر دوم دختر شایسته ایران انتخاب شده بود و بعد هم ازدواج کرده بود و به لندن رفته بود و در بازگشت به ایران فرصت بازی در این سریال را پیدا کرده بود. افسانه بایگان بلافاصله مورد توجه بخش خاموش سینمای تجاری ایران قرار گرفت و می‌رفت تا قامت یک ستاره محبوب را به خود بگیرد.
او جوان بود و چهره‌‌ای موزون داشت. او از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۱ در ۲۲ فیلم سینمایی بازی می‌کند. مثلادر سال ۶۵ در پنج‌فیلم ظاهر می‌شود و در سال ۱۳۷۱ در هفت‌فیلم! برای یک زن جوان این یک موقعیت ویژه بود. اما در میان این ۲۲فیلم فقط یک فیلم متوسط وجود داشت و بقیه هیچ! فیلم «دو فیلم با یک بلیت» ساخته داریوش فرهنگ و چند فیلم دیگر مثل «حریم مهرورزی». او یک فیلم بسیار پرفروش را هم تجربه می‌کند یعنی «بگذار زندگی کنم».
در این سال‌ها معاونت ارزشیابی وزارت ارشاد به شدت باتبدیل شدن افسانه بایگان به یک ستاره سینمایی مخالفت می‌کند. شرایط او در دهه شصت بسیار شبیه شرایط مهناز افشار در اواخر دهه هفتاد است اما افشار شانس آورد که در دوره او سختگیری‌هایی که بایگان تحمل کرد وجود نداشت! بایگان بعدها و در دهه هشتاد چند فیلم قابل قبول در کارنامه‌اش پدید می‌آورد. مثل خواهران غریب، کنعان، کافه ستاره و…بایگان در حال حاضر ۶۳ ساله است و مدت‌هاست که با یکی از تهیه کننده‌های مشهور سینمای ایران ازدواج کرده است.
* سه: فریماه فرجامی متولد تهران بود و اگر انقلاب رخ نمی‌داد احتمالا در سینمای قبل از انقلاب چهره می‌شد. اگر سوسن تسلیمی با سینمای بهرام بیضایی اوج گرفت فریماه فرجامی بازیگر اختصاصی سینمای کیمیایی بود و در سه فیلم «خط قرمز»، «تیغ و ابریشم» و «سرب» درخشید. بازی او به‌خصوص در فیلم «سرب» جالب بود. او بین فیلم توقیف شده «خط قرمز» در سال ۱۳۶۰ تا فیلم «تیغ و ابریشم» در سال ۱۳۶۵ پنج سال در هیچ فیلمی ظاهر نشد.
در سال ۶۵ نقش کوتاهی در فیلم «اجاره‌نشین‌ها» دارد و در سال ۱۳۶۸ با «مادر» و سال ۱۳۶۹ در «پرده آخر» و در سال ۱۳۷۰ با فیلم «نرگس» به اوج دوران فعالیت حرفه‌ای خود صعود می‌کند. بازیگر بی‌رقیب آن سال‌ها. این اوج را فرجامی درآستانه ۴۰سالگی تجربه می‌کند و سپس آرام آرام افولش آغاز می‌شود. در طول دهه هفتاد تنها در پنج‌فیلم دیگر ظاهر می‌شود که هیچ‌کدام فیلم مهمی نبودند و فرجامی سپس وارد دوران تاریکی شد…
* چهار: گلچهره سجادیه دیر وارد عرصه سینما شد. او در دهه پنجاه بازیگر حرفه‌ای تئاتر بود و یک تجربه سینمایی را هم در سال۱۳۵۶ در فیلم «کلاغ» بهرام بیضایی تجربه کرده بود. اما حضورش در سینما به «سفر صفر» ساخته ابوالحسن داوودی در سال ۱۳۶۵ بر می‌گردد. وقتی که سجادیه ۳۲ساله بود. بعد از بازی دلپذیرش در فیلم «ایستگاه» روبه‌روی پرویز پورحسینی، به بازیگر اختصاصی سینمای مسعود کیمیایی بدل شد و جای فریماه فرجامی را گرفت. در سه فیلم پیاپی «دندان مار»، «گروهبان» و «ردپای گرگ». در «ردپای گرگ» او ۳۷ساله است و در اوج دوران خود قرار دارد. او به شدت مواظب بود که در آثار تجاری ظاهر نشود و دهه هفتاد فقط در چند فیلم بازی کرد که فیلم‌های خوب و فاخری مثل «سرزمین خورشید» و «هیوا» را نیز شامل می‌شد.
