رابطه عشق و نفرت میان ما و آسپیرین
روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی | آسپیرین قرص کوچک، سفید‌رنگ و آشنایی است که تا الان نه‌تنها انواع و اقسام کاربری‌ها را درباره‌اش شنیده‌ایم بلکه هر‌چند‌وقت یک‌بار هم خبرهای ضد‌و‌نقیضی از اثربخشی و عوارضش به گوشمان می‌خورد، یک‌بار چنان از فواید خارق‌العاده‌اش گفته می‌شود که پزشکان شروع به توصیه آن برای تمام افراد بالای ۵۰ ساله می‌کنند و یک‌بار دیگر محققان خطرات مصرفش را یادآوری می‌کنند.
قبل از اینکه وارد بررسی نتیجه تازه‌ترین تحقیقاتی که درباره آسپیرین منتشر شده، بشویم بد نیست بدانید که این قرص بر‌اساس آمارنامه ۱۲ماهه سال ۱۳۹۴ سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، با فروش تقریبی یک میلیارد و سیصد‌و‌سی میلیون عدد در سال پرمصرف‌ترین داروی ایران بوده است، برای همین هم هر خبری درباره این قرص چندکاره اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.
ارتباط آسپیرین با نارسایی قلبی
یکی از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین مصارف آسپیرین در تمام سال‌هایی که از عرضه‌اش به‌عنوان یک داروی مدرن می‌گذرد، جلوگیری از عود مجدد نارسایی‌های قلبی بوده است، برای همین هم وقتی دو روز پیش محققان دانشگاه فرایبورگ آلمان ارتباط مصرف این دارو را با افزایش خطر نارسایی قلبی منتشر کردند، سر‌و‌صدای زیادی راه افتاد و توجه بسیاری به نتایج تحقیقات آنها جلب شد.
به گفته آنها مصرف آسپیرین با افزایش ۲۶درصدی، خطر ابتلا به نارسایی قلبی در افرادی که حداقل یک عامل خطر ابتلا به این بیماری را دارند، همراه است. در همه‌گیرشناسی، عامل خطر یا ریسک‌فاکتور به هر عاملی گفته می‌شود که ریسک ابتلا به بیماری یا عفونت را افزایش دهد. از عوامل خطر این بیماری می‌توان به سیگار کشیدن، چاقی، فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی اشاره کرد؛ یعنی در واقع آسپیرین می‌تواند برای این دسته از افراد خطر بروز نارسایی قلبی را بالا ببرد.
دکتر بلریم موجاج (Blerim Mujaj) نویسنده این مطالعه از دانشگاه فرایبورگ آلمان گفته: «این اولین مطالعه‌ای است که نشان می‌دهد در میان افرادی که حداقل یک عامل خطر برای ابتلا به نارسایی قلبی دارند، افرادی که آسپیرین مصرف می‌کنند نسبت به افرادی‌که از این دارو استفاده نمی‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
نارسایی قلبی زمانی رخ می‌دهد که قلب قادر به پمپاژ کافی نیست و نمی‌تواند جریان خون کافی را به اعضای بدن برساند. علائم و نشانه‌های این بیماری مواردی از قبیل تنگی‌نفس، خستگی مفرط و ورم ساق پا است. تنگی نفس معمولا با ورزش، هنگام دراز کشیدن و هنگام خواب بدتر می‌شود. برای افراد مبتلا اغلب محدودیتی برای ورزش کردن وجود دارد، حتی اگر به‌خوبی هم درمان شوند.»
گویا محققان آلمانی برای بررسی این موضوع به تجزیه و تحلیل داده‌های ۳۰ هزار و ۸۲۷ فرد در معرض خطر ابتلا به نارسایی قلبی پرداختند و شرکت‌کنندگان ۴۰سال به بالا بودند.در این مطالعه شرکت‌کنندگان به دو دسته تقسیم شدند؛ گروهی که آسپیرین مصرف می‌کردند و گروهی که آسپیرین مصرف نمی‌کردند. میانگین سنی شرکت‌کنندگان ۶۷ سال و ۳۴درصد از آنها هم زن بودند. در ابتدا مطالعه در مجموع ۷۶۹۸ شرکت‌کننده (۲۵درصد) آسپیرین مصرف می‌کردند.
در طول ۵.۳ سال پیگیری این آزمایش، محققان فهمیدند ۱۳۳۰ شرکت‌کننده دچار نارسایی قلبی شده‌اند و در ادامه محققان ارتباط بین مصرف آسپیرین و نارسایی قلبی با جنسیت، سن، شاخص توده بدن، سیگار کشیدن، مصرف الکل، فشار خون، ضربان قلب، کلسترول خون، کراتینین، فشار خون بالا، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی و درمان با برخی داروها را ارزیابی کردند.
در نهایت فهمیدند که مصرف آسپیرین به‌طور مستقل با افزایش خطر ۲۶درصدی ابتلا به نارسایی قلبی مرتبط است و در گزارششان هم آوردند که در کل مشاهدات ما نشان می‌دهد که آسپیرین باید در افرادی که نارسایی قلبی دارند یا دارای عوامل خطر برای ابتلا به این بیماری هستند با احتیاط تجویز شود.
بیماران قلبی چه کنند؟
این پژوهش در حالی منتشر شده که همین یک سال پیش سازمان غذا و داروی آمریکا مجددا روی اهمیت مصرف قرص آسپیرین برای بیمارانی که مشکلات قلبی و عروقی دارند، تاکید کرد و مجله لنست هم در گزارشی نوشت: «برای کسانی که در معرض خطرات بیشتر مشکلات قلبی و عروقی در آینده می‌باشند، از جمله کسانی که دچار حمله قلبی یا سکته مغزی در گذشته شده‌اند، آسپیرین به‌صورت روتین برای کاهش عود مجدد توصیه می‌شود. برای هر کس دیگری، تجویزها متفاوت خواهد بود.
برخی از کارشناسان مصرف قرص آسپیرین با دُز پایین را برای همه افراد بالای ۵۰سال توصیه می‌کنند. دستورالعمل‌های دیگر برای سایر افراد، بر‌اساس سن و عوامل خطر‌ساز قلبی عروقی، که پیش‌بینی وقوع حمله قلبی یا سکته را در ۱۰ سال آینده شامل می‌شود، محافظه‌کارانه‌تر خواهد بود.» اصلا برای همین هم انتشار نتایج تحقیقات اخیر باعث سردرگمی بیماران قلبی عروقی شده است.
دکتر محمد نجفی، فوق‌تخصص قلب و عروق در مورد این ابهام به هفت‌صبح می‌گوید: «سال‌هاست که ما برای افراد بالای ۵۰ سالی که بیشتر از ۱۰درصد احتمال حمله قلبی و عروقی دارند، آسپیرین توصیه می‌کنیم، آن‌هم به‌صورت هر روز یک دُز ۸۰میلی‌گرمی چرا که تاثیر این دارو روی برطرف شدن لخته‌های خونی بلقوه ثابت شده است. حالا ممکن است یک تحقیقی در جایی انجام شده باشد اما این به‌معنی اعمال تغییرات ناگهانی در پروتکل‌های درمانی نیست، برای اینکه یک دارو در پروتکل‌های درمانی قرار بگیرد یا از این پروتکل‌ها خارج شود یا به‌کلی مصرفش در فلان مورد منع شود، نیاز به تحقیقات بیشتری است.»
او در جواب اینکه اصلا چرا آسپیرین تا این اندازه با انواع تناقض‌های تحقیقاتی گره خورده، می‌گوید: «دارویی که بیشترین مصرف را در کل جهان دارد، طبیعتا در معرض تحقیقات زیادی قرار می‌گیرد. اتفاقا این نشان می‌دهد که ما نباید حتی آسپیرین را هم سر خود مصرف کنیم و حتما پزشک باید روی وضعیت ما نظارت داشته باشد، مثلا همین دارو چند سال پیش برای کسانی که دیابت دارند منع مصرف گرفت و اعلام شد کسانی که دیابت دارند و تحت درمان با داروهای تنظیم‌کننده قند خون هستند، باید از داروهای جایگزین استفاده کنند. بنابراین مهم‌ترین نکته این است که داروها تحت نظر پزشک مصرف شوند تا شرایط فرد دائم پایش شود.»
دعوای قدیمی
این اولین‌بار نیست که بر سر آسپیرین بین پزشکان بحث در می‌گیرد، در حالی‌که آسپیرین به‌عنوان یک داروی ضدالتهابی برای بعضی از التهاب‌ها تجویز می‌شود، حدود ۱۰سال پیش با منع مصرف برای التهاب‌های گوارشی مواجه و اعلام شد که این دارو می‌تواند برای کسانی که به زخم‌های گوارشی مبتلا هستند یا به دلایلی مستعد ابتلا به این زخم‌ها هستند، خطرناک باشد و برای این دسته از بیماران باید داروی جداگانه‌ای تجویز شود.
سال‌ها پیش هم آسپیرین برای بچه‌ها ممنوع شد و مدتی بعد دارویی با دُز بسیار پایین به‌نام آسپیرین بچه تولید شد که بیشتر از اینکه پزشکان ریسک کنند و آن را برای بچه‌ها تجویز کنند برای بیمارانی توصیه می‌کردند که بنابه دلایلی باید آسپیرین را با دُز پایین مصرف می‌کردند. در این بین چندباری هم اعلام شد که بهتر است آسپیرین به‌عنوان داروی مسکن استفاده نشود و پزشکان از بقیه کاربردهای آن استفاده کنند اما دوباره تحقیقاتی انجام شد و نشان داد که این دارو نسبت به بسیاری از مسکن‌ها اثربخشی بیشتر و عوارض کمتری دارد.
یک‌بار هم اعلام شد که بهتر است آسپیرین همراه با مکمل‌هایی مثل ویتامین سی مصرف شود و بعد دوباره اعلام شد که شاید بهتر باشد در این زمینه محتاط‌تر عمل کرد، چون ممکن است مکمل‌های این‌چنینی عوارض آسپیرین را بالا ببرند اما هنوز هم برای خیلی‌ها آسپیرین با ویتامین سی یا کلسیم تجویز می‌شود.
آسپیرین همه‌کاره
شما هم ممکن است با خواندن این گزارش دو سوال برایتان به‌وجود بیاید؛ یکی اینکه چطور ممکن است یک دارو تا این اندازه دامن مصرف بزرگی داشته باشد و دوم اینکه چرا اصلا دارویی با این‌همه جنجال تا این اندازه پرمصرف است. جواب هردوی این سوال‌ها به عجیب بودن خاصیت دارویی آسپیرین بر‌می‌گردد و البته قدمتی که ماده موثره آن به‌عنوان یک دارو در تاریخ پزشکی جهان دارد. ماده موثره‌ای که استیل‌سالیسیلیک اسید نام دارد و نوعی داروی ضدالتهابی غیر‌استروئیدی محسوب می‌شود که نه‌تنها تسکین‌دهنده است، بلکه خاصیت تب‌بری، ضد‌لختگی خون، ورم مفاصل و… هم برای آن ثابت شده.
در گیر‌و‌دار همه‌گیری کرونا هم نشریه علمی ساینس دیلی از تحقیقی پرده برداشت که آسپیرین علاوه بر اثرات ضدالتهابی شناخته شده، می‌تواند پاسخ‌های ایمنی ذاتی و تطبیقی بدن را هم تعدیل کند و به سیستم ایمنی بدن انسان کمک کند که با برخی از عفونت‌های ویروسی مقابله کند. محققان با در نظر گرفتن این اطلاعات فرض کردند که درمان قبل از ابتلا به عفونت با دُز پایین آسپیرین (۷۵ میلی‌گرم) ممکن است تأثیر مفیدی بر عدم ابتلا به کووید۱۹ و طول مدت بیماری داشته باشد.
آسپیرین یکی از پر‌طرفدارترین داروها در دنیاست. سالانه ۵۰ میلیارد قرص آسپیرین در جهان مصرف می‌شود. در بریتانیا از دید آمار، هر فرد سالانه ۷۰ قرص آن را جدا یا همراه با مسکن‌های دیگر، کافئین یا ویتامین سی مصرف می‌کند. پیشینه استفاده از ترکیبات دارویی حاوی سالیسیلیک‌اسید به دوران باستان بر‌می‌گردد. بیش از ۳۵۰۰ سال پیش بشر این پودر را می‌شناخت.
در سال ۱۸۰۰ یک باستان‌شناس آلمانی که در مصر تحقیق می‌کرد، با ترجمه یکی از پاپیروس‌های مصری متوجه شد که بیش از ۸۷۷ نوع مواد دارویی برای مصارف مختلف در مصر باستان شناخته شده بود که یکی از آنها سالیسیلیک‌اسید بود که برای برطرف کردن درد از آن استفاده می‌شد. در نوشته‌های دیگری که در یونان به دست آمده است هم مشخص شد که بشر حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد از شیره پوست درخت بید برای درمان تب و درد استفاده می‌کرده است.
همچنین آنها هنگام زایمان زنان از این ماده برای کاهش درد استفاده می‌کردند. ابوعلی سینا و زکریای رازی هم در دوران خود عصاره پوست درخت بید را برای تخفیف دردها به بیماران تجویز می‌کردند. امروزه مشخص شده که ماده موجود در این شیره اسید‌سالیسیلیک است. در سال ۱۷۶۳ یک کشیش انگلیسی به‌نام ادوارد استون مقاله‌ای در جلسه سلطنتی انگلستان ارائه داد که در آن استفاده از برگ درخت بید را حتی در درمان مالاریا نیز مؤثر معرفی کرده بود.
۱۰۰ سال بعد یک پزشک اسکاتلندی با همین ترکیب توانست عوارض ناشی از رماتیسم را به‌طرز معجزه‌آسایی کاهش دهد. بعدها چارلز فردریگ گرهارت در سال ۱۸۵۹ موفق به تهیه استیل سالیسیلیک‌اسید ناخالص شد؛ و در ماه مارس ۱۸۹۹ شرکت بایر محصول خود به‌نام آسپیرین را به ثبت رساند.
