در‌حاشیه تعطیلی کلاس درس چهار مرجع تقلید
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | چهارمین مرجع تقلید شاخص حوزه علمیه قم نیز، درس خود را تعطیل کرد. به این بهانه، ۱۳نکته درباره مراجع قبلی، فعلی و آینده برایتان نوشتیم.
*یک: سایت خبری انتخاب این هفته خبر داد که درس آیت‌الله مکارم شیرازی نیز در قم تعطیل شده است و به این ترتیب «تعداد مراجعی که جلسه درسشان به‌دلیل کهولت سن یا بیماری تعطیل می‌شود، به چهارنفر رسیده است.»
* دو: خبر تعطیلی درس آیت‌الله مکارم در روز ۱۵مهرماه و هشت صفر اعلام شده اما متن پیامکی که از زبان آیت‌الله مکارم ارسال و خبری شده، دست کم مربوط به سه‌هفته قبل از آن است: «و اما بعد، وعده داده بودیم که امروز یعنی روز چهاردهم ماه محرم درس را شروع کنیم و حتی مطالب را هم آماده کرده بودم اما ضعف مانع شد. امیدوارم در آینده نزدیک به لطف خدا و دعای دوستان قوت و قدرت حاصل شود و بتوانیم با اطلاع قبلی درس را شروع کنیم. انشاءالله خواهید بخشید. ناصر مکارم شیرازی.»
* سه: خبر کسالت آیت‌الله مکارم البته در اوایل مهرماه به‌طور گسترده منتشر شد اما دفتر ایشان، اعلام کردند که بیماری آیت‌الله مکارم، «سرماخوردگی و تب ویروسی و عفونی» بوده است. با این‌حال شایعات همچنان ادامه دارد تا جایی که سایت صراط‌نیوز به نقل از یک حساب کاربری در توئیتر، مدعی بیماری «سخت و لاعلاج و ناشناخته» ایشان شده است.
* چهار: به‌هر‌حال در حال حاضر، آیت‌الله صافی گلپایگانی که مسن‌ترین مرجع تقلید فعلی است، چندسال است به دلیل کهولت سن، درس عمومی ندارند. آیت‌الله وحید خراسانی که درسشان در مسجد اعظم، همیشه طرفداران زیادی داشته است، در سال تحصیلی جدید نیز مانند سال قبل، درس عمومی ندارند. آیت‌الله شبیری زنجانی هم که تا اردیبهشت امسال که سال تحصیلی گذشته محسوب می‌شود، درسشان برقرار بود، هنوز درس خود را شروع نکرده‌اند و از قرار معلوم ایشان هم به دلیل سن بالا، درس عمومی ندارند و برخی روزها گعده(نشست) علمی در دفترشان برگزار می‌شود. و از بین مراجع فعلی در قم، آیات جوادی آملی، سبحانی و صانعی هستند که کرسی درس خارج فقهشان برپاست و طلاب می‌توانند پای درس این اساتید بنشینند.
* پنج: مرجعیت شیعه تا سال ۱۳۷۳ در دست افراد معدودی بود که به قول معروف حوزوی، مرجعیت عام داشتند. مثلا از ابتدای انقلاب تا همان سال ۱۳۷۳ مرجعیت به طور مشخص در قم به طور عمده در دست امام خمینی و آیات گلپایگانی و اراکی و در قم به دست آیت‌الله خویی بود اما بعد از درگذشت این چهار مرجع تقلید بزرگ ظرف پنج‌سال(از ۶۸ تا ۷۳)، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، فهرست هفت‌نفره‌ای را معرفی کرد تا مردم از آنها تقلید کنند.
* شش: با این‌حال در حال حاضر و پس از گذشت ۲۵سال از اعلام فهرست هفت‌نفره جامعه مدرسین، حضرات آیات تبریزی(متوفی ۱۳۸۵)، فاضل لنکرانی(متوفی ۱۳۸۶) و بهجت(متوفی ۱۳۸۸) از دنیا رفته‌اند(البته مراجع تقلیدی هم هستند که مقلدان زیادی داشتند و در فهرست جامعه مدرسین نبودند و حال درگذشته‌اند. به طور مشخص آیات منتظری و موسوی اردبیلی). بر اثر این رویدادها، سایت رسمی جامعه مدرسین، نام آیات صافی گلپایگانی و سیستانی را به فهرست مراجع مورد تأیید خود افزوده است.
* هفت: اما اغلب مراجع تقلید کنونی سن بسیار بالایی دارند و همین موضوع مانعی جدی برای فعالیت مستمر آنها در زمینه حوزوی است. چهار مرجع تقلیدی که در حال حاضر، درس خود را تعطیل کردند، همگی بالای ۹۰سال سن دارند: آیت‌الله صافی گلپایگانی متولد ۱۲۹۷ و در آستانه ۱۰۱ سالگی هستند. آیت‌الله وحید خراسانی متولد ۱۲۹۹ هستند و ۹۹سال دارند. آیت‌الله مکارم متولد سال ۱۳۰۵ هستند و ۹۳سال دارند و آیت‌الله شبیری زنجانی، متولد سال ۱۳۰۶ هستند و ۹۲سال دارند.
* هشت: در میان مراجع تقلید قم(یا به طور کلی ایران) که در حال حاضر درس دایر دارند، مسن‌ترین فرد، آیت‌الله سبحانی است که متولد سال ۱۳۰۸ است و ۹۰سال دارد و آیت‌الله جوادی آملی که متولد ۱۳۱۲ است و ۸۶سال سن دارد. آیت‌الله شیخ یوسف صانعی نیز متولد سال ۱۳۱۶ هستند و ۸۲سال سن دارند و آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، رهبر انقلاب نیز، متولد سال ۱۳۱۸ هستند و در حال حاضر ۸۰سال سن دارند و کمترین سن را در میان مراجع شاخص فعلی حوزه قم دارند.
* ۹: در حوزه نجف هم البته اوضاع همین طور است. نجف در حال حاضر، چهار مرجع تقلید شاخص دارد: آیت‌الله سیدعلی سیستانی(۸۹سال)، آیت‌الله شیخ اسحق فیاض(۸۹ساله)، سیدمحمد سعید حکیم(۸۵ساله) و شیخ بشیر نجفی(۷۸ساله).
۱۰: همین موضوع باعث شده که در سال‌های اخیر برخی از منابع حوزوی، اقدام به گمانه‌زنی درخصوص مراجع بعدی در حوزه نجف و قم کنند. به طور مثال، نشریه تقریرات، در شماره ششم خود، به قلم علی‌اشرف فتحی، یکی از روزنامه‌نگاران برجسته حوزوی کشور، به بررسی گزینه‌های بعدی مرجعیت پرداخته و نوشته: «در میان علمای حوزه نجف، آیات شیخ محمدباقر ایروانی، سیدمحمدرضا سیستانی(فرزند آیت‌الله سیستانی)، شیخ حسن جواهری، شیخ هادی آل‌راضی، سیدحسین حکیم و شیخ محمد سند، به‌عنوان علمای قریب‌المرجعیت محسوب می‌شوند.»
* ۱۱: به عقیده این نویسنده در حوزه قم نیز آیات سیدعلی محقق داماد(فرزند آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد و نوه شیخ عبدالکریم حائری یزدی، موسس حوزه علمیه قم)، شیخ علی کریمی جهرمی، سیدمحمدجواد علوی بروجردی(نوه آیت‌الله بروجردی)، سید‌علی‌اصغر میلانی(نوه آیت‌الله میلانی از مراجع تقلید ساکن نجف)، سید‌احمد مددی، محمدتقی شهیدی زنجانی، شیخ صادق لاریجانی(رئیس سابق قوه قضائیه و فرزند آیت‌الله میرزا‌هاشم آملی)، شیخ مهدی شب‌زنده‌دار(یکی از اعضای شورای نگهبان)، شیخ مهدی گنجعلی(گنجی)، سیدمنیر خباز، شیخ ابوالقاسم علیدوست، علی‌اکبر سیفی مازندرانی، شیخ محسن وحید خراسانی(فرزند آیت‌الله وحید خراسانی)، سید محمدجواد شبیری زنجانی(فرزند آیت‌الله شبیری زنجانی)، سیدحسن خمینی(نوه امام خمینی (ره)) و شیخ جواد فاضل لنکرانی(فرزند آیت‌الله فاضل لنکرانی) در شرف مرجعیت هستند.
* ۱۲: البته هستند کسانی که مخالف تعدد مرجعیت و حتی مرجعیت برخی از این افرادی که در بالا ذکر کردیم هستند مثلا سخنان اخیر آیت‌الله یزدی در نقد مرجعیت آیت‌الله علوی بروجردی، نوه آیت‌الله العظمی بروجردی را بخوانید: «بعضی اگر یک‌روزی رسما اعلام مرجعیت کنند، اگر زنده باشم، رسماً جلویش را می‌گیرم و اعلام رسمی هم می‌کنم؛ واقعا در حوزه چه کسی باید با این مسئله برخورد کند؟! نوه مرجع بودن که دلیل شرعی برای مرجعیت نیست؛ کسی نگفته هرجا فلانی نوه مرجع شد، می‌تواند مرجع باشد… اگر کسی توان علمی او محرز نشود و وارد این عرصه شود، مجبور می‌شوم رسما اعلام کنم که ایشان حق ادعای مرجعیت ندارند؛ چون هیچ جایی توان علمی او را تایید نمی‌کند. مگر می‌شود هر روز یک‌نفر ادعای مرجعیت کند.
اگر چنین فردی تابلو هم بزند، تابلویش را پایین می‌آوریم؛ هیچ تعارفی هم نداریم، چون مرجعیت نمی‌تواند بازیچه باشد. چهار،پنج مرجع داریم که از طرق شرعی مرجع شده‌اند؛ کافی هستند. همه که نباید فقیه و مرجع بشوند… صیانت از مرجعیت باید رعایت شود، کمیسیون صیانت از مرجعیت مصوب جامعه مدرسین و مورد تایید پنج‌مرجع است که یکی از آنها مقام معظم رهبری است و حتی مراجع اخیر هم که فوت شدند، در آن زمان تایید کردند لذا پنج‌مرجع تایید کرده‌اند و هفت، هشت عضو هم دارد… متاسفانه گرایش به عناوین، ظواهر و القاب[در حوزه] زیاد شده است؛ بعضی ضوابط حوزوی بزرگان زیر پا گذاشته شده است.»
* ۱۳: با این‌حال واکنش‌ها به سخنان آیت‌الله یزدی و نیز وفات برخی از مراجع و کهولت سن برخی دیگر به این معنا است که خواه ناخواه، نهاد مرجعیت در قم، در چندسال آینده دستخوش تغییراتی خواهد شد و بعید نیست همراه با جو کنونی در زمینه جوانگرایی، شاهد ظهور و بروز برخی از مراجع جوان در این حوزه نیز باشیم.
