درباره محمدرضا حکیمی دانشمند بزرگ دینی که شنبه درگذشت
روزنامه هفت صبح | این تصویری است که از ورودی خانه ساده استاد محمدرضا حکیمی از بزرگ ترین دانشمندان اسلامی مخابره شده است . روز گذشته استاد محمدرضا حکیمی، عالم بزرگ دینی از دنیا رفت. مردی که از گرفتن جایزه فارابی در سال ۱۳۸۸ خودداری کرد و سال ۱۳۹۱ به فیدل کاسترو نامه نوشت.
مرگ، نعمت است
حکیمی در ماه‌های گذشته چند مرتبه به علت بیماری کرونا بستری شده و تحت مراقبت بود. او بعد از بهبود از بیماری به خانه بازگشت اما ساعت ۲۲ آخرین شب مرداد ۱۴۰۰ به علت ایست قلبی در بیمارستان دیده از جهان فرو بست. دکتر حمیدرضا قادری یکی از پزشکان اولیه او در ماه خرداد بود. او می‌گوید: «روز اولی که ایشان مریض احوال شدند همراهانشان تماس گرفتند و گفتند که کسالتی دارند. سپس از من مشورت خواستند و تشخیص دادم که کرونا دارند.
کارهای تشخیصی ایشان را در هفته اول انجام دادم و بعد در بیمارستان خاتم‌الانبیا تهران بستری شدند. ولی سن ایشان بالا بود و از عوارض کرونا ممکن است که بیماری‌های دیگرشان عود کرده باشد که منجر به مرگ ایشان شده باشد. آن زمان ایشان دوست نداشتند بیمارستان باشند و می‌خواستند که زودتر ترخیص شوند. در گفت‌و‌گویی که با استاد داشتم گلایه می‌کردند که «چرا اطرافیان من نگران هستند و زمانی که مرگ از راه برسد، نعمت است.»
و یک روایت دیگر: هفتم تیرماه سال جاری بود که خبری از بستری شدن محمدرضا حکیمی، اندیشمند دینی و نویسنده در بیمارستان رسید. به گفته مرتضی کیا، مدیر دبیرستان تخصصی علوم انسانی شرف‌الدین و از نزدیکان او، در آن زمان دو هفته بود که حکیمی دُز دوم واکسن کرونا را دریافت کرده و دچار علائم ضعف، خستگی و بی‌حالی شده بود و از این رو تیم پزشکی تشخیص داد تا او در بیمارستان بستری شود.
چند روز بعد، محمدرضا حکیمی در حالی به خانه بازگشت که تست کرونای او مثبت شده بود، اما کیا دراین‌باره گفته بود که او در روز دهم تیرماه آخرین دُز داروهایی را که باید دریافت می‌کرد، دریافت کرد و چون با توجه به سن و سالش، بیشتر از این ماندن در بیمارستان به صلاح نبود، بنابراین تیم پزشکی تشخیص داد تا مرخص شود و برای ادامه دریافت یک‌سری داروها و درمان‌های تکمیلی که می‌توانست در منزل هم انجام شود، به منزل منتقل شود.
اما پس از گذشت مدتی، او در روز ۲۷ تیرماه، درحالی که چند روزی می‌شد در غم برادرش، حجت‌الاسلام والمسلمین علی حکیمی نشسته بود، مجددا در آی‌سی‌یو بستری شد. اما سرانجام دار فانی را وداع گفت.محمدرضا زائری در برنامه ۱۸۰درجه، خاطره‌ای از برگزاری مراسم رونمایی برای یکی از آثار استاد محمدرضا حکیمی تعریف می‌کند. او می‌گوید که وقتی حکیمی را برای برگزاری مراسمی جهت رونمایی از کتاب معرفی کرده، یک مسئول دولتی قبول نمی‌کند و می‌گوید که «حکیمی ضد‌انقلاب است». کمی پس از مرگ این استاد اسلام، یکی از کاربران فضای مجازی مطالب جالبی از زندگی حکیمی نقل کرد.
سهند ایرانمهر در کانال تلگرام خود نوشت: «در سال‌های واپسین عمر برخی انتقادهای او به مرور باعث شد که مورد کم‌لطفی قرار بگیرد». او عکسی از آیت‌الله خمینی و حکیمی در کنار هم منتشر کرده بود که در توضیح آن نوشته شده است: «سید‌احمد خمینی در مورد این عکس گفته: «این عکس تنها تصویرى است که امام به‌طور رسمى و براى عکس گرفتن کنار یک نفر ایستاده‌اند».حکیمی متولد ۱۳۱۴ در مشهد بود و بیست سال در این شهر دروس حوزوی را از سرگذراند و در سال ۱۳۴۸ از آیت‌الله آقا بزرگ تهرانی مجوز اجتهاد را به دست آورد.
بر اساس مستندات این کانال تلگرامی از‌جمله انتقادهای حکیمی، نادیده گرفتن سنت‌های فقه شیعه و ضرورت مسئولیت‌پذیری فقها بوده است. همچنین از دیگر موضوعاتی که در اواخر دهه هشتاد مورد انتقاد او قرار گرفت، دفن پیکر شهدا در دانشگاه‌ها بود که منجر به واکنش برخی از مسئولان شد. حکیمی سال ۱۳۸۸ در نامه‌ای که در وبگاه او هم منتشر شده بود، نوشت: «آیا خون این همه شهید، از زبان لحظات و تاریخ سخن نمی‌گوید؟ آیا به همین بسنده می‌کنند، که جنازه مطهر چند شهید را، در جاهایی که اصلا مناسب نیست دفن کنند. اگر راست می‌گویند، چند جنازه هم در بازار، در دستگاه قضایی، در کنار کاخ‌های اشراف، در دامنه‌های توچال- نه قله توچال- در میدان بار، در اتاق اصناف و… و در مجلس و در میان هیات مجریه (دولت) دفن نمایند.»
این دیدگاه‌ها در آن زمان به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفت و افراد زیادی سعی کردند با تفسیر ضدیت آرای او با نگاه آیت‌الله خمینی او را «ضد انقلاب» معرفی کنند. آیت‌الله خمینی با وجود انتقادی که به تفکیک فلسفه و عرفان از دین داشت احترام خاصی برای تفکیکیون قائل بود. تفکیکیون معتقد هستند که باید میان مفاهیم الهی و اندیشه‌های بشری تفکیک قائل شد. حکیمی نگاه انتقادی به فلسفه ملاصدرا، علوم غریبه و دانش‌های مرتبط با سیر و سلوک داشت. مرحوم حکیمی از علمای تفکیکی محسوب می شدند. تفکیکیون معتقد هستند که باید میان مفاهیم الهی و اندیشه‌های بشری تفکیک قائل شد. حکیمی نگاه انتقادی به فلسفه ملاصدرا، علوم غریبه و دانش‌های مرتبط با سیر و سلوک داشت.
امتناع از گرفتن جایزه فارابی
سال ۱۳۸۸ محمدرضا حکیمی از گرفتن جایزه فارابی خودداری کرد و در توضیح این تصمیم خود نوشت: «تا هنگامی که در جامعه ما فقر و محرومیت مرئی و نامرئی بیداد می‌کند، برگزاری چنین جشنواره‌هایی، از نظر اینجانب در اولویت نیست.» جایزه فارابی تا امروز به اساتید مختلفی در حوزه علوم انسانی مانند سید‌مصطفی محقق داماد، ایرج افشار، سید‌جواد طباطبایی، محمد‌امین قانعی و دیگران داده شده است.
نوشتن به زبان عربی برای فرار از سانسور
مهم‌ترین کتاب او الحیات است؛ یک دائره‌المعارف اسلامی دوازده جلدی که او با همکاری دو برادرش علی و محمد حکیمی به زبان عربی نوشته و ۶ جلد آن به فارسی ترجمه شده است. نوشتن این کتاب از سال ۱۳۵۳ شروع شده و محور آن عدالت و آزادگی فردی در اسلام است. برخی از افراد این کتاب را تحت‌تاثیر تفکر چپ در زمان نوشتن آن می‌دانند. به‌ویژه در مسائلی مانند فقر، مالکیت، بیکاری و کارگری هم به سوال‌هایی پاسخ داده و ارجاعاتی هم به کارل مارکس داشته است.
ماجرای نگارش آن هم اینطور بوده که محمد حکیمی (برادر مرحوم) پس از رهایی از زندان در دوره پهلوی، در سال ۱۳۵۳، با سردرگمی و یأس از فضای سیاسی، نامه‌ای به برادرش محمدرضا حکیمی نوشته و از او پرسیده که «چه باید کرد؟»، محمدرضا حکیمی هم در پاسخ، از قصد خود برای تالیف کتابی خبر داده است که پس از آن همکاری سه برادر (علی، محمد و محمدرضا) شروع می‌شود و تا سال ۱۳۶۵ ادامه می‌یابد. حالا اینکه چرا این کتاب را به زبان عربی می‌نویسند هم به این دلیل بوده که برادران قصد داشتند کتاب حساسیت حکومت پهلوی را جلب نکند و به چاپ برسد.
وصیت دکتر شریعتی و دوستی با ابتهاج
گفته می‌شود که دکتر علی شریعتی حکیمی را به‌عنوان ناظر کتاب‌های خود معرفی کرده و در آذر ۱۳۵۵ وصیت‌نامه‌اش نوشته بوده: «من همه اینها را که ثمره عمر من و عشق من است و تمام هستی‌ام و همه اندوخته‌ام و میراثم را با این وصیت شرعی یکجا به دست شما می‌سپارم و با آنها هر کاری که می‌خواهی بکن. سرپرستی و تربیت همه این عزیز‌تر از کودکانم را به تو می‌سپارم و تو را به خدا و خود در انتظار هرچه خدا بخواهد.»
علاوه بر این حکیمی رفاقت صمیمانه‌ای هم با دکتر دینانی، هوشنگ ابتهاج و بسیاری از شاعران داشته است. او همچنین سال ۱۳۸۱ نامه‌ای ۱۸ صفحه‌ای به رئیس‌جمهور وقت کوبا، فیدل کاسترو نوشته که به اشتراک‌هایشان در حوزه عدالتخواهی اشاره شده است.قرار است پیکر مرحوم محمدرضا حکیمی به مشهد (محل تولد حکیم در سال ۱۳۱۴) منتقل و امروز، دوم شهریور در جوار بارگاه امام رضا به خاک سپرده
خواهد شد.
