درباره لیقوان، پایتخت پنیر ایران
یکی از مکان‌های بی‌نظیر و تماشایی استان آذربایجان شرقی، روستای لیقوان است که همه آن را با پنیر معروفش می‌شناسند. این روستا از جمله روستاهای پلکانی آذربایجان شرقی است که در ۳۶ کیلومتری شهر تبریز قرار دارد. در استان آذربایجان شرقی، جاذبه‌های گردشگری بی‌شماری وجود دارد. از جمله دیدنی‌های این استان، روستاهای آن است که با معماری خاص خود به‌عنوان مقاصد گردشگری و پرطرفدار این منطقه مطرح هستند. روستاهای شگفت‌انگیزی چون «کندوان»، «حیله‌ور» و «لیقوان» از جمله آن‌هاست.این روستا در دره‌ای باصفا و در دامنه کوه سهند جای گرفته است و همواره تحت تأثیر اقلیم سردسیری سهند قرار دارد.
سراسر دره لیقوان تا سهند را گدازه‌های آتشفشانی پوشانده و آب‌وهوای آن در زمستان‌ها بسیار سرد و در تابستان‌ها معتدل و مطبوع و بی‌نظیر است. همین آب‌وهوای عالی، دامنه‌های زیبا و بکر و ارتفاعات سهند و همچنین مراتع، چمنزارها و گلزارهای زیبا موجب توجه به این منطقه شده و در آن امکاناتی برای بازی‌های زمستانی، کوهنوردی و ماهیگیری احداث شده است.در گذشته نام این روستا «وان» بوده است که به مرور زمان به «لوان» و بعدها به لیقوان تغییر کرده است. در زبان محلی مردمان این منطقه به لیقوان «لوان» یا «لیوان» گفته می‌شود و به معنی آب‌های گرمی است که از دامنه سهند و از آثار آتشفشانی جاری می‌شوند.
*** لیقوان، دره بهشت
لیقوان، روستایی تاریخی با معماری پلکانی است که به خاطر داشتن طبیعت زیبا و چشم‌نواز و آب‌وهوای دلپذیر، لقب دره بهشت را به خود گرفته است. از دلایلی که لیقوان به‌صورت پلکانی شکل گرفته است، اهمیت زمین‌های کشاورزی است بنابراین خانه‌ها را روی صخره‌ها ساخته‌اند. معروفیت این روستا بیشتر به‌دلیل داشتن یکی از پنیرهای خوشمزه ایران یعنی پنیر لیقوان است. اما در این روستا جاذبه‌های دیگری نیز وجود دارد که شما را تشویق به سفر به این منطقه می‌کند. «دره لیقوان» یا «دره سی»، چشمه‌ی آبگرم، پل «حاج‌سالار» و عمارت سنگی لیقوان از جمله آن‌هاست.
لیقوانی‌ها، مردمانی دامدار و کشاورز هستند که به گشت محصولاتی چون سیب گردو، سیب، گلابی، سیب زمینی، نخود، جو، گندم می‌پردازند و مهم‌ترین و معروف‌ترین تولید آن‌ها پنیر خوشمزه لیقوان است. دیزی یا آبگوشت مخصوص لیقوان (پیتی)، یارما شورباسی، اوماج آشی و قورما نیز از جمله غذاهای محلی این روستاست. صنایع‌دستی مردمان لیقوان نیز شامل ظروف سفالین معروف به لیقوان قابی، لباس‌های نمدی مردانه یا شال پالتار، لباس‌های چین‌دار و مخمل زنانه یا یل تومان، لباس‌های محلی زنانه یا کوینح، جوراب‌های پشمی زنانه، جوراب‌های پشمی مردانه، چاروق، جلیقه، شال، کلاه نمدی، قالی، قالیچه، فرش، تابلو فرش‌های نفیس، جاجیم و گلیم هستند.
*** زاغه‌ها و تونل‌های دستکند
یکی از دیدنی‌های جالبی که در روستای لیقوان خواهید دید زاغه‌ها و تونل‌های سنگی است که به‌صورت دستکند ایجاد شده‌اند و شما را به یاد روستای کندوان می‌اندازند. این تونل‌ها حفره‌ها و غارها از جنس سنگ «کران» هستند و در دل کوه و زیر خانه‌های مسکونی قرار دارند. در گذشته مردمان روستا برای در امان ماندن از یاغیان در آن پنهان می‌شدند و اکنون از آن‌ها به‌عنوان انباری برای نگهداری پنیر و آغل گوسفندان استفاده می‌کنند. این مکان‌ها در فصل تابستان خنک و در زمستان گرم هستند.
*** دره سرسبز لیقوان
دره لیقوان که دره سی نیز نام دارد با داشتن رودخانه، چشمه، جنگل، درخت و طبیعت بکر یکی از معروف‌ترین تفرجگاه‌های اطراف شهر تبریز است. این دره در شرق روستای سفیده خوان قرار گرفته و رودخانه لیقوان‌چای با عبور از میان این دره موجب به وجود آمدن تفرجگاهی بسیار زیبا شده است. این رودخانه از دامنه‌های شمالی رشته کوه سهند سرچشمه می‌گیرد و در ادامه چشمه‌سارهای متعددی از دره‌های شرقی و غربی لیقوان به آن وصل شده و رودخانه پرآبی را به وجود می‌آورند.
*** آبگرم طبیعی
آبگرم لیقوان یکی از عوامل جذب گردشگران به این منطقه، به‌ویژه در فصل تابستان است که یکی از بهترین و غنی‌ترین آب‌های معدنی منطقه است. این آبگرم از تغییرات زیرزمینی و بقایای آتشفشان خاموش کوه‌های سهند شکل گرفته است و در دو طرف رودخانه خنک لیقوان قرار دارند و دارای ماده بی‌کربنات آهن است.
*** چشمه‌های معدنی
لیقوان دارای چشمه‌هایی معدنی در اطراف رودخانه مهران‌رود است؛ چشمه‌های دره طوله‌سر و بارالی از جمله آن‌هاست که دارای خواص مفید برای دستگاه گوارش هستند.
*** پنیر لیقوان
روستای لیقوان در عرصه تولیدات لبنی به‌ویژه پنیر، جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده است و لقب پایتخت پنیر ایران را دارد؛ این پنیر برای اولین بار در دوره قاجاریه تولید شده است. پنیر لیقوان به چند دلیل خوشمزه است؛ دلیل اول چرای دام در طبیعت بی‌نظیر این منطقه است؛ چنانچه چرای بیش صد هزار رأس گوسفند از چمنزارهای سرسبز دامنه‌های سهند و نیز نوشیدن آب‌های گوارا و معدنی جوشیده از دل کوه‌ها، عطر و طعمی منحصربه‌فرد داشته و در طول سالیان دراز طرفداران خاص خود را پیدا کرده است. وجود گیاهانی چون پونه، بابونه و قارچ… و تغذیه دام از آن‌ها نیز در طعم این پنیر مؤثر است.
دومین عامل به وجود آورنده عطر و طعم پنیر لیقوان، نحوه شیر دوشی و نیز نحوه نگهداری از مرحله دوشیدن شیر تا انتقال به کارخانه‌های لبنی است. نکته قابل‌توجه اینکه یکی از عوامل مهم و البته مخربی که تاثیر بسزایی در پایین آمدن کیفیت پنیر و دیگر فرآورده‌های لبنی دارد، ترکیب و حل شدن فضولات دامی در سطل شیر به هنگام دوشیدن شیر است.
بنابراین باید از ترکیب آن پیشگیری کرد و این اصل موقع دوشیدن شیر در بین دامداران لیقوانی که برخلاف دیگر نقاط روستایی کشور، منحصرا مردان مسئولیت شیردوشی را بر عهده دارند، به‌خوبی رعایت شده و دامداران لیقوانی با رعایت اصول بهداشتی ویژه در موقع شیردوشی و نیز به‌کارگیری شگردهای ماهرانه و حتی نوع استفاده از انگشتان درگیر در این کار، نهایتا شیری عاری از هرگونه ذرات و ملحقات اضافی به شیرپزان تحویل می‌دهند تا محصولی با درجه کیفی مطلوب و خوشایند مصرف‌کننده تولید و عرضه شود.
سومین عامل موثر در کیفیت پنیر تولیدی لیقوان، نحوه صافی کردن شیر توسط شیرپزهاست که حتی ریزترین ذرات گردوغبار و اضافات احتمالی را از شیر می‌زداید. ویژگی مهم پنیر لیقوان و دیگر پنیرهای تولیدی در نقاط مختلف کشور به سبک پنیر لیقوان، عدم جوشاندن شیر است، به‌عبارتی شیر بلافاصله بعد از مرحله صافی به مرحله مایه زنی فرستاده شده و باکتری‌های موجود در شیر که قرار است با جوشاندن شیر از بین بروند، با به کارگیری آب نمک غلیظ در مراحل تولید، نگهداری و مصرف، به‌طور کامل از بین رفته و استریل می‌شود. پنیر تولید شده به این سبک و سیاق، به‌دلیل آنکه تمامی باکتری‌های مضر موجود در شیر به‌علت نگهداری مستمر و مداوم پنیر در آب نمک به‌طور کامل از بین رفته، هیچگونه لطمه‌ای به سلامتی مصرف‌کنندگانش وارد نمی‌سازد.(کجارو/اکرم زمانی نوری)
