کاربر گرامی

برای استفاده از محتوای اختصاصی و ویدئو ها باید در وب سایت هفت صبح ثبت نام نمایید

با ثبت نام و خرید اشتراک به نسخه PDF روزنامه، مطالب و ویدئو‌های اختصاصی و تمامی امکانات دسترسی خواهید داشت.

کدخبر: ۳۳۹۴۱۰
تاریخ خبر:

داستان کاپیتولاسیون و تبعید امام ‌و ترور حسنعلی منصور

روزنامه هفت صبح، آرش خوشخو | دیروز داستان ۱۵ خرداد را نوشتیم و سلسله رویارویی‌های امام خمینی با رژیم پهلوی که از پاییز ۱۳۴۰ تا خرداد ۴۲ به طول انجامید و در نهایت به قیام ۱۵ خرداد و بازداشت ایشان ختم شد. امام از تیرماه ۴۲ در خانه‌هایی در قلهک و قیطریه تحت نظر و حصر بود. در فروردین ۱۳۴۳ حصر و کنترل‌ها تمام شد و امام به قم بازگشت.

امام در همان فروردین ۴۳ سخنرانی تندی علیه حکومت پهلوی انجام دادند اما داستان اصلی به پاییز ۱۳۴۳ موکول شده بود. در روز سه‌شنبه ۲۱ مهر ۱۳۴۳ لایحه قضاوت کنسولی مشهور به کاپیتولاسیون، با وجود مخالفت گروه کثیری از وکلای مردم، در جلسه‌ای پرتنش از تصویب اکثریت نمایندگان مجلس شورای ملی گذشت.

کاپیتولاسیون به صورت قانون، از دوران قاجار و در پی جنگ‌های ایران و روس به اجرا در آمد. این مقررات برای اولین بار در ۱۸۲۸ میلادی به موجب عهدنامه ترکمانچای از طرف دولت روسیه تزاری بر ایران تحمیل شد. پس از آن بود که انگلستان و سایر کشورهای اروپایی رسما از این امتیاز بهره‌مند شدند.کاپیتولاسیون منعقد شده با تزار‌ها ۹۹ ساله بود و دستور رضاخان برای لغو این امتیاز درست در پایان دوره یعنی سال ۱۹۲۷ صادر شد. به هرحال آنچه از ۱۳۰۷ شمسی توسط رضاخان به عنوان اعلام لغو کاپیتولاسیون آغاز شد، در دوران فرزند وی، به فراموشی سپرده شد.

امتیاز دادن به آمریکایی‌ها از نخست وزیری قوام در سال ۱۳۲۱ شروع شد وقتی که تهران در تصرف متفقین بود و در دوره سهیلی هم تشدید شد اما اصل ماجرا به دوران علم بر می‌گردد که از تابستان ۱۳۴۱ نخست وزیر ایران بود. دوست نزدیک شاه که از پیش برندگان انقلاب سفید و سرکوب قیام ۱۵ خرداد بود این بار هم پیشقدم شد و لایحه مصونیت قضایی آمریکایی‌ها را به مجلس ارائه کرده بود.

علم در مهر سال ۴۲ و در زمانی که آیت الله خمینی به شدت تحت نظر ماموران بودند و به نوعی در حصر قرار داشتند ،‌لایحه کاپیتولاسیون را در مجلس سنا به تصویب رساند. یک اشتیاق باورنکردنی در حکومت برای راضی کردن هرچه سریع‌تر آمریکایی‌ها وجود داشت. علم در اسفند ۱۳۴۲ از نخست وزیری کناره گرفت و بقیه ماجرا به دوش حسنعلی منصور افتاد.

سیاستمدار ۴۰ ساله‌ای که در ابتدا چنین وانمود کرد که می‌خواهد موجبات آشتی دربار با قم را فراهم کند. او در فروردین ۱۳۴۳ مقدمات بازگرداندن آیت الله خمینی به قم را فراهم کرد.در حالی که به نظر می‌رسید شرایط سیاسی کشور در حالت تثبیت شده قرار دارد منصور به شکلی ناگهانی لایحه کاپیتولاسیون را در ۲۱ مهرماه به مجلس شورای ملی برد و با قید سه فوریت این لایحه در دستور کار مجلس قرار گرفت.

در واقع پس از لایحه گس گلشاییان که در دهه۲۰ توسط انگلیسی‌ها حمایت می‌شد و دردسرهای فراوانی که برای کشور درست کرد حالا لایحه کاپیتولاسیون نقطه فشار آمریکا به ایران بود. مجلس شورای ملی در همان ۲۱ مهرماه بررسی این لایحه را در دو نوبت ۴ ساعته انجام داد. ۸ ساعتی که پر بود از نطق‌های تند مخالفان پرشمار علیه طرح این موضوع اما سرانجام از ۱۳۶ رأی مأخوذه لایحه موردنظر با ۷۴ رأی موافق و ۶۱ رأی مخالف تصویب شد.

این یک باج باورنکردنی و ضد ملی به آمریکایی‌ها بود. باز هم صدای رسا در مخالفت با این امتیاز از قم بلند شد. آیت الله خمینی در روز ۴ آبان ۱۳۴۳ نطق شدید اللحنی علیه حکومت انجام داد:«… عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت‌، عظمت ارتش ایران را پایکوب کردند. قانونی را به مجلس بردند که در آن ما را ملحق کردند به پیمان وین…که تمام مستشاران نظامی آمریکا با خانواده‌هایشان‌، با کارمندهای فنی‌شان با کارمندان اداری‌شان‌، با خدمه‌شان…

از هر جنایتی که در ایران بکنند، مصون هستند. آقا من اعلام خطر می‌کنم‌، ای ارتش ایران من اعلام خطر می‌کنم‌، ‌ای سیاسیون ایران من اعلام خطر می‌کنم‌… والله گناهکار است کسی که فریاد نکند. ‌ای سران اسلام به داد اسلام برسید. ‌ای علمای نجف به داد اسلام برسید. ‌ای علمای قم به داد اسلام برسید…» منصور و دولتش به دستور شاه و در واکنش به این ابراز مخالف صریح ماموران امنیتی را راهی قم کردند و آیت الله خمینی در روز سیزده ‌آبان تحت الحفظ ماموران امنیتی به ترکیه تبعید شدند.

اقامت ابتدایی در هتل پالاس آنکارا بود و بعد به بورسا نقل مکان کردند. در مهرماه ۱۳۴۴ یعنی ۱۱ ماه بعد با توافق ایران و ترکیه و عراق امام خمینی راهی نجف اشرف شدند. اقامتی که قریب به ۱۳ سال به طول انجامید . از ۶۳ تا ۷۶ سالگی. سه ماه پس از تبعید امام،‌حسنعلی منصور نخست وزیر وقت در اول بهمن ۱۳۴۳ در مقابل مجلس شورای ملی توسط محمد بخارایی جوان ۲۱ ساله و عضو هیات موتلفه اسلامی با شلیک سه گلوله ترور و کشته شد. با اسلحه‌ای که گویا از سوی یک روحانی جوان ۲۶ ساله خریداری شده بود. نام آن روحانی اکبر هاشمی رفسنجانی بود.

کدخبر: ۳۳۹۴۱۰
تاریخ خبر:
ارسال نظر