خون و باروت در جبهه شرقی
روزنامه هفت صبح | یک: صبح روز پنجشنبه، آفتاب هنوز در مسکو طلوع نکرده بود که رئیس‌جمهور روسیه، دستور حمله به اوکراین را صادر کرد. پیشینه ماجرا را می‌دانید ولی در یک خط این است: روسیه از سال ۲۰۱۴، ناراحت از این است که فرزند بزرگش در سال‌های دور، آن وقت که اتحاد جماهیر شوروی وجود داشت، ناخلف شده و به جای آنکه به سمت روسیه بیاید به سمت غرب می‌رود و با اتحادیه اروپا دوستی می‌کند و از عضویت در ناتو حرف می‌زند. همین موضوع باعث شده بود که از جدایی طلبانی نزدیک به خود در شرق اوکراین حمایت کند و شبه جزیره کریمه اوکراین را رسما تصرف کند.
حدود شش ماه است که دوباره ماجرا داغ شده و پس از هشت سال روسیه ابتدا دو بخش جدایی‌طلب را به عنوان دو کشور به رسمیت شناخت و بعد از آن، همان‌طور که تحلیل‌گران و سیاستمداران غربی پیش‌بینی می‌کردند یک تجاوز نظامی گسترده به اوکراین را آغاز کرد. هدف آن است که دولت نزدیک به غرب فعلی در اوکراین کنار برود و یک دولت نزدیک به روسیه در این کشور روی کار بیاید که دغدغه‌های روسیه را بفهمد و به آن عمل کند.
واکنش غربی‌ها تاکنون این بوده که تحریم‌هایی البته سخت علیه روسیه وضع کردند که باعث شده شاخص بورس مسکو و ارزش روبل کاهش پیدا کنند و مطمئنا در آینده نیز بحران‌هایی برای اقتصاد روسیه به همراه خواهد داشت. البته اقتصاد جهانی نیز در بخش‌هایی مثل افزایش قیمت نفت و طلا و کاهش ارزش بورس‌ها و قیمت بیت کوین به این ماجرا واکنش نشان داده .
دو: حمله نظامی روسیه از سه محور شمال، شرق و جنوب آغاز شده است. مسیر شمالی، مسیر اصلی است. از مرز تا پایتخت در این محور، کمتر از صد کیلومتر فاصله است و روسیه چه با استفاده از خاک خود و چه با استفاده از نیروهای مستقر در روسیه سفید یا بلاروس (به بهانه همان مانور بزرگ) حالا وارد خاک اوکراین شده و تا نزدیکی پایتخت نیز پیشروی کرده است.
در این محور مهم‌ترین موفقیت برای روسیه، تصرف منطقه حفاظت شده چرنوبیل است. همان منطقه‌ای که آن حادثه مهیب هسته‌ای در سال ۱۹۸۶ به وقوع پیوست. برخلاف تصور عامیانه، در این منطقه همچنان نیروگاه فعالی وجود دارد و تصرف آنجا توسط روسیه، علاوه بر مسئله نزدیکی به پایتخت و بعد نمادین، یک مسئله استراتژیک نیز هست. در ادامه گفتیم که در این محور، هلی برن هوایی نیرو به نزدیکی پایتخت و حتی درون پایتخت نیز در دستور کار روس‌ها قرار دارد.
سه: مسیر بعدی مسیر شرق است. هم در شمال اوکراین و هم در جنوب شاهد حضور نیروهای روسیه هستیم. در شمال شهر خارکیف که دومین شهر اوکراین است تقریبا در معرض سقوط قرار گرفته و بمباران و موشک‌باران نسبتا وسیعی نیز در این شهر صورت گرفته است و در جنوب نیز شهر ماریوپول، شاهد حضور نیروهای روسی است. توجه کنید که روس‌ها در این منطقه پشتیبانی جدایی‌طلبان را نیز در اختیار دارند. جدایی طلبانی که امیدوارند مرزهای کشورهای خودخوانده خود را بعد از اشغال اوکراین گسترده‌تر کنند. البته روس‌ها از پشتیبانی دیگرانی نیز در این جنگ برخوردارند. مثل چچنی‌ها که دیروز لشگر وسیعی از نیرو را آماده کردند تا به پوتین در اشغال اوکراین کمک کنند.
چهار: یکی دیگر از محورهای حمله روسیه، از سوی جنوب اوکراین است. در این منطقه، شبه جزیره کریمه، پیش‌تر به تصرف روس‌ها درآمده است. در سال ۲۰۱۴ و بعد از آنکه غربگراها دولت طرفدار روسیه در اوکراین را ساقط کردند. در این منطقه سه محور حمله وجود دارد و یک اتفاق مهم افتاده. محور اول از سمت جنوب شرقی و شهری به نام «ملیتوپول» است. روسیه قصد دارد این شهر را تصرف کند و بعد از آن جاده این شهر به سمت شهر «ماریوپول» که شهر مهمی در منطقه شرقی اوکراین یعنی دونباس است را به تصرف در بیاورد. از جنوب به سمت مرکز هم، روسیه به سمت شهر «خرسون» حرکت کرده است.
از سمت جنوب شرقی نیز، شهر ساحلی «اودسا» مورد حمله قرار گرفته است. در دو محور اول، ارتش روسیه پیشروی‌هایی داشته و نزدیک دو شهر ملیتوپول و خرسون است ولی در اودسا همچنان دولت اوکراین حکومت دارد. آن اتفاقی که گفتیم هم ماجرای مشهور همان جزیره اوکراینی به نام Zmiinyi است که فایل صوتی مکالمه کشتی روسی با سربازان مستقر در این جزیره منتشر شده است. ارتش روسیه از سربازان اوکراینی می‌خواهد که خود را تسلیم کنند ولی آنان این موضوع را نمی‌پذیرند و همگی ۱۳ نفری که حافظ این جزیره کوچک در دریای سیاه بودند کشته می‌شوند.
پنج: شهرهای غرب اوکراین نیز شاهد برخی از انفجارها بوده‌اند ولی این انفجارها ربطی به حضور نیروهای زمینی نداشته است. ارتش روسیه تقریبا در سراسر روز پنجشنبه، تلاش کرد فرودگاه‌ها و پایگاه‌های نظامی در سرتاسر اوکراین را از کار بیندازد و آن طور که خود گفته موفق شده دست کم در زمینه سیستم دفاع ضدهوایی چنین کاری را صورت دهد و ۷۰ پایگاه نظامی من جمله بیش از ۱۰ پایگاه هوایی را از حیز انتفاع ساقط کند.
تجربه حمله هوایی را تقریبا همه شهرهای مهم اوکراین داشتند ولی مهم‌ترین بمباران‌ها در کی‌اف صورت گرفت. یک هواپیما یا موشک روسی نیز بر فراز کی‌اف ساقط شد که بعدا بقایای آن روی یک مجتمع مسکونی ریخت و تقریبا باعث تخریب این مجتمع شد. حملات روس‌ها فقط هوایی نبود و با استفاده از موشک‌های بالستیک نیز صورت گرفت. برخی از موشک‌ها البته کار نکرد. مثلا عصر روز جمعه از خارکی‌اف تصاویری منتشر شد که در آن موشک به خیابان‌های شهر اصابت کرده بود ولی منفجر نشده بود.
شش: مقامات رسمی آمریکایی نیز در شامگاه جمعه تایید کردند روند پیشروی روس‌ها از آنچه فکر می‌کردند کندتر بوده است. قبل از اینکه حمله آغاز شود برخی می‌گفتند که کی‌اف، پایتخت، ممکن است ظرف ۲۴ تا ۳۶ ساعت سقوط کند ولی فعلا روز دوم جنگ به پایان رسیده و خبری نیست. البته روس‌ها در این دو روز چند بار تلاش کردند که میانبری بزنند و با استفاده از هلی برن نیرو یا حتی فریب نیروهای اوکراینی به پایتخت نفوذ کنند.
مثلا آن‌ها دیروز، لباس‌های ارتش اوکراین را پوشیدند و با دو کامیون غنیمت گرفته شده از این ارتش وارد کی‌اف شدند و در شمال این شهر به درگیری با نیروهای اوکراینی پرداختند ولی این طرح به نتیجه نرسید. روس‌ها همچنین مدعی هستند که فرودگاه هوستومل را در اختیار دارند که در فاصله ۱۵ دقیقه‌ای تا کی‌اف است. به هر حال، نمی‌توان انکار کرد که کی‌اف در خطر است ولی آچنان که فکر می‌شد هم این خطر فوری نیست و حالا آمریکایی‌ها مدعی هستند که ممکن است پایتخت اوکراین تا یکشنبه سقوط کند.
هفت: پس از سقوط چه خواهد شد؟ گزینه ملحق شدن اوکراین به روسیه منتفی است. روسیه می‌داند که این کار هم در اوکراین مخالفینی جدی خواهد داشت و هم در عرصه بین‌المللی. پس از جنگ هم بالاخره باید روند طبیعی شدن اتفاقات طی شود. بنابراین محتمل‌ترین ماجرا این است که زلنسکی، رئیس‌جمهور فعلی اوکراین و تیمش محاکمه شوند و به زندان بروند، دولتی طرفدار روسیه بیاید و دو کشور جدید در شرق اوکراین و غرب روسیه ایجاد شود به نام دونتسک و لوهانسک که همان دولت جدایی‌طلبان است.
با این حال برای پیش‌بینی آینده خیلی زود است. اول ببینیم وضعیت مقاومت اوکراینی‌ها به چه شکل پیش خواهد رفت و بعد ببینیم حمایت غرب کارساز خواهد بود یا نه و در نهایت ببینیم با توجه به تحریم‌ها، روسیه پیشروی به سمت کی‌اف و ساقط کردن دولت زلنسکی را به صلاح می‌داند یا نه. دیروز که حرف‌هایی از مذاکره زده شد ولی کمی بعد، پوتین از مردم و ارتش اوکراین خواست خودشان دولت را ساقط کنند. بنابراین، روند روزها و حتی ساعت‌های آینده تعیین کننده خواهد بود.
چه تحریم‌هایی علیه روسیه وضع شده است؟
رئیس‌جمهوری آمریکا پنجشنبه شب اعلام کرد که واشنگتن و متحدانش در پاسخ به تهاجم روسیه به اوکراین تحریم‌های بسیار گسترده‌ای را اعمال خواهند کرد که «حداکثر آسیب را برای اقتصاد روسیه و حداقل آسیب را برای اقتصاد ایالات متحده» در بر داشته باشد. بایدن اعلام کرد: «از امروز، تمامی دارایی‌های روسیه در ایالات متحده مسدود می‌شود… چهار بانک بزرگ دیگر روسیه را از امروز تحریم می‌کنیم… به توانایی روسیه در دادوستد مالی با ارزهای عمده جهان ضربه خواهیم زد.» جو بایدن که در کاخ سفید با خبرنگاران صحبت می‌کرد، گفت: «پوتین اقدامی گستاخانه و خطرناک را علیه امنیت اروپا شروع کرده است. تهاجم روسیه نباید بی‌پاسخ بماند.
اگر بماند، عواقبی بسیار وخیم برای آمریکا خواهد داشت.» او تاکید کرد: «اگر با این تحریم‌ها پوتین را مجازات نکنیم، گستاخ‌تر خواهد شد» و افزود: «دوسوم کشورهای جهان در تحریم روسیه با آمریکا همراه‌اند.» بایدن گفت که ایالات متحده با کشورهای عمده صادرکننده نفت در تماس است تا «امنیت بین‌الملل را تضمین کنند». او افزود: «از هر ابزاری برای جلوگیری از افزایش بهای سوخت در آمریکا جلوگیری خواهیم کرد.» بایدن همچنین گفت که به اقتضای شرایط، بخش بیشتری از ذخایر راهبردی نفت آمریکا را به بازار عرضه خواهد کرد.
انگلستان نیز تحریم‌های دیگری را علیه روسیه برنامه‌ریزی کرده که یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن بستن حریم هوایی به سوی پروازهای روسی است. روسیه نیز اقدامی متقابل صورت داده و لهستان هم گفته که آسمان خود را به روی روسیه خواهد بست. به غیر از این تحریم‌ها، اتحادیه اروپا نیز در حال بررسی دور جدید تحریم علیه روسیه است که می‌تواند منجر به توقیف اموال پوتین و وزیر خارجه این کشور شود.
بسیاری از حامیان پوتین در خارج از روسیه سبک زندگی لوکسی دارند و میلیون‌ها دلار را برای خانه‌های مجلل، قایق‌های تفریحی و مهمانی‌های گران‌قیمت خرج می‌کنند. این وضعیتی است که آن‌ها را در برابر فشار اقتصادی آسیب‌پذیر می‌کند زیرا دارایی‌های آن‌ها به‌طور گسترده‌ای در غرب مسدود می‌شود.
آمارهایی وجود دارد که نشان می‌دهد بیش از نیمی از ثروت ۰٫۰۱ درصد از جمعیت روسیه که بیشترین میزان ثروت در این کشور را دارند، ثروت خود را در خارج از این کشور نگه می‌دارند.
و در پایان اینکه احتمال قطع دسترسی روسیه به سامانه جهانی «سوئیفت» (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی) نیز در چارچوب تحریم‌های روسیه به‌دلیل حمله به اوکراین مطرح شده است و کشورهایی مثل فرانسه و آلمان نیز از آن حمایت کردند. در صورت چنین اتفاقی، شهروندان و مشاغل عادی روسیه نیز از امکان انجام تراکنش‌های بانکی جهانی محروم می‌شوند.
