حلقه یاران سوسیالیست مصدق!
روزنامه هفت صبح، آرش خوشخو | می‌خواهم امروز به یاران و مشاوران نزدیک مصدق اشاره کنم. گروهی که با مصدق ماجرای ملی شدن نفت را پیش بردند. اول دکتر علی شایگان که نسبی شیرازی داشت و از اولین دانشجویان اعزامی به فرانسه بود و دکترای حقوقش را از سوربن گرفته بود و در دولت قوام به وزارت فرهنگ رسیده بود.
شایگان بعد از کودتا به زندان افتاد و کسی بود که شب اعدام فاطمی و بنا به تقاضای فاطمی به ملاقاتش در زندان رفت. شایگان بعد از آزادی به آمریکا رفت و در سال ۵۷ چند سالی به ایران بازگشت و در نهایت در سال ۱۳۶۰ در نیوجرسی و در سن ۷۹سالگی درگذشت. دکتر فاطمی از خانواده‌ای روحانی در نائین برخاسته بود و در رشته روزنامه‌نگاری در فرانسه تحصیل کرده بود. فرجام او را می‌دانید.
تنها عضو حلقه دوستان مصدق که اعدام شد در حالی که فقط ۳۷سال داشت. حسین مکی متولد میبد یزد،ابتدا نزدیک به قوام بود اما به دوست نزدیک مصدق بدل شد. نماینده پرشور و سخنور مجلس و پژوهشگر تاریخ و البته بدون تحصیلات آکادمیک. حسین مکی دوباره در سال ۳۱ حساب خودرا از مصدق جدا کرد. مکی در سال ۱۳۷۸ در تهران و در سن ۸۸سالگی درگذشت.
عبدالله معظمی استاد حقوق و از خانواده‌ای زمین‌دار و اشرافی در گلپایگان برخاسته بود و تحصیلاتش را در فرانسه به پایان رسانده بود. او بعد از کودتا با زندان و تبعید و اخراج از دانشگاه روبه‌رو شد و دست آخر در کرج به دامپروری پرداخت. او در سال ۱۳۵۰ و در سن ۶۲سالگی درگذشت.سید باقر کاظمی هم در آمریکا تحصیل کرده بود و از خانواده‌ای لقب‌دار بلند شده بود. او در دوره‌ای وزیر امور خارجه مصدق و در دوره‌ای هم وزیر دارایی بود. او در سال ۱۳۵۵ و در سن ۸۴سالگی در تهران درگذشت.
کریم سنجابی هم از اولین دانشجویان اعزامی به فرانسه بود و دکترای حقوق خود را از همان جا گرفته بود. او اهل کرمانشاه و از طایفه‌ای کرد بود. او قاضی معرفی شده از ایران در داوری دیوان لاهه بود. سنجابی در سال ۵۷ در حالی که از سوی شاه کاندیدای نخست وزیری بود در پاریس به ملاقات آیت‌الله خمینی رفت. او در دولت موقت بازرگان، ۵۵ روز وزیر امورخارجه بود. در سال ۱۳۶۱ مخفیانه از ایران گریخت و بعد از سفری طولانی به آمریکا رفت و در سال ۱۳۷۴ و در سن ۹۰سالگی درگذشت.
کاظم حسیبی هم از خانواده‌ای بازاری بلند شده بود و در فرانسه مهندسی عمران خوانده بود و در چکسلواکی تحصیلات تکمیلی خود را در مهندسی نفت گذراند. او از موسسین کانون مهندسین ایران بود و از زندگی اشرافی دوری می‌جست و از قرار با اتوبوس رفت‌وآمد می‌کرده است. در گزارش‌های سفارت انگلیس او یک ضد انگلیسی متعصب توصیف شده بود. او در سال ۱۳۶۹ و در سن ۸۴سالگی در تهران درگذشت.
احمد زیرک‌زاده دیگر یار نزدیک مصدق نسبی یزدی داشت هرچند در تهران متولد شده بود. او مدرک مهندسی مکانیک از فرانسه داشت. او بعد از کودتا چندسالی درگیر زندگی مخفی و بعد هم بازداشت بود و مدتی در آمریکا زندگی کرد.او در سال ۱۳۷۲ در تهران و در سن ۸۵سالگی درگذشت. احمد رضوی از خانواده‌ای ثروتمند در کرمان متولد شده بود و تحصیلاتش مثل بسیاری از هم‌کیشانش در رشته مهندسی در فرانسه بوده و با مدرک دکترا در دانشگاه تهران به تدریس می‌پرداخت. او همراه دکتر شایگان پس از کودتا به حبس ابد محکوم شد اما بعد با تخفیف به ۱۰سال زندان محکوم شد. او پس از آزادی از ایران رفت و در حادثه‌ای مشکوک در سانحه اتومبیل در مرز بلژیک و فرانسه و در سن ۶۵سالگی درگذشت.
محمود نریمان پسر مدیرعامل بانک شاهنشاهی بود و تحت حمایت پدر به تحصیل علوم بازرگانی و اقتصاد در سوئیس پرداخت. نریمان یکی از جالب‌ترین اعضای این گروه بود. او در دوره‌ای وزیر اقتصاد و حتی شهردار تهران هم شده بود اما زندگی بسیار زاهدانه‌ای را انتخاب کرده بود. او سری نترس و روحیه‌ای ماجراجو داشت و یکی از چهار نفری بود که روز کودتا به خانه مصدق رفته بود .
او حتی موقع گلوله باران خانه مصدق در عصر کودتا، با اسلحه کمری که همراه داشت پیشنهاد کرد که همگی از جمله خودش و دکتر مصدق یک‌به‌یک با آن خودکشی کنند که خوشبختانه مصدق این ایده را رد می‌کند!نریمان بعد از تبعید و زندان در سال ۱۳۴۹ بر اثر سکته مغزی در خانه استیجاری‌اش در خیابان آذربایجان تهران فوت می‌کند. جالب است که حاج محمدحسن شمشیری هزینه کفن و دفن او را تقبل و برایش آرامگاهی در گورستان قلهک تهیه کرد.
اکثر این حلقه دوستان تحصیلاتشان در فرانسه بوده و گرایشات سوسیالیستی مدل فرانسوی در ذهن داشتند. اصلا حزب ایران که شاکله آن از کانون مهندسین شکل گرفته بود گرایشات سوسیالیستی داشتند. این هم از داستان امروز ما.(بخشی از اطلاعات این متن از کتاب کودتا از یرواند آبراهامیان برداشت شده.)
