حاشیه‌های کیلومتر ۳۰ جاده تهران - قم
روزنامه هفت صبح، مهلا جوادپور| روز گذشته در مراسم افتتاح باند 29 چپ فرودگاه مهرآباد وزیر راه و شهرسازی وضعیت فرودگاه امام خمینی و مهرآباد را خجالت‌آور دانست. رستم قاسمی با اشاره به اینکه تا به حال به عنوان وزیر نفت و رئیس اوپک به 60 کشور دنیا سفر کرده است در توصیف فرودگاه امام گفت: «وقتی از فرودگاه‌های کشور همسایه وارد فرودگاه امام می‌شویم مانند این است که از یک شهر بزرگ وارد روستا شده‌ایم.» بیایید نگاهی بیندازیم به تاریخچه این فرودگاه. فرودگاه امام چقدر قدیمی است که وزیر راه آن را به یک روستا تشبیه کرده است؟ معمار آن که بوده و در کل این فرودگاه چه جنجال‌هایی را از سر گذرانده تا به این جا رسیده است؟
طراحی توسط معمار تاق بزرگ پاریس
فرودگاه امام خمینی با کد یاتا (IKA)، در فاصله 30 کیلومتری شهر تهران، در بخش فشاپویه شهرستان ری و در حقیقت به عنوان جایگزینی برای پروازهای خارجی فرودگاه مهرآباد طراحی شده است. داستان ساخت این فرودگاه در محوطه‌ای 14 هزار هکتاری برمی‌گردد به سال 46؛ زمانی که سازمان ایکائو ساخت فرودگاهی مجهز را برای استفاده از توان ترانزیتی ایران بین اروپا و آسیا پیشنهاد داد.
در نهایت در همان سال‌ها ساخت این فرودگاه با عنوان «فرودگاه آریامهر» به تصویب دولت وقت رسید. ایکائو کلمه اختصار سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری است که یک نهاد تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد محسوب می‌شود. وظیفه این سازمان هماهنگ سازی استانداردهای بین‌المللی پروازی و مدیریت خطوط هوایی در سطح جهان است.
از زمان پیشنهاد ساخت این فرودگاه تا اجرایی شدن آن حدود 10 سال طول کشید و سرآخر شرکت‌های آمریکایی و ایرانی پروژه ساخت این فرودگاه را آغاز کردند. نام شرکت آمریکایی که معماری پروژه بر عهده داشت، TAMS بود و قرار بود تا سال 62 یعنی حدود 11 سال بعد با بودجه يك‌میلیارد دلاری پروژه را تکمیل کند.
اما با شکل‌گیری انقلاب 57 این پروژه همانطور که انتظار می‌رفت متوقف و کنار گذاشته شد.
بعد از اتمام جنگ و در سال 74 دوباره ساخت این فرودگاه از سر گرفته شد. یک شرکت فرانسوی و چند شرکت ایرانی این پروژه را در دست گرفتند و در آخر در سال 83 یعنی 9 سال بعد فاز یک این فرودگاه، آن هم به طور ناقص، افتتاح شد. جریان این افتتاح که به زعم برخی یک آبروریزی بزرگ بود را در بخش‌های بعدی گزارش به طور مفصل توضیح خواهیم داد.
اما معمار این فرودگاه که حالا اثرش به یک روستا تشبیه شده که بود؟ طراح فرودگاه امام، پل آندرو معمار و طراح معروف فرانسوی است که برای طراحی‌های فرودگاه‌های مختلف در سطح جهانی شهرت دارد. یکی از فرودگاه‌هایی که به دست آندرو طراحی شده فرودگاه شارل دوگل پاریس است؛ همان فرودگاهی که مهران کریمی ناصری در آن 18 سال زندگی کرد و چند روز پیش همان‌جا در گذشت. او چندین فرودگاه دیگر مانند فرودگاه بین‌المللی شانگهای چین، ابوظبی، دوبی، مصر و یک فرودگاه دیگر در پاریس را هم طراحی کرده است.
از دیگر بناهای ماندگاری که توسط آندرو طراحی شده می‌توانیم به تاق بزرگ در منطقه لا دفانس پاریس اشاره کنیم. این بنا یکی از اماکن دیدنی این شهر محسوب می‌شود. با این حال پل آندرو اشتباهاتی هم داشته است. برای مثال یکی از فرودگاه‌هایی که در دوبی توسط او در حال ساخت بود، وسط عملیات ساختمانی فرو ریخت. این اولین و آخرین حادثه‌ای نبود که با مسئولیت آندرو رخ می‌داد. زمانی که او در حال ساخت فرودگاه شارل دوگل پاریس بود قسمتی از فرودگاه فرو ریخت و 4 نفر در این حادثه کشته شدند.
توصیف بنا
ساختمان اصلی فرودگاه امام خمینی از 4 طبقه با سقفی کمانی شکل و نمای شیشه‌ای ساخته شده است. همچنین در زیربنایی به بزرگی 5 هزار و 900 متر مربع، 47 واحد مسکونی برای سکونت پرسنل فرودگاه در نظر گرفته شده است. این فرودگاه در حال حاضر دو پایانه فعال دارد. پایانه اول یا پایانه یک بیشترین پروازها را به خود اختصاص داده است. سالانه بیش از 9 میلیون نفر از طریق این پایانه مسافرت می‌کنند.
اسم پایانه دوم پایانه سلام است که در سال 98 افتتاح شد و سالانه ظرفیت 5 میلیون مسافر را دارد. قرار بود سه سال قبل از این زمان پایانه قابل استفاده باشد اما مشکلات مالی افتتاح آن را به تعویق انداخت. این ترمینال، اولین ترمینال هوایی هوشمند ایران محسوب می‌شود که طراحی و ساخت صفرتاصد آن به دست مهندسان و طراحان ایرانی صورت گرفته است. ابتدا قرار بود این پایانه مخصوص پروازهای حجاج باشد، اما اکنون برای همه پروازها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ماجرای افتتاح پایانه یک؛ ناهماهنگی بین نهادها
بعد از جنگ و متوقف شدن ساخت فرودگاه، دوباره در دهه 70 و به ویژه در دولت اصلاحات این پروژه به مراحل ساخت ورود کرد اما این دفعه ساخت و سازها با مسائل دیگری رو‌به‌رو شدند. ماجرا از این قرار بود که در مناقصه‌ای که از سوی وزارت راه و شهرسازی برای تعیین پیمانکار پروژه ساخت فرودگاه امام برگزار شد، شرکت ترکیه‌ای - اتریشی به نام «تاو» مسئول بخش‌های کترینگ و هندلینگ فرودگاه شد و اردیبهشت ۱۳۸۳ فاز اول از فرودگاه با حضور وزیر راه و ترابری وقت و مقامات داخلی و خارجی به افتتاح رسید.
اما در این مراسم اتفاقاتی افتاد که افتتاحیه را مختل کرد. این اتفاق چنان عجیب بود که در سطح بین‌المللی بازتاب داشت. اتفاقی که افتاد این بود که سپاه پاسداران وارد فرودگاه و مانع از فرود اولین هواپیما که مسافری عالی‌رتبه داشت، بر باند شدند. مسافر این هواپیما وزیر فرهنگ عمان بود. آن طور که احمد خرم، وزیر راه و ترابری وقت، تعریف کرده است، این هواپیما چندین دور بالاي سر فرودگاه چرخید. خرم با خواهش و تمنا توانست نظامیان را از باند خارج کند تا هواپیما فرود بیاید.
بعد از فرود یک ساعت و نیم طول کشید تا به مسافران اجازه خروج دهند. خود محمد خاتمی هم ورود کرد و اجازه را بالاخره گرفتند. هواپیمای دوم هم که هواپیمای جمهوری اسلامی بود، از دوبی به فرودگاه امام می‌آمد اما اجازه فرود ندادند و در آخر به فرودگاه اصفهان فرستاده شد. این موضوع در نهایت منجر به لغو قرارداد با شرکت تاو و استیضاح و در نهایت برکناری احمد خرم شد.
پس از این ماجرا بود که ستاد کل نیروهای مسلح کشور این فرودگاه را تعطیل اعلام کرد و در بیانیه‌ای که در همان روز صادر کرد عدم توجه «به نكات امنيتي و حفاظتي و مصوبه شوراي عالي امنيت در جهت عدم به‌كارگيري نيروهاي خارجي در اين مركز حياتي كشور» را عامل اصلی تعطیلی فرودگاه اعلام کرد.
فرودگاه در نهایت در روزهای آخر دولت محمد خاتمی نیمه‌کاره افتتاح و نگهداری آن با مصوبه مجلس هفتم به شش شرکت ایرانی واگذار شد.محمد خاتمی، رئیس جمهور وقت، می‌خواست این افتتاح را که آبروی کشور می‌دانست، در دوره ریاست جمهوری خودش داشته باشد. به همین جهت احمد خرم به روند اتمام فرودگاه شتاب داد.
او در این باره گفته بود: «با این کار پروازهای اروپا به سمت خاور دور می‌توانستند یک نشست در ایران داشته باشند که این استفاده از خدمات ایران یک درآمد چند‌میلیارد دلاری برای ایران می‌توانست داشته باشد.» با این حال همه این برنامه‌ها نقش برآب شدند و تا مدت‌ها عوارضش کشور را تحت تاثیر قرار می‌داد.
این اقدامات همچنین موجب دل‌سرد شدن سرمایه‌گذاران خارجی از فعالیت در ایران شد. مهدی کروبی، رئیس وقت مجلس، این اقدام را آبروریزی برای کشور خواند و هیات دولت خواستار محاکمه فرماندهان حمله به فرودگاه شد. محمود نویدی مدیر عامل شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی هم چند سال بعد در این باره گفت: «موضوعی که در افتتاح فرودگاه امام در سال ۸۳ رخ داد یک ناهماهنگی بسیار ناشیانه بین نهادها بود که این اتفاق در شان آبروی نظام و کشورمان نبود و مایه آبرو ریزی شد.»
