تنوع نظرات مراجع درباره گرفتن روزه در شرایط کرونا
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| روایتی از تنوع نظرات در قم و نجف در پاسخ به شهروندانی که برای ایام روزه‌داری‌خود دل‌نگران کووید ۱۹ هستند . یک هفته دیگر در چنین روزی، مومنان اولین یا حتی دومین روزه خود را گرفته‌اند و در انتظار حوالی ساعت هشت شب هستند تا افطار کنند. با این حال، روزه امسال فرقی با سال‌های دیگر دارد و آن هم به دلیل مسئله کروناست.
بیماری ویروسی که گفته می‌شود به خوبی به بدن افرادی حمله می‌کند که سیستم ایمنی ضعیفی دارند. از این روست که برای برخی سوال شده آیا نزدیک به ۱۵ ساعت نخوردن و نیاشامیدن باعث نخواهد شد که بدن ضعیف شود؟ این‌گونه بود که موجی از سوال به دفتر مراجع تقلید روانه شد.
*** مرجعی که پاسخ نداد
* یک: نخستین سوال در این زمینه روز ۱۳ فروردین از آیت الله جعفر سبحانی پرسیده شد اما این مرجع تقلید پاسخ را به تاخیر انداخت و گفت: «فعلاً نمی‌توان تصمیم قطعی گرفت تا وضع در آینده روشن‌تر شود» چراکه به عقیده این مرجع تقلید، «احیاناً ممکن است برخی بخواهند این موضوع را بهانه‌ای برای روزه خواری قرار دهند.»
*** نخستین پاسخ
* دو: سه روز بعد از عدم پاسخ آیت الله سبحانی، آیت الله صانعی در پاسخی به سایت شفقنا،اعلام کرد که «چنانچه مکلف احتمال عقلائی بدهد روزه گرفتن موجب تشدید بیماری یا احتمال بیمار شدن می‌گردد روزه بر او واجب نمی‌باشد.» نکته جالب این بود که آیت الله صانعی نه ترس از کرونا که احتمال ابتلای به آن را بیان کرده بود و معیار را خود انسان دانسته بود اما گفته بود که «اگر پزشک روزه گرفتن را مضر بداند اما خود شخص فکر کند مضر نمی‌باشد، اعتماد نمودن به نظر پزشک لازم است.»
*** فتوایی که مسیر را تغییر داد
* سه: اما دو هفته بعد از آن، آیت الله سیستانی، مرجع عام شیعیان عراق در یک پاسخ مفصل و جالب، شرایط روزه داشتن در ماه رمضان را ساده کرد. به عقیده این مرجع تقلید، «اگر مسلمانی وارد ماه رمضان آینده شود و ترس آن را داشته باشد که در صورت روزه گرفتن به بیماری کرونا مبتلا خواهد شد هرچند تمام اقدامات پیشگیرانه و احتیاطی را مراعات کند، نسبت به هر روز که چنین ترسی وجود داشته باشد وجوب روزه از او ساقط می‌گردد و بعدا باید قضا کند.»
با این حال خود آیت الله سیستانی نیز در فتوای خود آورده بود که اگر می‌توان با اقداماتی، احتمال ابتلا به بیماری را کاهش داد؛ این کار را بکند و روزه بگیرد «و لو به اینکه در خانه بماند و از اختلاط با دیگران در فاصله نزدیک پرهیز کند و از ماسک و دستکش استفاده کند و دست‌هایش را مکرراً ضدعفونی کند (البته اگر انجام این کارها او را در مشقت شدید و فوق‌العاده قرار ندهد) و برای تامین آب بدن هم «پیش از سحر با مصرف سبزیجات و میوه‌های سرشار از آب ـ مانند خیار و هندوانه ـ کاهش آب بدنِ ناشی از روزه‌داری را جبران کند» یا «با جویدن آدامسِ بدون شکر از خشک شدن گلو جلوگیری کند.»
*** دو پاسخ آسان دیگر
* چهار: آیت الله شبیری زنجانی نیز دو روز بعد، دقیقا با همین روش رفت و در پاسخ به سوالی نوشت: «اگر بنا به گفته پزشکان متخصص، روزه گرفتن برای فردی، احتمال ابتلای او به این بیماری و آسیب دیدن وی را افزایش دهد، نباید روزه بگیرد و این مسئله در رساله عملیه هم آمده است.
البته نباید مرتکب تظاهر به روزه خواری شده و به ماه مبارک بی‌احترامی کند. همچنین اگر با تغییر شرایط مثلاً با ماندن در منزل، تحرک کمتر، رعایت نکات بهداشتی و مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تقویتی بتواند احتمال متعارف ضرر را دفع کند و ایجاد چنین شرایطی موجب مشقت شدید نشود، باید چنین کند و روزه بگیرد.»
* پنج: و یک روز بعد هم پاسخ سوال از آیت الله مکارم منتشر شد که گفته بودند: «در صورتی که واقعا روزه گرفتن خوف (ترس) ضرر داشته باشد (آن هم به تصدیق اطباء حاذق و متدین)، در این صورت می‌توانند روزه نگیرند.» با این حال این مرجع هم تذکر داده بود که «مبادا اشخاص این موضوع را بهانه‌ای برای روزه‌خواری قرار دهند.»
*** وقتی ورق برگشت
* شش: اما از همان روز سه‌شنبه ۲۶ فروردین رفته‌رفته ورق برگشت و فضا تغییر پیدا کرد. ابتدا نامه‌ای منتشر شد از دکتر علیرضا مرندی، رئیس فرهنگستان علوم پزشکی قم و البته رئیس تیم پزشکی رهبر انقلاب به مراجع تقلید که در آن صراحتا ذکر شده بود «پزشکان متفق القول هستند که نخوردن غذا به طور متناوب مانند روزه‌داری اسلامی نه تنها عارضه‌ای در افراد سالم ایجاد نمی‌کند بلکه سبب تقویت ایمنی بدن، کاهش پاسخ‌های التهابی زیان بار و بهبود واکنش بدن در موارد استرس می‌شود.»
* هفت: مرندی این نامه را جمع‌بندی جلسه‌ای دانسته بود که همان روز در قم و در محل موسسه موضوع‌شناسی فقهی با حضور برخی از عالی‌رتبه‌ترین پزشکان شهر قم برگزار شده بود از جمله دکتر سید حسن عادلی معاون آموزشی دانشگاه علوم پزشکی قم و رئیس سازمان نظام پزشکی این استان که البته دو روز قبل از آن به دلیل سخنانی در مورد آمار مبتلایان کرونا و مخالفت وزارت بهداشت با گرفتن تست در این زمینه، برکنار شده بود.
پزشکان دیگری نیز البته در این جلسه بودند مثل دکتر جواد خدادادی، رئیس بیمارستان کامکار قم که بیمارستان اصلی برای پذیرش بیماران کرونایی بوده است. از آن طرف روحانیون سرشناسی نیز در این موسسه بودند مثل محمدحسین فلاح زاده، رئیس بخش پاسخ به استفتائات دفتر رهبر انقلاب. صداوسیما هم همان شب، یک آیتم ۹ دقیقه‌ای در اخبار پیرامون این موضوع پخش و در آن با دکتر مرندی و فلاح زاده مصاحبه کرد.
* هشت: بعد از آن مجموعه تصاویری نیز از طرف قرارگاه مردمی کریمه اهل بیت که در واقع زیر نظر حرم حضرت معصومه اداره می‌شود در اینستاگرام منتشر شد و در آن نظرات برخی دیگر از پزشکان متخصص شهر قم درباره روزه‌داری ذکر شده بود که همگی اعلام کرده بودند روزه‌داری برای افراد سالم مشکلی به وجود نمی‌آورد.
*** باز هم دو فتوای دیگر
* ۹: بعد از این بود که پاسخ استفتایی از آیت الله وحید خراسانی منتشر شد که در آن به طور رسمی، نظرات پزشکی هم مورد اعتنا قرار نگرفته بود و از این رو در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفت اما در این پاسخ در حقیقت خود فرد مورد توجه قرار گرفته بود و گفته شده بود که «کسی که می‌داند روزه برای او ضرر ندارد اگرچه پزشک بگوید ضرر دارد، باید روزه بگیرد.
و کسی که یقین یا گمان به ضرر مورد اعتنا یا ترس آن را که منشاء عقلایی [علت بجایی] داشته باشد دارد اگر چه پزشک بگوید ضرر ندارد نباید روزه بگیرد و اگر هم روزه بگیرد صحیح نیست.» در این پرسش و پاسخ همچنین ذکر شده بود که «اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر قابل اعتنا دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود چنانچه احتمال او عقلایی باشد[احتمال بجا] نباید روزه بگیرد.»
* ۱۰: و در آخرین فتوای منتشر شده هم آیت الله محمد اسحق فیاض، از علمای نجف و البته مورد احترام برای بسیاری از افغان‌ها، ماجرا را کاملا شخصی دیده و اعلام کرده «ترک روزه ماه مبارک رمضان صرفا به دلیل برخی توصیه‌‌‌های عمومی و بدون تحقق خوف واقعی از وضعیت خاص جسمی و شغلی جایز نیست» و گفته هر فرد باید وضعیت خاص خود را ببیند.
و در نهایت «کسانی که ولو از لحاظ ماهیت شغلی و وضعیت جسمی و سلامتی، دارای شرایط خاص هستند و می‌ترسند که اگر روزه بمانند، بیمار شوند و نمی‌توانند اقدامات پیشگیرانه لازم نظیر پوشیدن دستکش و ماسک را انجام دهند و قادر نیستند با فاصله ایمنی از افرادی بمانند که از نظر عقلی احتمال انتقال عفونت (ویروس) از آن‌ها یا محیط پیرامون آن‌ها وجود دارد، به گونه‌ای که اگر روزه بگیرد، میزان احتمال ابتلایش به این بیماری در نتیجه همین دلایل بالا می‌رود…ترک روزه آن روز یا روزهایی که در آن شرایط خاص قرار دارد، جایز است.»
*** چه خواهد شد؟
آمارهایی در سال ۱۳۹۲ منتشر شده بود که نشان می‌داد در تهران ۹۱درصد مردم روزه را تکلیف الهی می‌دانند اما ۶۶درصد آن‌ها روزه‌دار هستند. این یعنی دست کم ۲۵درصد از کل مردم، اگرچه به روزه معتقد هستند اما نمی‌توانند یا نمی‌خواهند روزه‌داری کنند. فضای چند روز و پاسخ‌های برخی از مراجع می‌توانست به این آمار اضافه کند و ظاهرا همین موضوع باعث شد که در نهایت، مومنان عالی رتبه ساختار حاکمیت تلاش کنند از بستر دو موسسه فرهنگستان علوم پزشکی و موسسه موضوع‌شناسی فقهی، فضا را بشکنند هرچند که در نهایت، مومنان مقلدند و هر کس به فتوای کسی عمل خواهد کرد که از او تقلید می‌کند.
