تماشای فیلم مستند؛ سادهترین و مهمترین راه مطالعه
روزنامه هفت صبح، دکتر امیررضا مافی | در روزگار ما، دیگر مطالعه صرفا خواندن نیست، اینکه کتابی مطول را زیر نور چراغ دست بگیریم و تلاش کنیم دانایی را از میان واژگان آرام گرفته در بستر سطور بهدست آوریم؛ اگرچه همچنان خواندن بهعنوان مهمترین رکن شناخت، در مفاهمه ما موثر است، اما دیگر انحصاری نیست. امروز امکان جستوجو در اینترنت، دسترسی به میلیاردها صفحه مکتوب و مواجهه همهجانبه با هر موضوعی که مطلوب است، ما را از کندوکاو در میان کتابهای بزرگ بینیاز میکند و خودمان میتوانیم، موجز و مبسوط هر نیازی را در جهان اینترنت بیابیم. اما باز هم کفایت نمیکند.
مطالعه انواع دیگری دارد که اتفاقا همین امکان اینترنت، آنها را هم تحتالشعاع قرار داده است. مطالعه صرفا خواندن نیست، شنیدن نیز نوعی از مطالعه است، به این واسطه که میتواند، نور بتاباند بر مفاهیم و با نتهای موسیقی، در مسیر کشف موضوعات، راهگشا باشد؛ یا کتاب صوتی و پادکست، که وظیفه خوانداری را از روی دوش ما برمیدارند. نوع دیگر مطالعه سیر آفاق و انفس است، جستوجو در جهان و گفتوگوی مدام با انسانها که میتواند ما را به تجربه زیسته غنی، استقراء تام و شناخت بیشتر رهنمون و غنای معرفتی ما را از جهان افزون سازد؛ اما آخرین نوع مطالعه دیدن است.
امروز مهمتر از کتاب خواندن، فیلم دیدن است و در انواع فیلم، مستند تاثیرگذارترین شکل آن است. مستندهایی که امروز از بسیاری فیلمهای سینمایی جذابتر، دراماتیکتر و خوشساختترند و میتوانند مخاطب را با خود تا هر کجا که میخواهند ببرند. فرهنگ دیدن فیلم مستند، به دلیل سابقه تاریخی و این تصور که فقط راز بقا مستند است، شکل نگرفته؛ حال آنکه مهمترین گونه مطالعه عصر جدید، مستند است. ما هیچ وقت نخواستیم که فیلم مستند را در سبد فرهنگی مردممان جای دهیم، هیچگاه به مستند آنچنان که شایسته است، بها ندادیم و به محاکات حقیقت در دل تصاویر ارج ننهادیم.
اگرچه خواندن همچنان اولویت و شکل اصلی مطالعه و سپس دانایی است، اما به همان اندازه که برای تولید کتاب و ترویج فرهنگ عمومی «خواندن» هزینه میشود باید برای ساختن مستند و همراه کردن مردم با دیدن آن هزینه شود. پلتفرمهای پخش ویدئو، باید مستندهایشان را رایگان کنند، مردم به دیدن مستند تشویق شوند و ما این را فرهنگسازی کنیم. ناگفته نماند که همه انواع عمومی مطالعه بهجز سیر آفاق و انفس که شخصی است، مبتنی بر متناند و به قول آن فیلسوف فرانسوی، ژاک دریدا، با مصادره به مطلوب: «چیزی خارج از متن وجود ندارد.»
ما به انواع مطالعه باید توجه کنیم و اگر جامعهای داشته باشیم که هیچکدام از این انواع را همراهی نکند، باید عمیقا نگران شویم.
دیروز پانزدهمین جشنواره سینما حقیقت، تنها جشنواره قابل اعتنای مستند ایران تمام شد و ما همچنان باید بکوشیم تا مهجوریت این مهمترین گونه تولید سینمایی را از بین ببریم و در کنار فیلم رئال و انیمیشن جایگاه ویژهای برای آن ایجاد کنیم. بهعنوان یک علاقهمند به خواندن و دیدن، پیشنهاد میکنم حتما فیلم مستند ببینید. همین فیلمهایی که با یک جستوجوی ساده در گوگل، پیش چشم ما هستند. مستند سادهترین و مهمترین راه مطالعه جدی امروز ماست، آینه ماست!