بیشتر از قارچ سیاه نگران اعصابتان باشید
روزنامه هفت صبح | کافی است کنار هر چیزی یک کلمه سیاه باشد تا ما را برساند، مخصوصا یک بیماری آن هم از نوع قارچ! قارچی که در شبکه‌های مجازی می‌گویند شیوعش زیاد شده و باید مراقب بود. خبرهایی هم از گرانی و نایاب بودن داروهایش می‌شنویم که استرسمان را بیشتر می‌کند اما واقعا لازم است که اینقدر نگران باشیم؟
اوضاع چقدر بد است؟
«موکورمیستس» نوعی قارچ مهاجم است، جلوتر می‌گوییم که چرا به این قارچ لقب «سیاه» داده‌اند اما فعلا این را بدانید که این قارچ از طریق افراد آلوده که تعدادشان خیلی هم کم است منتقل نمی‌شود و لازم نیست یک استرس به اضطراب‌هایی که هر روز بابت کرونا تحمل می‌کنید، اضافه شود، ضمن اینکه میزان ابتلا به این بیماری تا اینجای کار آنقدر کم است که اصلا نمی‌توان اسمش را «شیوع» گذاشت.
هفته پیش یکی از متخصصان بیمارستان امام خمینی(ره) تهران در مورد دیده شدن مواردی از ابتلا به قارچ سیاه هشدار داد، کمی بعد هم خبر داد حدود ۱۰ بیمار مبتلا به موکورمیستس در این بیمارستان بستری هستند. خبرهایی هم درباره مشاهده این بیماری در مازندران و اصفهان منتشر شد. تعداد مبتلاهای مازندران حدود ۲۰ نفر است و موارد مبتلا شده در اصفهان کمتر از ۱۰نفر هستند اما آنچه ماجرا را وارد فاز تازه‌ای کرد، کمیاب شدن داروی درمان این بیماری و سر در آوردن آن از بازار سیاه بود، آن‌هم به قیمت چند ده میلیون تومان.
ما احتمال می‌دادیم
محمدرضا صالحی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو گروه بیماری‌های عفونی بیمارستان امام خمینی(ره)، در مورد این بیماری می‌گوید: «قارچ سیاه کلمه دقیقی برای معرفی این بیماری نیست، چون هم ایجاد ترس و وحشت می‌کند و هم اینطور به‌نظر می‌رسد که رنگ سیاه خاصی دارد اما تقریبا از دیرباز و به‌خصوص بعد از اتفاقاتی که در هند در همین اپیدمی کووید ۱۹ افتاد؛ به «قارچ سیاه» (Black Fungus)، معروف شد.
به‌خاطر تظاهرات بالینی که بیشتر در بیماران ایجاد می‌کند و ممکن است قسمت‌هایی از مخاط پوست بیمار را تیره کند، اسم اصلی این قارچ «موکورمایکوزیس» یا «موکورمیستس» است. از دسته قارچ‌های کپکی و مهاجم که از گذشته‌های خیلی دور در انسان‌ها شناخته شده به‌خصوص در افراد دیابتی و در افرادی که سطوحی از نقص ایمنی دارند اما در افراد سالم هم در موارد اندکی ممکن است دیده شود که در واقع به‌صورت موارد نادری گزارش می‌شود.
نکته خیلی مهمی که وجود دارد این است که این بیماری از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود، بلکه از ضایعات فاسد شده، گندیده یا کپک زده به بدن انسان وارد می‌شود و اگر فضای رشد برایش فراهم باشد، تکثیر می‌شود. به‌طور نمونه؛ معمولا دانه‌های اولیه قارچ از نانی که کپک‌زده و یا میوه‌ای که خراب شده و یا قسمت‌هایی از میوه‌ها که ممکن است لک بزند و خراب شود امکان دارد که در موارد نادری به این قارچ آلوده باشد و از طریق تنفس مثل بو کردن این مواد وارد سیستم تنفسی فوقانی یا تحتانی شود و اگر بدن ضعیف باشد، رشد کند.
این قارچ خیلی علاقه‌مند به آهن است و به همین دلیل به سمت خون و عروق هجوم می‌برد و آنها را تخریب می‌کند و پشت عروق تخریب شده بافت سیاه می‌شود. از وقتی کرونا شایع شد و مصرف بعضی داروها افزایش پیدا کرد، ما احتمال گسترش قارچ‌ها را می‌دادیم، چون این داروها با از بین بردن باکتری‌های خوب بدن زمینه را برای رشد انواع قارچ‌ها فراهم می‌کنند، چه قارچ‌های پوستی بسیار شایع، چه قارچ‌هایی که چندان شایع نیستند.»
ارتباط کرونا با «موکورمیستس»
دکتر صالحی مصرف بی‌رویه کورتن‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها را عامل پیوند‌دهنده این بیماری و کرونا می‌داند و می‌گوید: «از زمانی‌که کووید ۱۹ شایع شد، مشاهده کردیم که تعداد عفونت قارچی رو به افزایش است. در ابتدا خودمان گزارشی از طرف دانشگاه علوم پزشکی تهران چاپ کردیم که شامل اطلاعات ۱۵ بیماری بود که مبتلا به قارچ «موکورمایکوزیس» بودند و کووید ۱۹ هم داشتند. این گزارش برای اولین بار برای چاپ به مجله رفت اما موانعی وجود داشت و کمی زمان برد وگرنه یکی از اولین گزارشات دنیا در مورد وجود این قارچ می‌شد.
اما در هندوستان با گسترش کووید ۱۹ (در موج دلتای هندی) روند رو به افزایش این قارچ دیده شد. هم اکنون با پیک پنجم کووید ۱۹ با یک موج بسیار جدی از این بیماری مواجهه شده‌ایم. به طوری که متاسفانه روزانه از استان‌های مختلف کشور هم بیمار داریم و با اساتید مختلف موارد را مطرح و بررسی می‌کنیم. به‌طور کلی گزارشات متعددی از کشورهای اروپایی و حتی ایالات متحده در مورد این قارچ وجود دارد اما باید بدانیم که کماکان موارد گزارش این قارچ بحرانی نیست و میزان تکثیر آن هم هرگز نمی‌تواند مانند مثل کرونا باشد، چون از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود. بو کردن و استنشاق مواد حاوی این قارچ هم کاری نیست که افراد در زندگی روزمره انجام بدهند.»
صالحی در ارتباط با علائم و نشانه‌های اولیه قارچ سیاه می‌گوید: چند نکته برای ما حائز اهمیت است؛ اینکه کدام قسمت بدن را درگیر می‌کند، معمولا در افراد مبتلا به کووید ۱۹ قسمت‌هایی از سینوس و چشم درگیر است که با گزگز ناحیه گونه، احساس بی‌حسی در ناحیه صورت و گونه، اختلال در بینایی، اختلال در باز و بسته شدن پلک، اختلال در حرکت پلک، درد چشم و سر دردهای تیر کشنده در اطراف محیط چشم خودش را نشان می‌دهد و ممکن است بیمار خون‌آبه سیاهی از بینی داشته باشد و احیانا در ناحیه کام، بینی و چشم قطعات سیاه رنگی مشاهده شود که توصیه می‌کنم حتما توسط پزشک ویزیت شوند.
کماکان دیابت و دیابت کنترل‌نشده مهم‌ترین نکته در مورد آسیب‌پذیری در برابر این قارچ است. متاسفانه کووید ۱۹ باعث شده وقتی فرد مبتلا می‌شود رژیم غذایی و مصرف داروهایش به‌هم بخورد و افزایش قند پیدا کند. بعضی از داروهایی که امروزه به‌عنوان داروهای اصلی در درمان کووید ۱۹ مورد استفاده قرار می‌گیرد، مثل دسته داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (کورتیکواستروئیدها، پردنیزولون، دگزامتازون) در دُزهای بالا و طولانی‌مدت به‌شدت افراد را مستعد می‌کند، در کنار این افرادی که سابقه‌ای از سرطان و شیمی‌درمانی دارند، ریسک ابتلا به این بیماری را دارند. البته افراد دیابتی و کسانی که به هر شکل داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند از قبل هم در خطر ابتلا به این بیماری قرار داشتند، حالا کرونا تعداد این افراد را بیشتر کرده است.
در واقع کرونا منبع افزایش ابتلا را بیشتر نکرده بلکه زمینه بدن افراد را فراهم کرده، بنابراین بهتر است که مراقبت‌های اولیه صورت بگیرد. خیلی از افراد در طول روز به این قارچ آلوده می‌شوند به‌طور مثال؛ موزی را برمی‌داری سر این موز گندیدگی دارد و جدا می‌کنی در حین اینکه داری جدا می‌کنی با قطعات آن قارچ به‌صورت میکروسکوپی آلوده می‌شوی اما چون ایمنی بدنتان ایمنی خوبی است، اسپورهای قارچ را از بین می‌برد اما اگر نقص سیستم ایمنی داشته باشید، قارچ شروع به رشد و پیشرفت می‌کند. این ربطی به کرونا ندارد اما اگر مبتلا به کرونا بوده‌اید و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف کرده‌اید باید بیشتر مراقبت کنید.
مهم‌ترین نکته‌ای که در مورد پیشگیری وجود دارد این است که افرادی که پرخطر هستند مثل افرادی که دُزهای بالای داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مصرف می‌کنند و یا افرادی که دیابت غیرقابل‌کنترل دارند و یا پیوند شده‌اند باید با مواد فاسد شده و یا مواد کپک‌دار ارتباط کمتری داشته باشند. افراد عادی جامعه معمولا به این بیماری دچار نمی‌شوند، نکته مهمی که در افراد عادی جامعه وجود دارد این است که اگر ابتلا حاصل شد، معمولا خیلی محدود است و پیشرفت قابل‌توجهی هم نمی‌کند.
به‌طور مثال ممکن است افرادی که باغبانی و کشاورزی می‌کنند ضایعات پوستی برای آنها ایجاد شده و بعد به‌راحتی درمان شود.»او علاوه بر اینکه توصیه‌هایی برای دور ماندن از قارچ دارد به پزشکان هم توصیه می‌کند که از تجویر بی‌رویه داروها مخصوصا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی خودداری کنند تا ایمنی بعد افراد در برابر انواع بیماری‌های قارچی کم نشود.
دارو چرا کم شد؟
دکتر صالحی در مورد درمان این بیماری می‌گوید: «مهم‌ترین دارویی که برای درمان قارچ سیاه استفاده می‌شود «آمفوتریسین B» است. به جرأت می‌توان گفت که هیچ جایگزین قدرتمندی برای درمان این بیماری فعلا در دنیا وجود ندارد و طول مدت درمان با این داروی تزریقی حداقل ۴ تا ۶ هفته است و ممکن است حتی طولانی‌تر هم بشود اما در حال حاضر با کمبود شدید این دارو مواجه هستیم. به محض اینکه خبرها و شایعه‌ها در مورد همه‌گیری این بیماری منتشر شد، سوءاستفاده‌کننده‌ها کارشان را شروع کردند و دارو از سطح داروخانه‌ها ناپدید شد و سر از بازار سیاه در آورد.»
گویا ماجرا تا اندازه‌ای هم به غافلگیری سازمان غذا و دارو مربوط است. حیدر محمدی، مدیر کل داروی سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با صداوسیما اعتراف می‌کند که پیش‌بینی لازم را برای مواجهه با این بیماری نداشته‌اند. محمدی می‌گوید: «قبلا میزان مصرف ماهانه «آمفوتریسین بی» در کشور حداکثر ۹ هزار عدد بود، اما به یک‌باره با شیوع آن در کشور و انتشار بعضی خبرها مصرفش هم افزایش یافت و به‌رغم توزیع ۴۴ هزار ویال طی یک ماه اخیر رسید و میزان موجودی آن در کشور صفر شد.
ما فکرش را نمی‌کردیم که مصرف این دارو اینقدر افزایش یابد، اما بعد از مواجهه با این شرایط بلافاصله از شرکت واردکننده این دارو درخواست کردیم، میزان واردات را افزایش دهد. بر همین اساس در هفته آینده طی روز‌های جمعه یا شنبه، ۲۲ هزار ویال «آمفوتریسین بی» توزیع می‌کنیم و یک هفته بعد مجدد محموله بعدی وارد می‌شود. طبیعتا ما پیش‌بینی این شرایط را نکرده بودیم، اما با افزایش میزان واردات دارو، مشکل کمبود این دارو حل خواهد شد.»
