بورس چطور مردم را صاحب خانه و ماشین میکند؟
روزنامه هفت صبح، گروه بازار | مجلس طرح عرضه خودرو در بورس را کلید زده؛ طرحی که بر اساس آن دیگر خبری از قرعهکشی و خرید خودرو با قیمت دوبرابری در بازار آزاد نخواهد بود و هرکس میتواند از بورس ماشین بخرد. در کنار آن، طرح عرضه مسکن در بورس هم چندماهی است پیگیری میشود و برای آن بورس املاک و مستغلات تشکیل شده، اما هنوز فعالیت خود را آغاز نکرده.
هرکدام از این طرحها معایب و مزایایی دارد. برخی میگویند با ورود خودرو و مسکن به بورس شاهد افزایش قیمت آنها خواهیم بود، چراکه در بورس دیگر امکان کنترل قیمت به روش دستوری وجود ندارد. از طرف دیگر حامیان این طرحها اعتقاد دارند با این کار شفافیت در بازار خودرو و مسکن بیشتر میشود و متقاضیان خودرو و خریداران مسکن به عنوان مصرفکننده نهایی، در ارتباط مستقیم با تولیدکننده خودرو یا سازنده مسکن خواهند بود.
همچنین بورس امکان سروسامان دادن به شرایط ناامیدکننده وامهای مسکن را دارد و میتواند راه چارهای برای خانهدار شدن باشد. طرح فروش متری مسکن از اواخر سال گذشته مطرح شده و درحالحاضر اوراق تسه بازار مسکن و بورس را به هم پیوند دادهاند. عرضه خودرو در بورس هم یکبار در سال ۹۶ اتفاق افتاده و در آن پنج هزار سراتو با عرضه اوراق، پیشفروش شد. با این حساب هر دو ایده، با تجربه قبلی همراه هستند.
*** مزایا و معایب عرضه خودرو در بورس
خودرو فقط در بورس قابل عرضه خواهد بود. اگر طرحی که مجلس برای ساماندهی بازار خودرو ارائه کرده به مرحله اجرا دربیاید، فاصله چندانی تا تحقق این جمله نخواهیم داشت، چراکه بر اساس این طرح خودروسازها تنها در بورس میتوانند محصولات خود را عرضه کنند. این طرح شرایط و جزئیات مخصوص خودش را دارد؛ برای مثال هر کس هر سه سال یکبار میتواند از بورس خودرو بخرد. خریداران خودرو از بورس اگر قبل از سه سال ماشین خود را بفروشند، مشمول مالیات سنگین میشوند.
پیش از این محدودیت دوساله برای فروش خودرو در این طرح در نظر گرفته شده بود. مالیات فروش قبل از پایان سه سال از زمان خرید خودرو، ۸۰درصد از مابهالتفاوت قیمت خودرو در بورس و قیمت تمامشده یا همان قیمت کارخانه در نظر گرفته شده؛ برای مثال اگر یک خودرو ۱۰۰میلیون تومان قیمتگذاری شده باشد و کسی آن را در بورس با قیمت ۱۲۰میلیون تومان بخرد، باید ۸۰درصد مابهالتفاوت ۲۰میلیونی را؛ یعنی حدود ۱۶میلیون تومان مالیات پرداخت کند.
این مورد برای جلوگیری از دلالی در طرح مجلس آمده. آنطور که سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس میگوید، اگر اختلافی بین قیمت تمامشده خودرو و قیمت فروش آن در بورس به وجود بیاید، مابهالتفاوت این دو قیمت به جیب خودروساز نخواهد رفت، بلکه این مبلغ اضافهتر به یک صندوق در وزارت صنایع واریز خواهد شد و ۱۰درصد از منابع آن به عنوان پاداش به خودروساز میرسد. ۵۰درصد در قالب تسهیلات قرضالحسنه برای تحقیق و توسعه خودروسازان، ۲۰درصد برای توسعه شبکه حملونقل عمومی و جایگزین کردن خودروهای فرسوده و ۲۰درصد به عنوان تسهیلات به زوجهای جوان که توان خرید خودرو ندارند پرداخت میشود. با این حساب مابهالتفاوت قیمت بازار و کارخانه دیگر به جیب دلالها نخواهد رفت.
* معایب: طرح عرضه خودرو در بورس مخالفان جدی دارد. یکی از موارد این است که عرضه خودرو توسط خودروسازها خیلی کمتر از نیاز بازار است، طوری که دو میلیون نفر برای خرید هشت هزار خودرو ثبتنام میکنند. در صورتی که در بورس عرضه کمتر از تقاضا باشد، قیمتها صعودی خواهد شد و ممکن است باعث گرانی خودرو شود.
در چنین حالتی خرید خودرو بیش از گذشته به آرزوی محال تبدیل میشود، چراکه در شرایط فعلی روزنه امیدی هرچند کوچک به نام طرحهای فروش فوقالعاده برای خرید خودرو وجود دارد که با اجرای طرح عرضه خودرو در بورس همین روزنه کوچک هم از بین خواهد رفت. همچنین اگر دولت بخواهد برای قیمت خودرو در بورس سقف تعیین کند، دوباره شاهد رانت و اختلاف قیمت خودرو در بورس و بازار آزاد خواهیم بود. مورد دیگر اینکه خرید از بورس کالا شرایط خاص خودش را دارد که ممکن است خیلی از متقاضیان خودرو از آن آگاهی نداشته باشند.
* مزایا: خودروسازها با اجرا شدن طرح عرضه خودرو در بورس وضعیت مالی بهتری پیدا خواهند کرد. درحالحاضر خودروسازیها زیانده هستند و گفته میشود این مورد بهخاطر فروش خودرو با قیمت مصوب و کمتر از قیمت تمامشده آن است. با عرضه خودرو در بورس با قیمت واقعی، بخشی از مابهالتفاوت قیمت پایه به خودروسازها خواهد رسید.
مشتریان خودرو به عنوان مصرفکننده با اجرا شدن طرح عرضه خودرو در بورس میتوانند بدون انتظار برای برنده شدن در قرعهکشی صاحب خودرو شوند. دیگر لازم نخواهد بود خریدار خودرو سراغ دلالهای بازار آزاد برود و با ثبت قیمت پیشنهادی خود در بورس کالا میتواند خودرو بخرد. هرچند این قیمت بالاتر از قیمت دستوری فعلی باشد. همچنین در صورت اجرای طرح پیشفروش خودرو در بورس مشابه آنچه در سال ۹۶ برای خودرو سراتو اتفاق افتاد، مشتریان خودرو میتوانند بعد از خرید در بورس کالا، از سود اوراق مشارکت استفاده کنند و در صورت انصراف از خرید، اوراق خود را در بورس به مشتری دیگری بفروشند.
در طرح فروش سراتو در بورس در سال ۹۶ حدود پنج هزار خودرو با قیمت ۸۷میلیون تومان در بورس کالا عرضه شد. بورس کالا با اجرا شدن طرح عرضه خودرو در بورس جایگاه ویژهای پیدا خواهد کرد. درحالحاضر تنها مواد اولیه تولید مثل فولاد، سکه و زعفران و … در بورس کالا عرضه میشوند و زمانی که خریداران خودرو مجبور به خرید از بورس کالا شوند، میتوانیم رشد این بازار را شاهد باشیم. از طرف دیگر با عرضه خودرو در بورس، صورتهای مالی شرکتهای خودروساز وضعیت بهتری پیدا خواهد کرد و ممکن است شاهد افزایش قیمت سهام آنها در بورس باشیم. با توجه به بزرگ بودن شرکتهای خودروسازی، این موضوع میتواند روی کل بازار سرمایه تاثیر بگذارد.
اقتصاددانها از آزاد شدن قیمتها استقبال میکنند و مخالف جدی قیمتگذاری دستوری هستند. برای همین شاهد حمایت اغلب آنها از عرضه خودرو در بورس هستیم. این مورد بهکلی بازار سیاه خودرو را حذف خواهد کرد. پولی که درحالحاضر از مابهالتفاوت قیمت خودرو در کارخانه و بازار به جیب دلالها میرود، از بازار جمع خواهد شد و میتواند باعث آرامش بازار خودرو شود؛ اتفاقی که نگاه سرمایهای به خودرو را از بین میبرد و خودرو دوباره به یک کالای مصرفی تبدیل خواهد شد.
*** مزایا و معایب عرضه مسکن در بورس
فروش متری مسکن، اولین طرح برای عرضه مسکن در بورس کالاست. بر اساس این طرح، انبوهسازها برای تامین مالی پروژههای ساخت مسکن، خانههایی که قرار است ساخته شوند را در بورس پیشفروش میکنند. طوری که خریداران مسکن در بورس به ازای هر برگه اوراق بهادار، صاحب بخشی از مسکن خواهند شد. قیمت این اوراق طبیعتا در طرح پیشفروش کمتر از قیمت مسکن در بازار است و زمانی که پروژه تکمیل شود، خریداران مسکن میتوانند با ارائه اوراق خریداریشده، صاحب خانه شوند.
این همه ماجرا نیست. درحالحاضر اوراق تسه تنها راه ارتباط بین بورس و بازار مسکن هستند. خریداران اوراق تسه با ارائه آن به بانک میتوانند وام مسکن دریافت کنند. هرچند این وام با اقساط سنگین و قدرت کم برای پوشش هزینههای خرید خانه چندان برای خانهدار شدن امیدوارکننده نیست. دیگر انواع وام مسکن هم شرایط مشابهی دارند. برای مثال در طرح وام مسکن جوانان، بعد از پنج تا ۱۵سال سپردهگذاری مداوم در بانک مسکن، نهایتا وام مسکن با شرایط ۱۵سال پیش پرداخت میشود که رقم آن نسبت به قیمت روز مسکن تقریبا ناچیز است. درحالیکه اگر سپردهگذاری در بانک جای خود را به سپردهگذاری در اوراق بورسی بدهد، میتواند نتایج بهتری به همراه داشته باشد.
* معایب: فروش مسکن در بورس میتواند به عاقبت طرح عرضه اوراق تسهیلات مسکن دچار شود. قیمت هر برگه تسه در بورس نوسانات زیادی دارد و این روزها به ۸۰هزار تومان رسیده. برخی اوراق تسهیلات مسکن بانک ملی با نماد تملی هم تا ۱۶۰هزار تومان قیمتگذاری شدهاند که باعث افزایش هزینههای دریافت وام مسکن میشود. با توجه به اینکه قیمتها در بورس بر اساس عرضه و تقاضا تعیین میشود، ممکن است قیمت مسکن در بورس از بازار سبقت بگیرد و این مورد باعث افزایش قیمت مسکن شود.
* مزایا: با طرح فروش متری مسکن دیگر سرمایهگذاری در بازار مسکن بودجه میلیاردی نمیخواهد و هر کس میتواند با خرید حتی یک متر واحد مسکونی، در این بازار سرمایهگذاری کند. با این تفاوت که این سرمایهگذاری به جای دلالی و التهاب در بازار، نقش تامین مالی برای ساخت مسکن را ایفا میکند. همچنین امکان پیشخرید خانه با شرایط راحتتر و با هزینه کمتر برای کسانی که میخواهند سقفی بالای سرشان باشد، فراهم خواهد شد.
از طرف دیگر انبوهسازها دیگر برای ساخت مسکن مشکل مالی نخواهند داشت و میتوانند با کمک بورس سرمایه لازم برای ساخت را به دست بیاورند. یکی از مشکلات اصلی بازار مسکن، افزایش هزینههای ساخت است که باعث شده انبوهسازها نتوانند آنطور که باید مسکن جدید ساخته و به بازار عرضه کنند.
در طرح وام مسکن جوانان، با جایگزین شدن سپردهگذاری در بانک با خرید اوراق در بورس، اینبار دیگر ارزش سپردهگذاری در طول پنج تا ۱۵سال از بین نخواهد رفت و قیمت اوراق همگام با تورم افزایش پیدا میکند.
با این کار متقاضیان وام مسکن جوانان میتوانند بهجای پرداخت پول، سالانه رقم مشخصی اوراق از بورس بخرند و به بانک تحویل دهند. ارزش اوراق با توجه به تورم افزایش پیدا میکند و آنها در پایان مدت پنج یا ۱۵سال، متناسب با شرایط روز بازار وام مسکن جوانان دریافت میکنند. درحالحاضر سقف وام مسکن جوانان ۴۰۰میلیون تومان است و به متقاضیانی که از امسال شروع به سپردهگذاری، کنند، بین پنج تا ۱۵سال آینده پرداخت خواهد شد.
کسانی که امسال بعد سالها سپردهگذاری وام مسکن جوانان میگیرند، تنها حدود ۸۰میلیون تومان نصیبشان میشود.با جایگزین کردن اوراق بورسی با سپردهگذاری بانکی در طرح مسکن جوانان، دولت میتواند منابع لازم برای پرداخت تسهیلات را از فروش اوراق در بورس به دست بیاورد. با توجه به اینکه قیمت اوراق همگام با تورم افزایش پیدا میکند، دولت هر سال منابع بیشتری برای پرداخت وام مسکن در اختیار خواهد داشت.