آینده بازار بورس؛ از شکوه صعود تا دلهره سقوط
روزنامه هفت صبح، گروه بازار | شاخص بورس دیروز ۲۸هزار واحد دیگر رشد کرد. تقریبا یک ماه است چنین خبری برایمان تکراری شده. هر روز شاخص بورس دو، سه درصد بازدهی مثبت دارد و هر روز یک رکورد جدید ثبت می‌شود. از ابتدای سال تا حالا شاخص بورس حدود ۲۵۰هزار واحد معادل ۵۰درصد رشد کرده و سرمایه سهامداران را یک و نیم برابر کرده است. این رشد عجیب و غریب حالا باعث صف‌آرایی موافقان و مخالفان سرمایه‌گذاری در بورس شده است.
موافقان می‌گویند روند رو به‌رشد بورس ادامه‌دار خواهد بود و فعلا برای فکر کردن به سقوط احتمالی خیلی زود است. مخالفان نظر دیگری دارند؛ آنها می‌گویند قیمت اغلب سهم‌های موجود در بازار دارای حباب است و عمر این حباب به‌زودی تمام می‌شود و باعث سقوط بورس و از بین رفتن سرمایه‌های خرد خواهد شد.
در این گزارش این دو دیدگاه را بررسی کرده‌ایم تا ببینیم هر کدام چه دلایلی برای ادعایشان دارند. سراغ روند بورس در سال‌های ۹۱ تا ۹۳ رفتیم. سال‌هایی که وضعیت بورس تقریبا مشابه امسال بود. در آن زمان هم سهامداران ۱۸ماه عالی را تجربه کردند اما ۱۵ماه برایشان روزهای چندان خوشایندی نبود. ما اعتقاد داریم سقوطی که در آن سال رخ داد می‌تواند دورنمای آینده بورس را در حالت بدبینانه ترسیم کند.
خیانت بازارهای سرمایه‌گذاری سابقه‌دار است. نمونه بارز آن را می‌توان در سقوط قیمت طلا مربوط سال ۹۱ و ۹۲ دانست. روزگاری هر گرم طلای ۱۸عیار تا نرخ ۱۵۰هزار تومان پیشروی کرده بود و نهایتا با سقوط عجیب تا قیمت ۸۵هزار تومان عقب‌نشینی کرد. اتفاقی که خیلی‌ها از آن به عنوان خیانت طلا به سرمایه‌گذارانش یاد کردند. مشابه این اتفاق برای بازار مسکن در روزهای اول انقلاب افتاد که شاهد سقوط قیمت مسکن در کشور بودیم.
آیا بورس هم می‌تواند به سرمایه‌گذارانش خیانت کند؟ برای اینکه ببینیم شدت چنین اتفاقی در بازار سهام چقدر است، می‌توانیم رفتار شاخص بورس در دوران سقوط قبلی را بررسی کنیم. برای این کار باید به سال‌های ۹۱ تا ۹۳ بر‌گردیم. مرداد سال ۹۱ آغاز روند رو به رشد در بازار بورس بود. تقریبا مشابه همان‌چیزی که این روزها شاهدش هستیم. در ابتدای این روند شاخص کل بورس تهران در محدود ۲۴هزار واحد قرار داشت.
روندی که یک سال و نیم طول کشید و خیلی‌ها را به بورس کشاند. این روند تا دی سال ۹۲ یعنی چهار ماه بعد از به ثبات رسیدن بازار ارز ادامه داشت و سرمایه سهامداران را تقریبا چهار برابر کرد. شاخص کل به رکورد ۸۷هزار واحدی رسید. رکوردی که تا اواسط سال ۹۶ پابرجا ماند. ترکیدن حباب بورس باعث شد شاخص کل طی روند رفت و برگشتی شروع به ریزش کند. تا جایی که شاخص در انتهای سال ۹۳ یعنی حدود ۱۵ماه روند نزولی داشت و به ۶۴هزار واحد عقب‌نشینی کرد.
نکته قابل توجه اینجاست که سقوط بورس هرگز ناگهانی نبوده است. به این معنی که در همین سال ۹۳ با وجود بازدهی منفی سرمایه‌گذاری در بورس، در خیلی از زمان‌ها شاهد افزایش نسبی شاخص بودیم و این یعنی بورس هر یکی دو هفته به سهامداران فرصت خروج می‌داد تا همگی متحمل چنین ضرری نشوند. همچنان روند نزولی شاخص بسیار آرام‌تر از روند صعودی آن بود. طوری که شاخص بورس در ۱۸ماه چهار برابر شد و در ۱۵ماه بعدی ۲۵درصد عقب‌نشینی کرد.
از آن روز به بعد شاخص بورس از پشت به‌کسی خنجر نزد و تنها به درجا زدن اکتفا کرد. خروج از این وضعیت تقریبا سه‌سال طول کشید. شاخص بورس تا خرداد ۹۷ درجا می‌زد و سهامداران صرفا با نوسان‌گیری می‌توانستند سود کسب کنند. شاخص کل خرداد ۹۷ در محدوده ۹۵هزار واحد قرار داشت. یعنی در یک دوره سه ساله، شاخص بورس تنها ۳۰هزار واحد معادل ۵۰درصد رشد کرد. فکر می‌کنید در دوره جدید چه اتفاقی قرار است رخ دهد؟ راستش کسی این موضوع را به‌درستی نمی‌داند و تنها می‌توان از احتمالات کمک گرفت. اول سراغ نیمه پر لیوان می‌رویم. سراغ پیش‌بینی خوشبینانه.
*** سناریو مثبت؛ رشد بورس ادامه‌دار خواهد بود
دیروز شاخص بورس ۲۸هزار واحد افزایش پیدا کرد تا باردیگر رکورد میزان رشد در یک روز را بشکند. روند رو به رشد بازار تقریبا از خرداد سال ۹۷ آغاز شده و در هفته‌های اخیر به اوج خود رسیده است. طوری که صرفا در یک ماه گذشته با وجود تعطیلات نوروز، شاخص بورس حدود ۲۸۰هزار واحد معادل ۶۰درصد رشد کرده است. روندی که با سیل ورود مردم به بورس احتمال ادامه‌دار بودن آن بیشتر می‌شود.
طوری که بعضا رکورد شاخص یک میلیونی در آینده نزدیک را محتمل می‌دانند. بورس در سال ۹۸ بازدهی ۲۰۰درصدی داشته و سرمایه سهامداران را به طور میانگین سه برابر کرده است. اتفاقی که بعید به نظر می‌رسد برای سال آینده ادامه‌دار باشد و کمتر کسی پیش‌بینی رشد مجدد سه برابری را می‌کند. با این وجود خیلی‌ها به ادامه‌دار بودن روند رو به رشد بورس امیدوار هستند. آنها می‌گویند روند ورود پول و سرمایه جدید به بازار با سرعت زیادی پیگیری می‌شود.
اتفاقی که می‌تواند رشد قیمت سهام شرکت‌ها را در پی داشته باشد. آنها معتقدند دلار در سه سال گذشته بیش از چهار برابر شده و برای همین کاملا طبیعی است که قیمت سهام شرکت‌ها دست کم چهار برابر افزایش پیدا کند. از طرف دیگر هیچ بازار موازی قابل رقابت با بورس وجود ندارد. سرمایه‌گذاران بازار طلا و ارز نمی‌توانند در عرض یک سال بدون نگرانی زیاد سود سه برابری به جیب بزنند. مثلا در سال گذشته بازدهی بازار طلا و ارز در حد ۳۰درصد باقی مانده بود اما بازدهی بورس به ۲۰۰درصد رسید.
حمایت‌های دولت یکی دیگر از عوامل خوشبینی برخی نسبت به ادامه‌دار بودن روند رو به رشد بازار سرمایه به حساب می‌آید. آنها می‌گویند دولت عزم خود را جزم کرده تا سرمایه‌های خرد را از بازارهایی مثل طلا و ارز به سمت بورس بکشاند تا تلاطم در آن بازارها کمتر شود و راحت‌تر بتواند نرخ دلار را کنترل کند. شرکت‌ها دولتی پشت سر هم صف کشیده‌اند تا در بازار بورس عرضه شوند.
عرضه سهام شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی به تنهایی می‌توانست با کل شرکت‌های عرضه شده در سال ۹۸ از نظر ارزش رقابت کند. این عرضه‌ها رونق بیشتر بازار بورس را در پی دارد. شما خودتان را جای کسی بگذارید که با خرید سهام عرضه اولیه، پولش عرض یک ماه دو برابر شده. آیا راضی می‌شوید با بورس خداحافظی کنید؟ همین مورد باعث می‌شود سرمایه‌های جذب شده به بورس در این بازار بماند و باعث رونق بیشتر آن شود.
*** سناریو منفی؛ ترکیدن حباب قیمت‌ها به زودی اتفاق می‌افتد
این روزها که همه انگشت به دهان روند رو به رشد شاخص را نگاه می‌کنند، بعضی از در مخالفت درآمده و درباره خطرات پیش‌رو و سقوط احتمالی بورس هشدار می‌دهند. بعضی به خاطر اینکه با ساز و کار بورس آشنا نیستند، رشد آن را غیرمعقول و باورناپذیر می‌دانند و صرفا از روی ناآگاهی با سرمایه‌گذاری در بورس مخالفت می‌کنند اما در جبهه مخالفان، نام کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی هم به چشم می‌خورند.
از جمله آنها می‌توان به علی‌اکبر عرب‌مازار، استاد دانشگاه شهید بهشتی اشاره کرده که در خصوص اتفاقات اخیر در اقتصاد ابراز نگرانی کرده و می‌گوید چه اتفاقی در اقتصاد افتاده که شاخص‌ها این گونه در حال رشد هستند؟ آیا رونق اقتصادی ایجاد شده است؟ او با اشاره به افزایش روزانه دو تا سه درصدی شاخص می‌گوید حدود چهار هزار میلیارد تومان وارد بازار بورس شده است. این روند در حالی رخ داده که رشد سهام‌های ریشه‌دار اصلاً این گونه نبوده و ارزش سهام‌های متفرقه متعلق به شرکت‌های ورشکسته در حال رشد نجومی است.
در حال حاضر شرکتی در بورس وجود دارد که شش‌ماه تعطیل و به قیمت ۲۰میلیارد تومان فروخته شد. در حالی که ارزش آن در این‌مدت به سه هزار و ۸۰۰میلیارد تومان رسیده است. شرکت دیگری وجود دارد که سه‌سال است طبق حسابرسی‌های صورت‌گرفته مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت است و ورشکسته اعلام شده در حالی که سهام آن از ۶۰تومان به شش هزار تومان افزایش قیمت پیدا کرده است. این استاد دانشگاه شهید بهشتی شرایط کنونی بازار بورس را نگران‌کننده توصیف کرده و می‌گوید مسئولان بورس و نهادهای نظارتی باید نسبت به اتفاقات اخیر پاسخگو باشند.
عرب‌مازار می‌گوید سفته‌بازی در هیچ بازاری مورد تأیید نیست؛ چه در بازار طلا، چه ارز و چه بورس. رشد شاخص بورس بیشتر به دلیل سفته‌بازی است و نه رشد صنعت و اقتصاد کشور. اگر این حجم از گردش پول در بازار بورس نصیب شرکت‌ها و ارتقای صنعت می‌شد، جای خوشحالی بود ولی متاسفانه بورس به محل رقابت قماربازان و سفته‌بازان تبدیل شده است. این استاد دانشگاه شهید بهشتی خطاب به هیات مدیره سازمان بورس می‌گوید اگر قرار است هر کسی به دلخواه خود در بازار بورس فعالیت کند پس دیگر چرا سازمان بورس تشکیل شده است؟
سازمان بورس در همه کشورها نسبت به افزایش یا کاهش بی‌دلیل و بی‌منطق سهام شرکت‌ها مسئولیت دارد و روی آن نظارت می‌کند. در زمانی که تغییرات سهام یک شرکت منطقی نداشته باشد، نماد آن در بورس بسته می‌شود تا علت مورد بررسی قرار گیرد. در صورتی که در حال حاضر چنین اتفاقاتی در بورس نمی‌افتد. به نظر می‌رسد دولت چشمش را روی ورود نقدینگی بی‌حساب و کتاب به بورس بسته است. او با پیش‌بینی قریب‌الوقوع بودن ترکیدن حباب بازار بورس می‌گوید زمانی که چنین اتفاقی بیفتد چه کسانی پاسخگو خواهند بود؟
