بنبست برای افراد ۴۰ سال به بالا
روزنامه هفت صبح، نگین باقری| چند وقت پیش «ایران تلنت» در صفحه توئیتر خود به موضوع جالبی اشاره کرد. این صفحه که متعلق به یک سایت کاریابی ایرانی است نوشته بود بیشتر شرکتها برای جذب نیرو به دنبال استخدام افرادی هستند که حداکثر 35 سال داشته باشند. درواقع توئیت این بود: «سقف سنی پرتکرار در آگهیهای استخدام سایت ما 35 ساله. یعنی عملا خیلی از شرکتها نیروی بالای 35 سال استخدام نمیکنند.
دلیلش چیه؟ مثلا نیروی سنیور (کارشناس) اگه 42 سالش باشه چه اتفاقی میافته؟» اگرچه نرخ بیکاری افراد بین 20 تا 34 سال از همه سنین دیگر بیشتر است اما بیکاری بین 40 سالهها هم کم نیست. طبق آمار سال 1400 پنج درصد از مردهای 40 تا 55 سال بیکارند و طبیعتا دنبال شغلی برای خودشان میگردند ولی دولت به صورت قانونی آنها را پس میزند و شرکتهای خصوصی هم به صورت عرفی آنها را استخدام نمیکنند مگر برای سطوح مدیریتی. شرایط کشورهای دیگر چگونه است؟
آمریکا: در ایالات متحده کمیتهای به نام کمیسیون فرصتهای شغلی برابر وجود دارد. طبق تعریفی که در متن سایت این کمیته آمده تبعیض سنی علیه افراد 40 سال به بالا ممنوع است. در واقع یک معیار به نام تبعیض سنی در نظر گرفته که در آن اگر یک نیروی کار به خاطر سن خود از امتیازی محروم شود، میتواند شکایت کند و با همین قانون غرامت بگیرد. همانطور که مشخص است این ماده قانونی کاری به افراد زیر 30 سال ندارد چون مسئله تبعیض از حدود همین 40 سالگی شروع میشود.
قانون آنها میگوید که یک کارفرما بر این اساس نمیتواند شرط سنی بگذارد که در آن افراد بالای 40 سال از یک شغل محروم شوند. همچنین اگر شرکتی دو متقاضی کار داشته باشد که در شرایط برابر قرار گرفتهاند نمیتواند فردی که سن کمتری دارد استخدام کند. این ماجرا فقط محدود به تبعیض در استخدام نمیشود بلکه به طور کلی افراد نباید به خاطر سن خود از دستمزد، وظیفه و مزایاي متفاوتی برخوردار شوند.
در کدام مشاغل تبعیض سنی رایجتر است؟
این قانون آمریکا در سال 1967 تصویب شد. کار به جایی رسید که در سال 2020 بیش از 14هزار نفر شکایتشان را به این کمیته انتقال دادند و توانستند از شرکتها غرامت بگیرند. در آمریکا تبعیض بر اساس سن در بین همه مشاغل دیده شده اما بخشهایی هستند که مشکل سقف سنی استخدام در آن بیشتر گزارش شده است.
یک نمونه واضح آن «پی دبلیو سی»، کمپانی بسیار بزرگ حسابداری است که تا امروز شکایتهای زیادی از آنها شده. ماجرا این بود که این کمپانی کلا تمرکز خود را روی جذب نیروی کار جوان میگذاشت و اصلا نیروهای بالای 40 سال را به مصاحبه دعوت نمیکرد. طبق مطالعه وکلای شاکیان پرونده، در این کمپانی جوانها 538درصد شانس بیشتری برای استخدام داشتند.
از دسته مشاغل حسابداری که بگذریم، به حوزه تکنولوژی میرسیم که شهرت زیادی در زمینه تبعیض سنی دارد. یک مطالعه در همین زمینه در حوزه شرکتهای تکنولوژی نشان داده که از هر 18 کمپانی معروف تکنولوژی فقط سه مورد آنها هستند که میانگین سنی کارمندانشان 33سال بوده. این میانگین سنی برای 7 مورد از آنها برابر 30 سال بوده است.
در جایگاه سوم هم شرکتهای مارکتینگ و تبلیغات قرار گرفتهاند. در حالی که سن بیش از 30 درصد از جمعیت آمریکاییها بالای 50 سال است، 60درصد از نیروهای حوزه مارکتینگ و تبلیغات زیر 40سال سن دارند. بعد از این سه رتبه مشاغل دیگری مانند مهمانداری (هتلها و هواپیماها)، خردهفروشیها و مشاغل درمانی و حوزه انرژی قرار گرفتهاند که در آمریکا با بیشترین آمار شکایت به خاطر تبعیض سنی روبهرو شدهاند.
اوضاع در اروپا چطور است؟
آن قانونی که در دهه 60 میلادی آمریکاییها تصویب کردند، اتحادیه اروپا تازه سال 2000 به تصویب رسانده. بر اساس آن اگر هنگام تقاضا برای یک شغل حس کنید که با شما به خاطر سنتان ناعادلانه رفتار شده میتوانید از این بند قانونی استفاده و علیه آن شرکت شکایت کنید. این قانون هم در بخش خصوصی و هم برای بخش دولتی کاربرد دارد.
ایتالیا: اگرچه اتحادیه اروپا مبنای قوانین را محکم پایهگذاری کرده اما در برخی از کشورهای دیگر اروپا هم به صورت جانبی باز روی این موضوع تاکید شده. برای مثال در ایتالیا اساسنامه کارگری که سال 1970 تصویب شده هر نوع استخدامی را که مشروط به یک سن خاص شود ممنوع کرده است. حساسیت تا اینجا پیش رفته که سال 2003 حمایتهای بیشتری از افراد مسن در قانون این کشور تعریف شده که آنها به صورت مستقیم هم در محل کار با هیچ تبعیضی روبهرو نشوند. یعنی اینکه فرد 40 ساله حق دارد همه جا استخدام شود به کنار، اگر کسی شوخی نابجایی با سن و سال او کرد میتواند شکایت کند و غرامت بگیرد.
ایرلند: حقوق شهروندی ایرلندیها هم مفهومی به نام تبعیض سنی در کار را تصویب کرده. یعنی کارفرما به جز اینکه فرد زیر 18سال را نباید استخدام کند، فقط زمانی میتواند سقف سنی بگذارد که مثلا فرد 40 ساله بگوید مشکلی با دریافت حقوقی که هم سطح با سن و سالش نباشد ندارد. با اینکه در آمریکا کارفرما حق نداشت به خاطر سن سطح حقوق را کاهش یا افزایش دهد ولی در ایرلند یک شرط گذاشته شده. اگر شرکتی طرح ویژهای برای برابری جنسیتی داشته باشد میتواند افراد سن بالا را استخدام نکند یا حقوق برابر به آنها ندهد.
سازمان بازنشستگی این کشور یک جزوه کامل درباره رفتارهای برابر برای بازنشستهها تهیه کرده و برای این موقعیت چند مثال آورده. برای مثال یک شرکت فرضی مشروط بر اینکه همه آثار تبعیض مبتنیبر جنسیت را از بین برده میتواند برای استخدام سقف سنی بگذارد. این سقف میتواند شامل 25 و دو سال بیشتر یا کمتر از این برای کارمندان و 35 و 10 سال کمتر یا بیشتر از این برای مدیران باشد.
خاورمیانه چطور؟
امارات: اماراتیها سال 2015 یک قانون ضد تبعیض در محل کار تنظیم کردند که در آن نوشته هر تبعیض بر مبنای مذهب عقیده فرقه طبقه اقتصادی نژاد یا قوم را نهی کرده ولی توضیح دیگری درباره دیگر تبعیضها نیامده.
ترکیه: طبق قانون کیفری ترکیه، هرگونه تبعیض در هنگام استخدام کارمندان یک جرم کیفری است. ولی در این قانون مشخصا به تبعیض سنی اشارهای نشده. در این کشور دست کارفرما باز است که افرادی که به سن بازنشستگی میرسند اخراجشان کند. پس تا اینجای کار قانون عملا وضعیت را شفاف نکرده ولی یکی از تحقیقات نشان داده که افراد بالای 40 سال دیرتر کار پیدا میکنند. طبق این تحقیق افراد 45 تا54 ساله به طور میانگین 30 هفته طول میکشد که کار پیدا کنند. این عدد برای افراد 16 ساله تا 35 ساله بین 4 تا 24 هفته متغیر است. این آمار مربوط به سال 2021 و اوج دوران رکود اقتصادی این کشور است.
ایران: حالا برگردیم به وضعیت ایران. امسال هنگام ثبتنام برای آزمونهای استخدامی این شرط گذاشته شد که سقف سنی افرادی که کارشناسی یا کارشناسی ارشد دارند حداکثر 40سال باشد. برای افرادی که دکتری دارند این عدد به 5 سال رسید. البته نکته آزمون امسال این بود که به ازای تاهل و هر یک فرزند یکسال به شروط سنی اضافه میشود.
این عدد و رقمها این سالها چه تغییری کرده؟ سال 1395 سقف سنی برای کارشناسی 36 سال بود ولی به مرور شکایتهای زیادی از این بابت به دست دیوان عدالت اداری رسید که اتفاقا این شکایتها هم راه به جایی نبرد. در نهایت با افزایش نرخ بیکاری بین دهه شصتیها موضوع در مجلس مطرح شد و این عدد تا 40 سال بالاتر رفت. اما در نهایت افرادی که متولد سال 1362 به بالا بودند حق شرکت در آزمون استخدامی دولت را پیدا نکردند.