با عرض پوزش بازنشستگی شما دو سال عقب افتاد!
روزنامه هفت صبح، علی رستگار | لایحه بودجه ۱۴۰۱ همانطور که پیشتر وعده داده شده بود، صبح یکشنبه توسط رئیسجمهور به مجلس تحویل داده شد. روز گذشته گزارش مفصلی درباره اعداد و ارقام کلان بودجه منتشر کردیم. اکثر شنیدهها در مورد جزئیات لایحه بودجه هم درست از آب درآمد. بهجز چند اتفاق غیرمنتظره مثل افزایش سن بازنشستگی که کسی صحبتی از آن نمیکرد. در بودجه ۱۴۰۱ دولت تصمیم گرفته سن و سابقه بازنشستگی را در تمامی صندوقها از جمله تامین اجتماعی، کشوری، لشکری و… به مدت دو سال افزایش بدهد.
واضحتر برایتان بگوییم تا الان اگر طبق قانون کسی با ۳۰ سال سابقه و ۶۰ سال سن بازنشسته میشد و مستمری دریافت میکرد؛ الان باید دو سال بیشتر خدمت کند تا به آن مرحله برسد. یعنی قرار است برای مدیریت دخل و خرج صندوقهای بازنشستگی، قوانین مربوط به سن بازنشستگی و میزان سابقه دستکاری شود. این موضوعی است که برای خیلی از شاغلین و شهروندان تعجببرانگیز بوده. در ادامه چند نکته درباره این بخش از لایحه بودجه را بررسی کنیم و بعد به مرور دیگر اعداد و ارقام میرسیم.
لطفا دو سال بیشتر کار کنید!
از خیلی وقت پیش در محافل کارشناسی این بحث مطرح بود که برای پیشگیری از ورشکستگی صندوقهای بازنشستگی باید تغییرات در قوانین فعلی ایجاد شود. با این حال در اعمال این تغییراتی همیشه به دلیل نگرانی از تبعات و حواشی احتمالی، تعلل میشد. به دیدگاه کارشناسان اگر بخواهیم استناد کنیم آنها این تغییرات در سن بازنشستگی یا میزان سابقه را اجتنابناپذیر میدانند. چرا؟ چون میگویند شاخص امید به زندگی در کشور ما بیشتر شده.
یعنی صندوقها مجبور شدند سالهای بیشتری مستمری پرداخت کنند. از طرفی در سالهای آینده تعداد کسانی که حق بیمه پرداخت میکنند کاسته میشود. جمعیت سالمند کشور هم رو به افزایش است و این هزینههای بیشتری به صندوقها تحمیل میکند و در نهایت همه این عوامل تعادل منابع و مصارف صندوقهای بازنشستگی را بهم میزند. همین الان صندوق بازنشستگی کشوری و لشکری تا حد زیادی وابسته به بودجه دولت هستند.
بنابراین طبق این محاسبات، موعد انجام این تغییرات که به آن اصلاحات پارامتریک میگویند، دیر یا زود از راه میرسید. نکته بحثبرانگیز اما در مورد لایحه بودجه امسال این است که اینطور به نظر میرسد تمام شاغلین بلافاصله از سال ۱۴۰۱ مشمول این قانون هستند. در صورتی که بررسی تجربه کشورهای دیگر که اصلاحات پارامتریک داشتند، نشان میدهد این تغییرات به تدریج اعمال شده. یعنی اگر قوانین در این بخش وضع شده مربوط به شاغلینی است که موعد بازنشستگی آنها سالها بعد است. نه اینکه به شاغلی که در آستانه بازنشسته شدن است بگویند باید دو سال دیگر هم خدمت کنید.
حالا شاید این بخش از لایحه در چکشکاری مجلس اصلاح شود، تا اینجا اما تکلیف روشن است. در بند «د» تبصره لایحه بودجه به صراحت آمده: «سنوات خدمت مورد قبول برای بازنشستگی تمام مستخدمین مرد و زن دارای مدرک حداقل کارشناسی معتبر در تمامی صندوقهای بازنشستگی اعم از کشوری، لشکری، سازمان تامین اجتماعی دو سال افزایش مییابد.» در ادامه تاکید شده حداقل و حداکثر سن بازنشستگی هم برای تمام شاغلین دو سال افزایش خواهد یافت.
تغییر مبنای محاسبه حقوق بازنشستگی
در ردیف سوم بند «د» تبصره ۲۰ لایحه بود نکته جالب دیگری هم آمده. از این به بعد مبنای محاسبه حقوق بازنشستگی در تمامی صندوقها بر اساس متوسط سه سال آخر زمان اشتغال تعیین میشود. این هم از آن دسته موضوعاتی است که کفه ترازو را به سود صندوقها و به ضرر بیمهپردازان سنگین میکند. چون تا الان مبنای محاسبه حقوق بازنشستگی متوسط دو سال آخر اشتغال بود. اگر قرار باشد حقوق بازنشستگی بر اساس میانگین سه سال اخیر تعیین شود، طبعا از میزان مستمری کسانی که به جمع بازنشستگان جدید پیوستهاند کاسته میشود.
حقوق بازنشستهها در سال ۱۴۰۱
این نکته را هم اضافه کنیم که میانگین افزایش حقوق بازنشستگان لشکری و کشوری ۱۰ درصد در نظر گرفته شد. به این ترتیب کف حقوق بازنشستگان این صندوقها ماهانه ۴٫۵ میلیون تومان تعیین شده و برای بقیه بازنشستگان هم رقم در نظر گرفته شده ۳ درصد آخرین فیشحقوقی سال ۱۴۰۰ به اضافه ۵۳۳ هزار تومان است. به طور مثال کسی که امسال پنج میلیون تومان حقوق میگیرد برای سال آینده ۵ میلیون و ۶۸۳ هزار تومان دریافت خواهد کرد.
خلاصه شواهد و قراین نشان میدهد برای سال آینده بازنشستگان هم باید کمربندها را سفتتر ببندند. چون پارسال با افزایش ۵ درصد و قانون همسانسازی و … باز هم خیلی از بازنشستگان ناراضی بودند. در مورد افزایش حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی در لایحه بودجه تصمیمگیری نمیشود و معمولا با مصوبه هیات وزیران و در تعامل با مدیران این سازمان تصمیمگیری میشود. تجربه اما نشان داده افزایش حقوق مستمریبگیران این سازمان هم معمولا در حد همان مصوبات شورای حقوق و دستمزد مشمولین قانون کار است.
تجربه کشورهای دیگر در اصلاحات پارامتریک
ایران اولین کشوری نیست که برای بهبود وضعیت صندوقهایش اقدام به اصلاحات پارامتریک کرده. قبل از ما روسیه حدود ۱۰ سال پیش نرخ حق بیمه را از ۲۰ به ۲۶ درصد افزایش داد. قزاقستان سن بازنشستگی زنان را از ۵۸ به ۶۲ سال افزایش داد تا آنها هم وضعیتی مشابه به مردان پیدا کنند. فرانسه هم نرخ حق بیمه کارگران و کارفرمایان را افزایش داد و هم سن بازنشستگی را از ۶۵ تا ۶۷ سال بالا برد.
کرهجنوبی یک بازه زمانی تعریف کرده و از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۳۳ قصد دارد به تدریج سن بازنشستگی را از ۶۰ به ۶۵ سال ارتقا دهد. استرالیا هم در اقدامی مشابه سن بازنشستگی عادی را از ۶۵ تا ۷۰ سال بالا برده البته طبق یک جدول زمانی مشخص از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۶٫ سن بازنشستگی در ایتالیا برای مردان از ۶۵ تا ۶۷ سال تغییر کرده و زنان هم به جای ۶۱ سالگی باید تا ۶۵ سالگی کار کنند. عمان نرخ حق بیمه را از ۲۱ به ۲۴ درصد بالا برده.
فنلاند برنامه دارد تا سال ۲۰۲۵ سن بازنشستگی را از ۶۲ به ۶۵ سال تغییر دهد. کراوسی همین برنامه را برای تغییر سن ۶۵ به ۶۷ سال تا سال ۲۰۳۸ اجرایی میکند. آلمان تصمیم دارد تا سال ۲۰۲۹ به صورت گام به گام سن بازنشستگی را از ۶۵ به ۶۷ سال برساند. هلند ضریب محاسبه حقوق بازنشستگی را دستکاری کرده و جمهوری آذربایجان هم در همسایگی ما سن بازنشستگی مردان را ۶۲ سال و زنان را از ۵۷ به ۶۰ سال رسانده است.
در مجموع اگر بخواهیم بگوییم در دو دهه اخیر ۵۰ کشور سن بازنشستگی را بالا بردند و ۶۳ کشور فرمول محاسبه مزایا را به نفع صندوقهای بازنشستگی تغییر دادند. وجه اشتراک تجربه همه این کشورها البته همان اصلاحات پارامتریک گام به گام و تدریجی است. این نکته را هم باید اضافه کنیم که تجربه اصلاحات ساختاری غیردقیق در بسیاری از کشورها در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ عواقب خوبی نداشت و اشتباهات کشوری مثل شیلی در این زمینه آثار زیانبار اجتماعی به دنبال داشت.