افشاگری شوکه‌کننده اقتصادی؛ از غول‌های نفتی تا بانک‌ها
روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی | اوایل همین هفته وزیر اقتصاد گفت که به‌زودی یک خبر مهم در حوزه شفافیت اقتصادی اعلام می‌شود. خیلی‌ها موضوع را گذاشتند به حساب انتشار فهرست ابربدهکاران بانکی اما آنها که بیشتر در جریان بودند، می‌دانستند که قرار است اتفاق مهم‌تری بیفتد و بالاخره برای اولین‌بار صورت‌های مالی ۳۱۳ شرکت دولتی برای دسترسی عموم مردم روی سامانه کدال قرار گرفت. افشاگری‌ای که با جرات می‌توان آن را «گزارش یک زیان انباشته کلان» و «تورم نیروی انسانی در بخش‌های دولتی» دانست.
وزارت اقتصاد در توضیح این اقدام در گزارشی که همزمان منتشر شده، آورده: «شرکت‌های دولتی نقش پررنگ و تاثیرگذاری در اقتصاد کشور دارند. این شرکت‌ها، بخش عمده فعالیت‌های اقتصادی دولت را برعهده داشته و آثار مالی و اقتصادی تعیین‌کننده‌ای بر عملکرد دولت و همچنین در زندگی مردم به‌عنوان ذی‌نفعان اصلی خود دارند؛ به‌گونه‌ای که بیش از نیمی از بودجه کل کشور مربوط به شرکت‌های دولتی است.
همچنین انتشار اطلاعات شرکت‌های دولتی می‌تواند زمینه را برای محققان و صاحب‌نظران کشور، برای تهیه گزارش‌های کارشناسی و مقالات دانشگاهی نیز فراهم آورد.» اما آنچه بیشتر از همه جلب توجه کرده، میزان زیان انباشته، سودآوری بسیار کم و البته تعداد بالای نیروهای انسانی شرکت‌های بزرگ ملی و دولتی بوده است که خیلی از کسانی را که حتی از پیش در جریان وضعیت بهره‌وری این شرکت‌ها بودند، انگشت به دهان گذاشته. شما هم قبل از مرور کارنامه برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های دولتی یک لیوان آب بخورید:
غول‌های نفتی در گل
در بین این شرکت‌ها بیشترین زیان انباشته را در مقایسه با سرمایه، می‌توان به شرکت‌های نفتی متعلق دانست که بعضی از آنها را با جزئیات بیشتر مرور می‌کنیم:
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز آغاجری
درآمد عملیاتی ۱٫۷ هزار میلیارد تومان/ زیان سال ۹۸ معادل ۱۱٫۸ میلیارد تومان/ سرمایه شرکت ۷ میلیارد تومان/ زیان انباشته ۳۰ میلیارد تومان.این شرکت در سال ۹۸ معادل ۱۰۴ میلیون بشکه نفت تولید کرد که به دلیل تحریم‌ها ۵۳ میلیون بشکه از سال ۹۷ کمتر بود. این شرکت در سال‌های ۹۸ و ۹۷ بالغ بر ۹۱۵ میلیون و ۲٫۲۶ میلیارد مترمکعب گاز سوزانده که نسبت با مصرف سالانه ۲٫۵ میلیارد مترمکعبی زاگرس، مقایسه جالبی از میزان هدر‌رفت گاز دارد. شمار نیروهای این شرکت ۶۹۸۰ نفر است.
شرکت بهره‌برداری گچساران
درآمد عملیاتی ۱٫۴ هزار میلیارد تومان/ زیان محقق شده ۲۳٫۸ میلیارد تومان/ سرمایه شرکت ۴٫۵ میلیارد تومان/ زیان انباشته در سال ۹۸ معادل ۱۶۶ میلیارد تومان. این شرکت در سال ۹۸ معادل ۳۹ میلیون بشکه نفت تولید که نسبت به ۱۵۰ میلیون بشکه سال ۹۷ افت کرده است. سال ۹۸ نیز معادل ۹۵۱ میلیون مترمکعب گاز سوزانده و سال قبل از آن نیز ۱٫۷۷ میلیارد مترمکعب گاز هدر رفته است. گچساران دارای ۶۳۹۷ نفر نیروی انسانی است.
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز مسجد‌سلیمان
درآمد عملیاتی ۵۶۷ میلیارد تومان/ تحقق ۳۰۰ میلیون تومان سود/ سرمایه شرکت ۴٫۷ میلیارد تومان/ زیان انباشته ۴۶٫۹ میلیارد تومان
این شرکت سال ۹۸ معادل ۲۲ میلیون بشکه نفت خام تولید کرد که نسبت به ۴۰ میلیون بشکه تولیدی سال قبل روند کاهشی داشت. همچنین در سال ۹۸ و ۹۷ بالغ بر ۵۱۲ و ۷۷۸ میلیون مترمکعب گاز سوزانده است. این شرکت دارای ۲۷۷۹ نفر نیروی انسانی است.
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز کارون
درآمد عملیاتی ۱٫۲ هزار میلیارد تومان/ زیان ۱۴٫۵ میلیارد تومان/ سرمایه شرکت ۲ میلیارد تومان/ زیان انباشته ۶۴ میلیارد تومان
میزان تولید نفت این شرکت سال ۹۸ معادل ۲۱۲ میلیون بشکه بود که نسبت به ۳۱۰ میلیون بشکه سال ۹۷ روند کاهشی داشت. سال‌های ۹۸ و ۹۷ بالغ بر ۲۲۵ و ۶۷۴ میلیارد مترمکعب گاز سوزانده است. این شرکت دارای ۴۶۳۲ نفر نیروی انسانی است.
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز مارون
درآمد عملیاتی ۸۹۱ میلیارد تومان/ زیان ۲٫۶ میلیارد تومان/ سرمایه شرکت ۱٫۴ میلیارد تومان/ زیان انباشته معادل ۴۳٫۹ میلیارد تومان
این شرکت سال ۹۸ معادل ۱۶۴میلیون بشکه نفت تولید کرد که نسبت به سال قبل با ۱۸۱ میلیون بشکه، روند کاهشی را نشان می‌دهد. سال ۹۸ و ۹۷ معادل ۶۵۲ و ۷۳۴ میلیون مترمکعب گاز سوزاند. این شرکت دارای ۲۸۹۰ نفر نیروی انسانی است.
بانک‌ها هم در فهرست بازنده‌ها
اگرچه در موج جدید انتشار صورت‌های مالی شرکت‌های نفتی به‌چشم می‌خورند اما زیان انباشته فقط متعلق به آنها نیست. بانک‌ها که کمی پیش صورت مالی‌شان منتشر شده بود هم کارنامه تاسف‌باری دارند. از مجموع ۲۷ بانک بررسی‌شده کشور، ۱۲ بانک خصوصی و دولتی دارای زیان انباشته و ۱۵ بانک فاقد زیان انباشته هستند.
طبق اطلاعات صورت‌های مالی، مجموع زیان انباشته ۱۲ بانک ۲۹۹ هزار و ۳۱۸ میلیارد تومان است. طبق آمارها، بالاترین رقم زیان انباشته مربوط به بانک خصوصی آینده با ۸۱ هزار و ۹۵۵ میلیارد تومان است. پس از این بانک، بانک دولتی ملی با ۶۷ هزار و ۵۲۴ میلیارد تومان زیان انباشته تا پایان سال ۱۳۹۹ (آخرین صورت مالی) دوم است.
بانک خصوصی سرمایه با ۳۸ هزار و ۵۰۳ میلیارد تومان سوم است. با توجه به اینکه بانک سپه پس از ادغام با بانک‌های نظامی صورت‌مالی ارائه نکرده، با در نظر گرفتن اطلاعات ارائه‌شده در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ که رقم زیان این بانک را ۳۵هزار میلیارد تومان ذکر کرده، این بانک چهارمین بانک با بالاترین زیان انباشته است.
بانک شهر پنجمین بانک است که با ۲۳ هزار و ۸۵۶ میلیارد تومان زیان انباشته، ازجمله بانک‌های پرریسک کشور است. بانک ایران‌زمین با ۲۰ هزار و ۱۰۲ میلیارد تومان، بانک پارسیان با ۱۱هزار و ۳۸۲ میلیارد تومان، بانک کشاورزی با هفت‌هزار و ۸۴۱ میلیارد تومان (تا پایان سال ۱۳۹۹)، بانک دی با ۷/۷هزار میلیارد تومان؛ بانک مسکن (تا پایان سال ۱۳۹۹) با ۳٫۲ هزار میلیارد تومان، بانک توسعه صادرات (تا پایان سال ۱۳۹۹) با ۱۲۵۱ میلیارد تومان و بانک توسعه تعاون با ۹۴۹میلیارد تومان زیان انباشته به‌ترتیب در رتبه‌های ششم تا دوازدهم قرار دارند.
کارنامه اقتصاد دولتی
خیلی از کارشناسان اقتصادی چنان مشغول بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های بزرگ شده‌اند و در حیرت فرو رفته‌اند که ترجیح می‌دهند خیلی درباره آن حرف نزنند اما همایون دارابی، اقتصاددان و کارشناس بازار سرمایه کوتاه می‌گوید که این فهرست آیینه تمام‌نمای اقتصاد دولتی است. او می‌گوید: «هیچ چیز به خوبی این صورت‌های مالی نمی‌توانست به ما نشان دهد که نتیجه سال‌ها اقتصاد دولتی چه می‌شود.
آنچه ما داریم در این صورت‌های مالی می‌بینیم همان چیزی است که در اقتصاد چین قبل از توسعه دیده می‌شد و همین حالا در کشورهایی با مدل اقتصادی ما کاملا مشهود است. سرمایه‌گذاری کم، اتلاف سرمایه و انرژی زیاد، بهره‌وری پایین، کمبود تکنولوژی و…
وقتی به شرکت‌های نفتی نگاه می‌کنیم می‌بینیم هر کدام به اندازه یک کشور کوچک نفتی تولید نفت داشته‌اند اما سرمایه‌گذاری در فلان ابرشرکت عظیم نفتی یک میلیارد تومان بوده است.
می‌بینیم فلان شرکت ۲۲هزار نفر پرسنل دارد با درآمد چند ده میلیاردی در سال! این وضعیت فقط مخصوص نفتی‌ها نیست، شرکت هواپیمایی هما را ببینید چه وضعیتی دارد. اصلا شرکت‌های آب و فاضلاب و برق منطقه‌ای را نگاه کنید. در کشورهای دیگر دنیا این شرکت‌ها سرمایه‌گذاری‌های کلان می‌کنند و درآمدهای کلان دارند اما اینجا مملو از زیان انباشته هستند.
نگاه کنید به‌صورت مالی غولی به بزرگی ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) و ببیند این مجموعه عظیم که با داشتن این‌همه معدن و صنایع زیر‌مجموعه چه وضعیتی دارد و فقط دو شرکت بزرگی که تقریبا خصوصی شده‌اند یعنی فولاد مبارکه و شرکت ملی مس از زیر‌مجموعه آن به معنی واقعی سودده هستند.
بقیه یا در حال خام‌فروشی هستند یا توسعه پیدا نکرده‌اند. در حوزه مصرف و اتلاف انرژی هم همین وضعیت فاجعه‌بار را می‌بینیم. بعضی شرکت‌های نفتی ما در جنوب به‌اندازه گاز صادراتی فلان کشور گاز مصرف کرده‌اند اما بهره‌وری‌شان بسیار پایین است. به نظر من چیزی که ما امروز داریم می‌بینیم اقتصاد دولتی از نمای نزدیک است و جامعه ایرانی و تصمیم‌گیران را در برابر این دوراهی مهم قرار می‌دهد که آیا می‌خواهد به این وضعیت ادامه بدهد یا تصمیم بزرگ دیگری بگیرد.
