اشتباه فاحش رسانه‌ها در انتشار آمار مهاجران ایرانی
روزنامه هفت صبح، علی رستگار | آیا در یک سال ۷۱۱ هزار نفر از ایران مهاجرت کردند؟
* یک: در هفته‌ای که گذشت انتشار یک آمار از سوی وزارت کار درباره مهاجرت ایرانی‌ها خیلی از رسانه‌ها و کارشناسان را به اشتباه انداخت. همین ابتدا بگذارید لب کلام را بگوییم و بعد به جزئیات ماجرا برسیم. قصه اینجاست که مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار آمده گفته در سال گذشته ایران ۷۱۱هزار و ۱۵۴ نفر مهاجر داشته.
بدیهی است که این آمار مربوط به مهاجرت‌ها و جابه‌جایی‌های شغلی داخلی و درون کشور است. بعضی خبرگزاری‌ها اما تصور کردند منظور این است که ۷۱۱هزار نفر سال گذشته کشور را ترک کردند! مابقی سایت‌ها و رسانه‌ها هم همین مطلب را از روی دست هم کپی کردند و بعضی هم در شبکه‌های اجتماعی آمدند تحلیل کردند که ببینید اوضاع اقتصادی و اجتماعی چقدر وخیم است. یک عده هم که گفتند پس با این حساب ایران الان تبدیل به دومین کشور مهاجرفرست دنیا شده دیگر.
بعد هم ماجرا را وصل کردند به فرار مغزها و … هیچ کس هم با خودش فکر نکرده که اصلا اگر چنین آماری صحت داشته چرا وزارت کار منتشر کرده؟ یا اصلا از نظر منطقی چنین آماری می‌تواند صحت داشته باشد که ۷۱۱هزار نفر از کشور در یک‌سال مهاجرت کنند؟ حالا در ادامه ما منهای این دو دلیل دم دستی، ابعاد دیگر این مسئله را هم بررسی می‌کنیم و با آمار و حساب و کتاب می‌گوییم که چرا این آمار خیلی پرت است.
* دو: به‌رغم اینکه پرویز کرمی، مشاور رئیس بنیاد ملی نخبگان دو روز پیش با خبرگزاری مهر مصاحبه کرده و توضیح داده که این آمار اساسا درست نیست و ایران هیچ وقت جزو ۲۰ کشور اول مهاجرفرست نبوده و نیست. اصل خبر و تحلیل غلط همچنان روی خروجی بعضی خبرگزاری‌ها و سایت‌های معتبر در دسترس است. بعضی ادعا می‌کنند که ایران دومین یا پنجمین یا ششمین کشور مهاجرفرست دنیاست. برای بررسی این ادعا می‌توانیم آمارهای رسمی چند نهاد بین‌المللی را بررسی کنیم.
اول از آماری که سازمان ملل منتشر کرده شروع کنیم. در این آمار ۲۹ کشور اول مهاجرفرست جهان بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷ معرفی شده که اثری از ایران بین آن‌ها نیست. در این آمار روسیه رتبه اول را دارد (برای بازه زمانی ۱۷ساله). افغانستان دوم. هند سوم. اوکراین چهارم. بنگلادش پنجم و می‌آید تا می‌رسد به سوریه و عراق و هیچ اسمی هم از ایران نیست. خب از دو سال اخیر هم که این آمار به روزرسانی نشده غیرممکن است یک دفعه ایران در این جدول تا رتبه دوم بالا آمده باشد.
* سه: در وهله بعد می‌توانیم به آمار سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) استناد کنیم. آخرین آماری که از این منبع در دسترس ماست مربوط به سال ۲۰۱۶ است که ایران در رتبه ۳۲قرار داشته. تعداد مهاجرین ایرانی در این سال ۶۰هزارنفر گزارش شده و چینی‌ها با ۵۳۸هزار نفر رتبه اول را داشتند.
پشت سر چین کشورهای رومانی، سوریه و هند را هم می‌بینیم. میانگین تعداد مهاجر ایران در یک بازه زمانی ۱۰ساله هم ۴۳هزار نفر ذکر شده که از کشور همسایه یعنی ترکیه هم کمتر است. تازه در همه این آمارها ما نسبت به جمعیت را در نظر نگرفتیم. اگر بخواهیم نسبت تعداد مهاجر به جمعیت را بررسی کنیم که رتبه ایران تا ۱۱۵ جهان عقب می‌رود.
یکی از پارامترهایی که آمار مهاجرین را بالا می‌برد دانشجویانی هستند که برای ادامه تحصیل به کشورهای دیگر می‌روند. این تصور معمولا وجود دارد که تعداد قابل توجهی از دانشجویان ایرانی در این مسیر حرکت می‌کنند. یک نظرسنجی معتبر اما ثابت کرده که این تلقی درست نیست.
اردیبهشت ماه امسال نتایج تحقیقات پژوهشکده سیاستگذاری علم دانشگاه صنعتی شریف که با همکاری دانشگاه مانهایم آلمان انجام شده منتشر شد نشان می‌داد یک درصد دانشجویان ایرانی برای تحصیل به خارج از کشور می‌روند. این آمار مثلا برای چین ۱٫۸درصد و عربستان ۵٫۶درصد است. در این زمینه ما با میانگین خاورمیانه و اروپا هم خیلی پایین‌تر هستیم. در اروپا ۱۰٫۲درصد دانشجویان برای ادامه تحصیل مهاجرت می‌کنند و در خاورمیانه ۷٫۹درصد.
* چهار: این اشتباهات فاحش در مورد رتبه مهاجر فرستی ایران با واکنش حمیدرضا جلایی پور جامعه‌شناس و فعال سیاسی هم مواجه شده.او روز گذشته در یادداشتی که روی کانال تلگرامی‌اش منتشر کرد،نوشته: «ایران مهاجرفرست هست ولی دومین کشور مهاجرفرست نیست و سی‌و‌یک کشور جلوتر از ایران هستند… در گزارش دیگر به روایت بهرام صولتی رتبه ایران در شاخص جریان بالقوه مهاجرت، در بین ۱۵۰ کشور، ۸۷ است. مع‌الوصف ایران به‌عنوان دومین کشور مهاجرفرست همچنان بر سر‌زبان‌هاست!
این خطای بزرگ سازمان برنامه‌بودجه، مرکز آمار و اداره کنسولی وزارت‌خارجه است که در مطالعه این موضوع مهم و ملی وارد عمل نمی‌شوند و گزارش سالانه ارائه نمی‌دهند. میزان مهاجرت نسبت به گذشته و نسبت به کشورهای همسایه، یک شاخص مهم برای شناخت پویایی‌های جامعه ایران است.»
