از میزبان رقابتهای جام خلیج فارس چه میدانیم؟
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| برگزاری مسابقات فوتبال کشورهای حاشیه خلیجفارس در بصره بعد از مدتها این شهر را با یک خبر مثبت در صدر اخبار قرار داده است. به این بهانه 10نکته جغرافیایی و تاریخی و اقتصادی و سیاسی را درباره این شهر مورد بررسی قرار دادیم که دومین شهر بزرگ عراق بعد از بغداد و به تعبیری پایتخت اقتصادی این کشور است.
یک: عراقیها دو رود دارند به نام دجله و فرات که وقتی به هم میرسند «شط العرب» را تشکیل میدهند. در این طرف، آن زمان که رودخانههای پرآب خوزستان جریان داشت، چند رودش مثل کارون، اروندرود را تشکیل میدادند. در این طرف آب، آبادان و خرمشهر، شهرهای آباد ایرانی بود و در آن، بصره اما دیوانهای به نام صدام، همه چیز را خراب کرد. حالا کار به جایی رسیده که یک ورزشگاه در بصره نماد آبادانی و بازگشت به روزهای خوب شده است ولی راستش را بخواهید بصره تا روزهای اوجش خیلی فاصله دارد.
دو: بصره را برخی یک شهر تاسیس شده توسط اعراب میدانند و برخی، آخرین پاسگاه مرزبانی ایرانیان در مرز با مردمان عرب. اینگونه است که درباره نام آن هم اختلاف است. برخی میگویند که یعنی زمین سخت یا سنگ سیاه یا سست که به سفیدی میزند و برخی دیگر میگویند از فارسی گرفته شده و عربی شده کلمه «بسراه» است زیرا از این شهر راههای زیادی منشعب میشده است.
سه: بصره 180 کیلومتر مربع وسعت دارد و دقیقا در جنوب غربی ایران و البته در جنوب شرقی عراق قرار گرفته است. این شهر از غرب و شمال به سه استان عراق راه دارد و از شرق همسایه ایران است و از دو طرف نیز همسایه کویت و شهری ساحلی در خلیج فارس (دهانه فاو) است.
چهار: بصره، شهری هم سطح دریاست و حداکثر ارتفاع آن دو متر بالاتر از سطح دریاست. آب و هوایش گرم و بیابانی است و طبیعتا به دلیل نزدیکی به دریا و آب (هم رودخانهها و هم هور) شرجی و مرطوب است.
پنج: اقتصاد این شهر بر پایه استخراج نفت بنا شده است. دستکم در چهار منطقه استان بصره، نفت استخراج میشود و دو خط لوله اصلی انتقال نفت عراق نیز در این منطقه کشیده شده است. از سوی دیگر در استان بصره بندر فاو و پایانههای نفتی وجود دارد و واردات و صادرات كشور از طریق راههای دریایی این استان صورت میگیرد. اساسا میتوان توسعه بصره به خصوص در سالهای پس از جنگ جهانی اول و با محوریت انگلیسیها را در حول همین محور نفت و صادرات آن و نیز پالایش آن دانست.
شش : البته اقتصاد بصره بعد دیگری هم دارد و آن کشاورزی است. حدود 18 میلیون درخت نخل در این شهر وجود دارد و بیش از نیمی از کل محصول خرمای عراق، از این استان به دست میآید. البته در این منطقه محصولات دیگری، حتی برنج! نیز کاشت میشود.
هفت: بصره طبق سرشماری سال 2018، نزدیک به یک میلیون و 400 هزار نفر جمعیت دارد ولی باید بیشتر از اینها جمعیت میداشت. حقیقت این است که جمعیت بصره در سال 1356 شمسی، 5/1 میلیون نفر بوده است و بعد از جنگ عراق با ایران و کویت این جمعیت به حدود 900 هزار نفر و حتی کمتر نیز رسید.
هشت: بصره از حیث رونق تاریخی، شهری پر از خاطرات باشکوه است. دانشگاه بصره در سال 1343 تاسیس شده است و در بخش قدیمی شهر، مسجدی به نام مسجد جامع وجود دارد که آغاز بنای آن مربوط به 1400 سال پیش و به طور دقیق سال 45 هجری قمری است. آرامگاه برخی از رجال صدر اسلام و به طور مشخص حسن بصری، یکی از هشت زاهد معروف قرن اول و دوم در این شهر واقع شده است.
09: در مورد تاریخ ساخت آن همانطور که در ابتدا گفتیم، اختلاف وجود دارد. برخی میگویند که این شهر، از جمله شهرهایی است که در آغاز دوره اسلامی و جنگهای فتوح در زمان خلافت عمر بن خطاب بنا شده است و برخی دیگر میگویند این منطقه از زمره شهرها و استحکاماتی است که پادشاهان ساسانی برای تقویت مرزهای غربی ایران در برابر تهاجم قبایل عرب طراحی کرده بودند.
به هر حال، تاسیس این شهر نسبتی مستقیم با ایران دارد. بصره شاهد وقایع تاریخی مهمی هم بوده است مثل اینکه نخستین جنگ داخلی در تاریخ اسلام یعنی جنگ جمل بین امام علی (ع) و برخی از اصحاب مثل طلحه و زبیر و عایشه در این منطقه به وقوع پیوست که در جریان آن هزاران تن از اصحاب علی(ع) و از اهالی بصره کشته شدند.
10: در دوران مدرن، بصره در سال 1915 به اشغال نیروهای انگلیسی درآمد ولی با تأسیس خط آهن بصره ـ بغداد و رونق کشتیرانی در اروند رود، به یکی از مهمترین و مجهزترین بنادر خاورمیانه مبدل شد و پس از جنگ جهانی دوم روزبهروز بر توسعه و آبادانی آن افزوده شد اما قرار گرفتن در دهانه خلیج فارس و عراق و جنگهایی که صدام به راه انداخت و نیز شیعه بودن اغلب اهالی آن و احساس خطر صدام از جانب آنها باعث شد که این شهر رونق و شکوه سابق خود را از دست بدهد. در نگارش این مطلب از مقاله بصره دایره المعارف بزرگ اسلامی استفاده شده است.